Орос хэл хуудасны эх кодыг харах

{{short description|Зүүн Слав хэл}}
{{Инфобокс хэл
| name             = Орос хэл
| states           = [[Орос]], [[Орос хэлээр ярьдаг хүмүүсийн газарзүйн тархалт|Орос хэлний ертөнцийн]] бусад бүс нутаг
| nativename       = {{lang|ru|русский язык}}
| pronunciation    = {{IPA-ru|ˈruskʲɪi̯ jɪˈzɨk||Ru-russkiy jizyk.ogg}}
| region           = 
| ethnicity        = 
| speakers         = [[төрөлх хэл|Төрөлх]]: {{Significant figures|146.9|2}} сая
| date             = 2020 тооллого
| ref              = e26
| speakers2        = [[Хоёрдогч хэл|Хоёрдогч]]: {{Significant figures|107.9|2}} сая (2020 тооллого)<ref name=e26/>
| familycolor      = Энэтхэг-Европ
| fam2             = [[Балт-Слав хэлнүүд|Балт-Слав]]
| fam3             = [[Слав хэлнүүд|Слав]]
| fam4             = [[Зүүн Слав хэлнүүд|Зүүн Слав]]
| ancestor         = [[Прото Энэтхэг-Европ хэл|Прото Энэтхэг-Европ]]
| ancestor2        = [[Прото-Балт-Слав хэл|Прото-Балт-Слав]]
| ancestor3        = [[Прото-Слав хэл|Прото-Слав]]
| ancestor4        = [[Хуучин Зүүн Слав хэл|Хуучин Зүүн Слав хэл]]
| script           = [[Кирилл үсэг|Кирилл]] ([[Орос цагаан толгой]])<br/>[[Орос брайл үсэг]]
| nation           = {{Collapsible list |titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=[[Орос хэл албан ёсны хэл болсон улс, нутаг дэвсгэрийн жагсаалт|НҮБ-ын гишүүн 5 улс]]|
|
*{{flag|Орос}} <small>(төрийн)</small><ref name=RusConst>{{cite web |url=http://www.constitution.ru/en/10003000-01.htm |title=68 дугаар зүйл. ОХУ-ын Үндсэн хууль |website=Constitution.ru |access-date=18 June 2013 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130606071041/http://www.constitution.ru/en/10003000-01.htm |archive-date=6 June 2013}}</ref>
*{{flag|Беларусь}} <small>(хамтарсан)</small><ref name=Belarus>{{cite web |url=http://president.gov.by/en/press19329.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20070502115338/http://president.gov.by/en/press19329.html|archive-date=2 May 2007 |title=17 дугаар зүйл. Бүгд Найрамдах Беларусь Улсын Үндсэн хууль |website=President.gov.by |date=11 May 1998 |access-date=18 June 2013}}</ref>
*{{flag|Казахстан}} <small>(хамтарсан)</small><ref name=Kazakhstan>{{cite web |first=N. |last=Nazarbaev
|url=http://www.constcouncil.kz/eng/norpb/constrk/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20071020060732/http://www.constcouncil.kz/eng/norpb/constrk/ |archive-date=20 October 2007 |title=Article 7. Constitution of the Republic of Kazakhstan |website=Constcouncil.kz |date=4 December 2005 |access-date=18 June 2013}}</ref><br/>
*{{flag|Киргиз}} <small>(хамтарсан)</small><ref name=Kyrgyzstan>{{Cite web|url=https://www.gov.kg/ky|archive-url=https://web.archive.org/web/20121222125830/http://www.gov.kg/?page_id=263|url-status=dead|title=Официальный сайт Правительства КР|archive-date=22 December 2012|website=Gov.kg|access-date=16 February 2020}}</ref>
*{{flag|Тажикистан}} <small>(үндсэн хуулиар тогтоосон үндэстэн хоорондын хэл)</small><ref>{{cite web |title=КОНСТИТУЦИЯ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН |url=http://prokuratura.tj/ru/legislation/the-constitution-of-the-republic-of-tajikistan.html |website=prokuratura.tj |publisher=Parliament of Tajikistan |access-date=9 January 2020 |archive-date=24 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210224035434/http://prokuratura.tj/ru/legislation/the-constitution-of-the-republic-of-tajikistan.html |url-status=live }}</ref>
}}

