Өлзийт

Юань Улсын элч нар Өлзийт ханд бараалхаж буйг дүрсэлсэн зураг

Өлзийт хан (Монгол бичиг:ᠦᠯᠵᠠᠢᠲᠦ
ᠬᠠᠨ, латин галиг: Öljaitü Qan, Перс: اولجایتو) буюу Гийас ад-Дунйа ва-д-Дин Мухаммед-э Ходабандэ (Перс хэл: محمد خدابنده, khodābande гэдэг нь Персээр "Бурхны боол" гэсэн утгатай; 1282 оны 3 сарын 24 – 1316 оны 12 сарын 16) нь Ил Хант улсыг 1304 оноос 1316 он хүртэл захирч байсан найм дахь ил хан байсан. Тэрбээр Аргун ханы хэрэйдийн Урук хатнаас төрсөн хөвүүн бөгөөд Газан ханы дүү.

Тойм

Өлзийт хан нь 1282 оны 3 сарын 24 нд Аргун ханы гуравдугаар хатан хэрэйдийн Урук хатнаас Хорасан мужийн нутагт байхад нь төрсөн. Түүний багийн нэрийг Хар банди гэх буддын шашны нөлөө шингэсэн байснаа, 1291 онд христын баптизм хүртэж, 4-р Николас пап ламын зөвшөөрлөөр Николай хэмээх нэртэй болсон. Харин "Тарих и Улжайту" буюу "Өлзийтийн түүх" номонд эхлээд Өлзий буга, дараа нь Тэмүдэр, эцэст нь Харбанда гэх нэртэй болсон. Хожим исламын шашинд ороод Мухаммед гэх нэртэй болсон.

1295 онд ах Газан нь Байдутай байлдаж ялаад тус улсын хан болсон тул Өлзийтийг Хорасан мужийн даргачаар томилжээ. 1304 оны 5 сарын 11 нд ил хан Газан тэнгэрт халисны дараа 1304 оны 7 сарын 19 нд ил ханд өргөмжлөгдөв. Хан болсны дараа 1305 онд Францын гоо ван Филипп, Английн нэгдүгээр Эдуард хаанд элч илгээж, Мамлюкийн эсрэг хамтран тэмцэх холбоотон болох санал явуулав. 1306 онд Цагаадайн улсын Дува ханы хатгаасаар Ил хаант улсын эрхшээлд бүрэн ороогүй Каспийн тэнгисийн урд эрэг дагуу байдаг Гилан мужийг эзлэхээр шийдэж уг жилийн 4 сарын 17 нд дөрвөн замын цэргээр довтлон эзлэв. Өлзийт ханы үед дотооддоо везир, монгол ноёдын зөрчил, гадааддаа Мамлюк-Алтан Орд-Цагаадайн улсын цэрэг-улс төрийн гурвалсан холбоотны харилцаа нь томоохон асуудал үүсгэж байв.

Газан ханы үед хоёр везир хэмээх сайдтай болж, засаг захиргааны хэргийг Рашид аддинд захируулж, улсын санхүүгийн хэргийг Таж ад-Дин Али шах гэх хүнд хариуцуулж хоёуланг нь везир болгожээ. Харин Өлзийт ханы үед тэр хоёрыг хэвээр нь үлдээсэн ч, засгийн хэрэгт хяналт тавилгүй сул орхисноос Таж ад-Дин Али шах нь хаанд илүүтэй шадарлах болсноор хоёр везирийн зөрчил үүссэн. Өлзийт ханыг тэнгэрт халисны дараа Рашид аддиныг хааны үхэлд буруутган цаазлуулахад Таж ад-Дин Али шахын талын ноёд гол үүрэг гүйцэтгэсэн. Мөн ил хааны ордон, улс даяар монгол ноёдын эрх мэдлийг перс түшмэд үл тоох үзэгдэл гарах болсон.

