Монгол-Оросын 1921 оны гэрээ

Цэрэндорж гэрээнд гарын үсэг зурж байна

Монгол- Оросын хооронд найрсаг харилцаа тогтоох тухай (Орос: Соглашения об установлении дружественных отношений между Россией и Монголией), Монгол Улсын Ардын Засгийн газар, Зөвлөлийн Засагт Орос Улсын Засгийн газар хоорондын 1921 оны 11-р сарын 5-ны өдрийн Гэрээгээр тус хоёр улсын харилцааны эрх зүйн үндэс анх тавигдаж, дипломат харилцаатай болсон гэж хоёр тал үздэг. Олон улсын эрхзүйд зааснаар тус улсын тусгаар тогтнолыг нэг бус хэд хэдэн тусгаар улс хүлээн зөвшөөрсөн тохиолдолд тусгаар улс гэж үзнэ гэж заасан байдаг тул "дипломат харилцаа" гэхэд маргаантай байдаг. Энэ гэрээг “Монгол, Оросын хоорондохи найрамдлын барилдлагааг байгуулах тухай Монголын Ардын Засгийн Газар ба Зөвлөлийн Засагт Орос Улсын Засгийн Газрын хэлэлцэн тогтоосон гэрээ бичиг” гэж албан ёсоор нэрлэдэг. Хоёр улс 1922 онд ЭСЯ-аа /Төлөөлөгчийн газар/ Улаанбаатар, Москвад харилцан нээсэн байна.

Талуудын зорилго, хэрэгжсэн байдал

Монгол Улсын 1911 онд тунхаглан зарласан тусгаар тогтнолыг батжуулсан нь 1921 оны Ардын хувьсгал чухал үүрэг гүйцэтгэж Монгол Улсыг түүхийн шинэ үйл явцад төр улсаа байгуулан, олон улсын харилцааны субъект болох­ нөхцлийг бүрдүүлсэн юм. Монгол орны газар зүйн онцлог байршлын улмаас их гүрнүүдийн манайхыг тойрсон улс төр - стратегийн ашиг сонирхлын өрсөлдөөн идэвхжсэн түүхэн ээдрээтэй нөхцөлд Ардын засгийн газар өөрийн орны туурга тусгаар байдлыг бэхжүүлэх, улс төр, нийгмийн шинэ тогтолцооны үндсийг тавьж, ахиулахад чиглэсэн бодлого, идэвхтэй үйл ажиллагааг явуулж байсны нэг нь “үндэсний тусгаар тогтнолоо сэргээх зорилтыг хэрэгжүүлэхийн төлөө Зөвлөлт Орос Улстай нөхөрлөх нь чухал” гэсэн шийдвэр байжээ. Энэ шийдвэрийн дагуу Монгол Улс 1921 оны 10 дугаар сард Зөвлөлт Орос Улсад төлөөлөгчөө явуулан хэлэлцээ хийж 1921 оны 11 дүгээр сарын 5-ны өдөр, тухайн үеийн монголын цаг тооллоор олноо өргөгдсөний 11 оны намрын адаг сар буюу 10 дахь сарын шинийн 6-ны өдөр “Монгол, Оросын хооронд найрамдлын барилдлагааг байгуулах тухай Монголын Ардын Засгийн Газар ба Зөвлөлийн Засагт Орос Улсын Засгийн Газрын хэлэлцэн тогтоосон гэрээ бичиг” буюу бидний одоогийн томьёоллоор бол Монгол Улс, Орос Улсын хооронд найрамдалт харилцаа тогтоох тухай хоёр улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр”-т гарын үсэг зурсан юм. Монгол Улсаас гадаад улстай эрх тэгш зарчимд тулгуурлан байгуулсан анхны энэхүү хэлэлцээр нь хоёр талын харилцаа, хамтын ажиллагааны хамгийн эгзэгтэй үеийн эрх зүйн чухал суурь баримт бичиг болсон бөгөөд түүгээр бүрэн эрхт дипломат болон консулын төлөөлөгчөө харилцан солилцохоор тохирч, дипломат харилцаа тогтоосон нь хоёр улс бие биеийнхээ бүрэн эрхт байдлыг хүлээн зөвшөөрсөн хэрэг гэж олонхи судлаачид үздэг нь эрх зүйн бүрэн үндэслэлтэй дүгнэлт юм.