<br />{{Collapsible list |titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=Үндэстэн хоорондын хэл ч албан ёсны статусгүй, эсвэл [[Орос хэл албан ёсны хэл болсон улс, нутаг дэвсгэрийн жагсаалт#Бүс нутаг дахь статус|нутгийн түвшинд албан ёсны статустай]]|
*{{flag|Узбекистан}}{{efn|Бүгд Найрамдах Узбекистан Улсын хууль тогтоомжийн дагуу орос хэл нь албан ёсны хэлний хувьд ямар ч статусгүй. Уг заалтад зөвхөн "Иргэдийн хүсэлтээр төрийн нотариатч, нотариатчийн үүрэг гүйцэтгэгчээс бүрдүүлсэн баримт бичгийн эх бичвэрийг орос хэл дээр, боломжтой бол хүлээн зөвшөөрөгдсөн бусад хэлээр олгоно" гэж заасан байдаг. {{cite web |url=https://www.refworld.org/docid/3ae6b4d328.html |title=Uzbekistan: Law "On Official Language" |access-date=13 November 2021 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190508060700/https://www.refworld.org/docid/3ae6b4d328.html |archive-date=8 May 2019}}}} <small>(''де-юре'' статусгүй ч үндэстэн хоорондын хэл)</small><ref name="AA">{{cite web |author=Юрий Подпоренко |title=Бесправен, но востребован. Русский язык в Узбекистане |url=http://mytashkent.uz/2015/04/27/bespraven-no-vostrebovan-russkij-yazyk-v-uzbekistane/ |year=2001 |publisher=Дружба Народов |access-date=27 May 2016 |url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160513012627/http://mytashkent.uz/2015/04/27/bespraven-no-vostrebovan-russkij-yazyk-v-uzbekistane/ |archive-date=13 May 2016}}</ref><ref name="Шухрат Хуррамов">{{cite web|author=Шухрат Хуррамов|title=Почему русский язык нужен узбекам? |url=http://365info.kz/2015/09/russkij-yazyk-v-uzbekistane/|date=11 September 2015 |website=365info.kz |access-date=27 May 2016 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160701175737/http://365info.kz/2015/09/russkij-yazyk-v-uzbekistane/ |archive-date=1 July 2016}}</ref><ref name="AB">{{cite web |author=Евгений Абдуллаев |title=Русский язык: жизнь после смерти. Язык, политика и общество в современном Узбекистане |url=http://magazines.russ.ru/nz/2009/4/ab21.html |year=2009 |publisher=Неприкосновенный запас |access-date=27 May 2016|url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160623201807/http://magazines.russ.ru/nz/2009/4/ab21.html|archive-date=23 June 2016}}</ref>
*{{flag|Молдав}}:
** {{flag|Гагаузи}} <small>(хамтарсан)</small><ref name=Gagauzia>{{cite web |url=http://www.gagauzia.md/pageview.php?l=en&idc=389&id=240 |title=16 дугаар зүйл. Гагаузийн хууль эрх зүйн код |website=Gagauzia.md |date=5 August 2008 |access-date=18 June 2013 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130513170728/http://www.gagauzia.md/pageview.php?l=en&idc=389&id=240 |archive-date=13 May 2013}}</ref>
** [[Днестрийн зүүн эргийн засаг захиргаа-нутаг дэвсгэрийн нэгжүүд|Днестрийн зүүн эрэг]] <small>(хамтарсан)</small>
*{{flag|Украин}}:
** {{flag|Бүгд Найрамдах Өөртөө Засах Крым Улс}}}}

<br />{{Collapsible list |titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=[[Орос хэл албан ёсны хэл болсон улс, нутаг дэвсгэрийн жагсаалт|Хэсэгчлэн хүлээн зөвшөөрөгдсөн улс]]|