1314 онд Анатолид бослого гарахад Мамлюкийн цэргүүд Ил хаант улс руу довтлов. Үүнийг дэмжиж Цагаадайн улсын Эсэнбуха хан 1315 онд Кебек, Ясаур нарын хан хөвүүдээр удирдуулсан 60,000 цэргийг Хорасаны Герат, Шабурган хот хүртэл илгээв. Кебек, Ясаур нар зам зууртаа муудалцаж байлдав. Ясаур ноён, Өлзийт хантай холбоо тогтоож, хамтран Кебектэй байлдав. Улмаар Ясаурын хамт Мавернахрт цөмөрсөн ч, Цагаадайн улсын нэмэлт хүч Ясаурыг бут цохиж ухраав. Энэ зөрчилд Юань Улс нэмэгдэж, Цагаадайн улсыг хоёр талаас довтлон буулгаж авсан.

1316 оны 12 сарын 17 нд Солтаниех хотод хордож тэнгэрт халив. Түүнийг хөвүүн Абу Саид залгамжлав.

Гэр бүл

Хатад

1. Тэржуган хатан: Лэгзи хүргэн, Баба хатан хоёрын охин. Довланджи хатан (? - 1314) гэх охин төрүүлсэн.
2. Элтүзмиш хатан: хонгирадын Хутлугтөмөр хүргэний охин. Бастам (1297 - 1309), Баязид (1300 - 1308), Мухаммад Тайфур (1306 - ?), Сатибег хатан нарыг төрүүлсэн.
3. Хажжи хатан: ойрадын Суламиш хүргэний хөвүүн Цэцэг хүргэний охин. Абу Саид Бахадур ханыг төрүүлсэн.
4. Хутлугшах хатан: хэрэйдийн Иринчин хүргэн, Кончак хатан нарын охин. Султан хатан гэх ганц охин төрүүлсэн.
5. Булуган хатан (? - 1310): Хонгирадын Таш хүргэн, Мэнлитэгин хатан нарын охин. Газан ханы бэлэвсэн хатан.
6. Күнжүскаб хатан: сүлдүсийн Шади хүргэн, Орхудаг хатан нарын охин. Газан ханы бэлэвсэн хатан.
7. Өлзийтэй хатан (? - 1315): Хажжи хатны эгч, Аргун ханы бэлэвсэн хатан. Абул Хаир (1305 - ?) гэх хүүхэд төрүүлсэн.
8. Сүюргатмиш хатан: жалайрын Хусайн эмирийн охин бөгөөд Хасан Бузургийн эгч.
9. Хонтай хатан: Төмөр хүргэний охин.
10. Адил шах хатан: жалайрын Сартаг эмирийн охин. Сулайман шах (? - 1310) гэх хөвүүн төрүүлсэн.
11. Деспина хатан: Византийн Хоёрдугаар Андроникос хааны охин.
12. Туга хатан: Дэмаск Хажатай амрагийн харилцаатай байгаад цаазлуулсан.
13. Дуня хатан: Мардины захирагч ал Малик Наж ад-Дин Газигийн охин.

Хөвүүн

1. Бастам (1297 - 1309)
2. Баязид (1300 - 1308)
3. Абу Саид Бахадур хан (1305 - 1335)
4. Абул Хаир (1305 - ?)
5. Мухаммад Тайфур (1306 - ?)

Охин

1. Сатибэхи хатан (? - ?): 1319 онд сүлдүсийн эмир Чобантай гэрлэсэн. 1336 онд Арпа кэүнтэй гэрлэсэн. 1339 онд Сулейман хантай гэрлэсэн. 1338 оны 7 сараас 1339 оны 5 сарын хооронд Ил хаант улсын хан сэнтийд сууж байсан. Сурган гэх хөвүүн төрүүлсэн.
2. Довланджи хатан (? - 1314): 1305 оны 9 сарын 30 нд сүлдүсийн эмир Чобантай гэрлэсэн. Чулуун гэх хөвүүн төррүүлсэн.
3. Султан хатан (? - ?)
4. Сулайман шах (? - 1310)

Холбоотой мэдээ

• Монгол хаад
• Ил Хаант Улс

Өмнөх Махмуд Газан

Ил Ханы хаан 1304-1316

Дараах Абу Саид Бахадур