Гэрээ байгуулах үйл явц

1921 оны аравдугаар сарын сүүлчээр Монгол Ардын Намын Төв хорооны дарга бөгөөд Сангийн сайд С. Данзан, Цэргийн яамны сайд Д. Сүхбаатар, Гадаад яамны дэд сайд Б.Цэрэндорж тэргүүтэй Ардын Засгийн газрын төлөөлөгчид Зөвлөлт Орос Улсад айлчлан найрамдлын хэлэлцээр хийжээ. Хэлэлцээрийн нэг чухал асуудал нь Монгол ардын Засгийн газар Зөвлөлт Орос улсын засгийн газраас зээл авах явдал байсан юм. “Орос Монгол хоёрын хоорондох найрамдлын барилдлагааг бэхжүүлэх тухай” хэлэлцээрийн нэмэлт Протоколд зээл олгох замаар санхүүгийн тусламж үзүүлэх зарчмуудыг бататган тусгаж манайд сая мөнгөн рублийн тусламж олгохоор шийдвэрлэсэн билээ. Зээлийг 1922 оны 1 дүгээр сарын 1-ээс 4 жилийн хугацаатай олгох ба харин манай Засгийн газар “...зээлдүүлсэн мөнгийг эргүүлэн төлөх тухайд харъяат улсын амьдрал болох үхэр мал, арьс шир, өөх тосны зүйлээр ...” төлөх гэрээ хийжээ.

Хэлэлцээр байгуулагч 2 тал энэхүү нэмэлт Протоколоо нууц байхаар тохирсон аж. Ер нь Зөвлөлт Оросын тал Монголд олгох зээлээ эдийн засгийн агуулга, ач холбогдлыг нь бус улс төрийн талаас нь онцлон анхаардаг байжээ. Уулзалт болохоос 13 хоногийн өмнө Зөвлөлт Орос улсын Гадаад хэргийн Ардын комиссар Г.В.Чечеринээс В.И.Ленинд илгээсэн танилцуулгад “Найрамдалт Монгол Ардын хувьсгалт Засгийн газар бол бидний гарт байгаа маш том хөзөр мөн. Тус улсаар манай хилийн асар уудам зай халхлагдаж бүрэн аюулгүй байдалд байна. Иймд та энэ төлөөлөгчдийг хүлээн авахыг зөвшөөрөх болов уу” гэж дурдсан байдаг. Энэ үеэр Хаант Оросын үед авсан 5 сая рублийн зээлийн гэрээг хүчингүй болгосон тухайгаа мэдэгдсэн нь буурай хөгжилтэй манай орны хувьд маш чухал завшаан байв. Энэ нь Монгол улсын түүхэнд их хэмжээний өрийг тэглэсэн анхны тохиолдол байсан юм.

Гэрээний үр дүн

Хэлэлцээрийн дагуу хоёр улс дипломат харилцаа тогтоож, 1922 онд Нийслэл хүрээнд болон Москва хотод Төлөөлөгчийн газраа харилцан нээсэн нь шинэ Монгол Улсыг гадаад улс хүлээн зөвшөөрсөн анхны үйл хэрэг байсан бөгөөд цаашид Монгол Улсын тусгаар тогтнолыг баталгаажуулах үндэс суурийг тавьснаараа түүхэн их ач холбогдолтой үйл явдал болжээ.

Монгол Орос улсын гэрээ (Батламжилсан эх)

Монгол Орос улсын гэрээ (Батламжилсан эх-Орос хэлээр)

Соглашение между РСФСР и Монголией об установлении дружественных отношений.