*{{flag|Абхаз}}{{efn|Абхаз, Өмнөд Осети нь зөвхөн [[Абхаз, Өмнөд Осетийн олон улсын хүлээн зөвшөөрөл|хэсэгчлэн хүлээн зөвшөөрөгдсөн улс]] юм.|name=AbkhaziaSouthOssetia}} <small>(хамтарсан)</small><ref name=Abkhazia>{{Cite web|url=http://www.abkhaziagov.org/ru/state/sovereignty|title=Конституция Республики Абхазия|date=18 January 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090118213155/http://www.abkhaziagov.org/ru/state/sovereignty|access-date=16 February 2020|archive-date=18 January 2009}}</ref>
*{{flag|Өмнөд Осети}}{{efn|name=AbkhaziaSouthOssetia}} <small>(хамтарсан)</small><ref name=Ossetia>{{cite web |url=http://cominf.org/node/1127818105 |date=11 August 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090811021536/http://cominf.org/node/1127818105 |title=КОНСТИТУЦИЯ РЕСПУБЛИКИ ЮЖНАЯ ОСЕТИЯ |trans-title=Constitution of the Republic of South Ossetia |access-date=5 April 2021 |archive-date=11 August 2009}}</ref>
*{{flag|Transnistria}} <small>(state)</small><ref name="Law of the Moldavian Soviet Socialist Republic on the Functioning of Languages on the Territory of the Moldavian SSR">{{cite web |url=http://usefoundation.org/view/436 |title=Law of the Moldavian Soviet Socialist Republic on the Functioning of Languages on the Territory of the Moldavian SSR |publisher=U.S. English Foundation Research |date=2016 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160921034927/http://usefoundation.org/view/436 |archive-date=21 September 2016 }}</ref>}}

<br />{{Collapsible list |titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=Байгууллагууд|
{{flag|Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага}}:
* [[Олон Улсын Атомын Энергийн Агентлаг|ОУАЭА]]
* [[Олон Улсын Иргэний Нисэхийн Байгууллага|ОУИНБ]]
* [[ЮНЕСКО]]
* [[Дэлхийн Эрүүл Мэндийн Байгууллага|ДЭМБ]]
[[Тусгаар Улсуудын Хамтын Нөхөрлөл|ТУХН]]<br/>
[[Евразийн эдийн засгийн холбоо|ЕЭЗХ]]<br/>
[[Хамтын Аюулгүй байдлын гэрээний байгууллага|ХАБГБ]]<br/>
[[Шанхайн Хамтын Ажиллагааны Байгууллага|ШХАБ]]<br/>
[[Европын Аюулгүй Байдал Хамтын Ажиллагааны Байгууллага|ЕАБХАБ]]<br/>
[[Олон Улсын Стандартжуулалтын Байгууллага|ОУСБ]]}}
| minority         = {{collapsible list|
{{flag|Румын}}<ref>{{cite web |url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=RO |title=Romania : Languages of Romania |website=Ethnologue.com |date=19 February 1999 |access-date=28 January 2016 |archive-date=31 January 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130131170434/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=RO |url-status=live }}</ref><br/>
{{flag|Армени}}<ref name=No148>{{cite web |url=http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ListeDeclarations.asp?NT=148&CM=8&DF=23/01/05&CL=ENG&VL=1 |title=List of declarations made with respect to treaty No. 148 (Status as of: 21/9/2011) |publisher=[[Council of Europe]] |access-date=22 May 2012 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120522083136/http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ListeDeclarations.asp?NT=148&CM=8&DF=23%2F01%2F05&CL=ENG&VL=1 |archive-date=22 May 2012}}</ref><br/>
{{flag|Чех}}<ref>{{cite web |url=http://www.vlada.cz/en/pracovni-a-poradni-organy-vlady/rnm/historie-a-soucasnost-rady-en-16666/ |title=National Minorities Policy of the Government of the Czech Republic |publisher=Vlada.cz |access-date=22 May 2012 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120607051111/http://www.vlada.cz/en/pracovni-a-poradni-organy-vlady/rnm/historie-a-soucasnost-rady-en-16666/ |archive-date=7 June 2012}}</ref><br/>
{{flag|Словак}}<ref name=No148/><br/>
{{flag|Молдав}}<ref>{{cite web |url=https://deschide.md/ro/stiri/politic/78929/Pre%C8%99edintele-CCM-Constitu%C8%9Bia-nu-confer%C4%83-limbii-ruse-un-statut-deosebit-de-cel-al-altor-limbi-minoritare.htm |title=Președintele CCM: Constituția nu conferă limbii ruse un statut deosebit de cel al altor limbi minoritare |publisher=Deschide.md |access-date=22 January 2021 |archive-date=29 January 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210129050215/https://deschide.md/ro/stiri/politic/78929/Pre%C8%99edintele-CCM-Constitu%C8%9Bia-nu-confer%C4%83-limbii-ruse-un-statut-deosebit-de-cel-al-altor-limbi-minoritare.htm |url-status=live }}</ref><br/>
{{flag|Украин}}<ref name="UAConstitution">[http://www.rada.gov.ua/const/conengl.htm#r1 Article 10] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110521190059/http://www.rada.gov.ua/const/conengl.htm |date=21 May 2011}} of the Constitution says: "The state language of Ukraine is the Ukrainian language. The State ensures the comprehensive development and functioning of the Ukrainian language in all spheres of social life throughout the entire territory of Ukraine. In Ukraine, the free development, use and protection of Russian, and other languages of national minorities of Ukraine, is guaranteed."</ref><br/>
{{flag|Хятад}}<ref>{{cite web|url=http://fujian.gov.cn/hdjl/hdjlzsk/mzzjt/mz/202209/t20220913_5991001.htm|title=少数民族的语言文字有哪些？|language=zh|website=fujian.gov.cn|date=13 September 2022|access-date=28 October 2022|author=Ethnic Groups and Religious department, Fujian Provincial Government|archive-date=28 October 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221028081421/http://fujian.gov.cn/hdjl/hdjlzsk/mzzjt/mz/202209/t20220913_5991001.htm|url-status=live|quote="我国已正式使用和经国家批准推行的少数民族文字有19种，它们是...俄罗斯文..."}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.moe.gov.cn/jyb_sjzl/wenzi/202108/t20210827_554992.html|title=中国语言文字概况（2021年版）|language=zh|website=moe.gov.cn|date=27 August 2021|access-date=18 December 2023|author=[[Ministry of Education of the People's Republic of China]]|quote="...属于印欧语系的是属斯拉夫语族的俄语..."|archive-date=4 January 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240104031557/http://www.moe.gov.cn/jyb_sjzl/wenzi/202108/t20210827_554992.html|url-status=live}}</ref><br/>
}}
| agency           = [[Оросын Шинжлэх ухааны Академи]]йн харьяа [[Орос хэлний хүрээлэн]]<ref>{{cite web |url=http://www.ruslang.ru/agens.php?id=aims |title=Russian Language Institute |website=Ruslang.ru |access-date=16 May 2010 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100719234135/http://www.ruslang.ru/agens.php?id=aims |archive-date=19 July 2010}}</ref>
| iso1             = ru
| iso2             = rus
| iso3             = rus
| lingua           = 53-AAA-ea < [[Зүүн Слав хэлнүүд|53-AAA-e]]<br/>(төрлүүд: 53-AAA-eaa - 53-AAA-eat)
| image            = 
| map              = Idioma ruso.PNG
| mapsize          = 
| mapcaption       = {{Legend inline|#0080ff|Орос хэл олонхын хэл}}<br />
{{Legend inline|#88c4ff|Орос хэл цөөнхийн хэл}}<br />
| notice           = [[International Phonetic Alphabet|IPA]]
| glotto           = russ1263
| glottorefname    = Russian
| map2             = 
| mapcaption2      = 
}}

