Мутац

Удамшлын материаллаг үндэс болох ген, хромосомын түвшинд гарах хувьслыг мутаци буюу удамших хувьсал гэнэ.

Ангилал

Шалтгаанаар нь

• Аяндаа үүссэн мутац - Организм хэвийн үйл ажиллагаа явуулж байсан ч мутац үүсдэг.
• Нөлөөллөөр үүссэн мутац - Ямар нэг хортой агентуудын нөлөөгөөр үүсдэг.

Мутаген

Мутацийг үүсгэж байгаа хүчин зүйлүүдийг мутаген гэх бөгөөд дараах байдлаар ангилна.

• Физикийн хүчин зүйл: цацраг туяа, цахилгаан соронзон орон, температур гэх мэт.
• Химийн мутаген: байгалийн нэгдлүүд, үйлдвэрийн хог хаягдал, эмийн бодисууд гэх мэт.
• Биологийн мутаген: вирус, паразитууд, тэдгээрийн бодисын солилцооны бүтээгдэхүүн гэх мэт орно.

Байрлалаар нь

• Бөөмийн мутац
• Генийн:
  • Генийн мутац 1: нэг генийн төвшинд гарсан цэгэн мутац
  • Генийн мутац 2: генийн хувьд гарсан өөрчлөлт
• Хромосомын
  • Хромосомын мутац 1: нэг хромосомд гарсан өөрчлөлт
  • Хромосомын мутац 2: нэгээс олон тооны хромосомд гарсан өөрчлөлт

Хромосомд гарсан өөрчлөлтөөр нь

• Бэлгийн эсийн мутац
• Биеийн эсийн мутац гэж ангилна.

Хромосомын мутацийн хэлбэрүүд

• Делец: бүтэн ген эсвэл генийн тодорхой нэг хэсэг тасарч алга болох.
• Дупликац: хромосомын тодорхой нэг хэсэг хоёрчлогдох.
• Транслокац: хромосомын тодорхой нэг хэсэг тасраад өөр газар байрлах.
• Инверс: хромосомын нэг хэсэг тасраад 180^o эргээд буцаж залгагдах.
• Инсерц: генийн хооронд ямар нэг хэсэг чихэж орох.

Нэг нуклеотидын солио

• Нон–сенс: утгатай код утгагүй кодоор солигдох.
• Мин–сенс: утгатай код утгатай кодоор солигдох.

Бусад

Динамик буюу экспансив мутаци: нэг үеэс дараагийн үед шилжих тусам тодорхой нэг дараалал уртсаж байх.

Микроделеци: 1-2 нуклеотид тасарч алга болох.

Кодын хүрээний шилжилт: аль нэг нуклеотид алдагдах эсвэл нэмэгдсэнээс кодын бүтцэд өөрчлөлт орж өөр амин хүчил, улмаар буруу уураг үүсэх.