(Ср. Сборн. действ. дог., соглаш. и конв., заключ. с иностр. госуд. Выпуск I. Действ. догов., согл. и конв., вступившие в силу до 1 янв. 1924 г. (изд. Нар. Ком. Ин. Дел. Москва 1924), № 18, стр. 114—116.)

(Москва 5/XI 1921 г.).

Ст. 1. Прав. РСФСР признает единственным законным прав-м Монг. народное правительство Монголии.

Ст. 2. Нар. прав. Монг. признает единственной законной властью России прав-о РСФСР.

Ст. 3. Обе договар. стор. взаимно обязуются:

1. Не допускать на своей территории образования или пребывания правительств, организаций, групп или отдельных лиц, ставящих своей целью борьбу против другой стороны или свержение ее прав-а или прав-в союзных с ней государств, а также не допускать на своей территории мобилизацию или добровольную вербовку как своих граждан, так и граждан иных государств в ряды армий, враждебных другой из сторон.

2. Воспретить, приняв все меры недопущения, ввозить в пункты своей территории и на территории союзных с ними государств или провозить через них оружие, принадлежащее или предназначенное каким-либо организациям, борющимся прямо или косвенно против одной из сторон, и могущее быть использованным для этой борьбы.

Ст. 4. Прав. РСФСР посылает своего полном. представителя в столицу Монголии и своих консулов в города Кобдо, Улясутай и Алтан-Булак и др. по соглашению с нар. прав. Монголии.

Ст. 5. Нар. прав. Монголии посылает своего полном. предст. в столицу РСФСР, а также своих консулов в пограничные округа России, по соглашению с прав. РСФСР.

Ст. 6. Государственная граница между Россией и Монголией имеет быть установлена специальной комиссией, образованной на основании особого соглашения между прав. РСФСР и нар. прав. Монголии, имеющего последовать в возможно ближайшем времени.

Ст. 7. Граждане каждой из догов. стор., пребывающие на территории другой стороны, пользуются правами и несут обязанности наравне с пребывающими там гражданами наиболее благоприятствуемой страны.

Ст. 8. Судебная власть каждой из дог. стор. будет распространяться как в делах гражданских, так и уголовных, на находящихся на ее территории граждан другой дог. стор., причем стороны, руководствуясь высокими принципами цивилизации и гуманности, отвергают применение судебными, следственными и иными своими органами каких-либо карательных или следственных мер, причиняющих физическое страдание или унижающих нравственное состояние человека. Обе стороны вместе с тем признают, что в случае предоставления одной из сторон гражданам какой-либо третьей страны особых льгот и преимуществ в области уголовной юрисдикции, [204] судебного разбирательства и исполнения судебных решений, эти льготы и преимущества автоматически распространяются и на граждан другой дог. стор.

Ст. 9. Граждане обоих догов. стор. при ввозе и вывозе из пределов другой страны товаров, предназначенных для торговли, уплачивают установленные узаконениями страны пошлины с тем, что таковые не должны превышать пошлин, взимаемых за ввоз и вывоз тех же товаров с граждан наиболее благоприятствуемой страны.

Ст. 10. (О передаче Монголии русск. телеграфных контор и оборудования в виду организации Монголией почтово-телеграфн. дела).

Ст. 11. (Об особом соглаш. по вопросу о почтово-тел. сношениях между Россией и Монголией).

Ст. 12. Нар. прав. Монголии заявляет о признании за росс. гражданами, владеющими в Монголии участками земли или постройками, тех же прав владения, аренды, занятия участков под постройки и применения тех же способов взыскания налогов, арендной платы и иных платежей в тех же размерах, какие признаны и применяются или будут признаны и применяться в отношении граждан наиболее благоприятствуемого государства.

Мөн үзэх

• Монгол-Төвөдийн гэрээ (1915 он)
• Гурван улсын хэлэлцээр
• Ялтын гэрээ (1945 он)
• Монгол-Оросын 1912 оны гэрээ
• Монгол-Зөвлөлтийн харилцан туслалцах протокол
• ЗХУ-ДИУ-ын 1924 оны гэрээ