'''Орос хэл''' ([[Орос хэл|орос]]. ''Русский язык'') бол [[Энэтхэг-Европын хэлний язгуур|Энэтхэг-Европын хэлний язгуурын]] слав хэлний дорнод дэд бүлэгт багтдаг. [[Оросын Холбооны Улс]]ын албан ёсны хэл бөгөөд хуучин [[Зөвлөлт Холбоот Улс]]ын бүрэлдэхүүнд багтаж байсан орнуудад өргөн хэрэглэгдэж ирсэн. Эдүгээ орос хэлийг төрөлх хэлээ гэж үздэг 160 сая орчим хүн байна. Бичиг үсгийн хамгийн эртний дурсгал нь [[манай эрин]]ий 10-р зуунд хамаарагддаг байна. 

Орос хэл бол [[Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага|НҮБ]]-ын албан ёсны 6 хэлний нэг юм. «Language Monthly» (№ 3, 1997) сэтгүүлийн мэдэгдэж буйгаар дэлхий дээр 300 сая орчим хүн орос хэл мэддэг бөгөөд тэдний 160 сая нь төрөлх хэлээ гэж үздэг бол 110 сая орчим хүн хоёр дахь хэлээ гэж үздэг байна. 

Өнөөгийн байдлаар орос хэл нь [[Беларусь]] улсын төрийн хоёр хэлний нэг бөгөөд [[Казахстан]] болон [[Киргиз]] улсад албан ёсны хоёр хэлний нэг гэж тодорхойлдог байна.  

[[Гэллапын судалгааны хүрээлэн|Гэллапын судалгааны хүрээлэнгийн]] (Gallup, Inc), хуучин ЗХУ-д багтаж байсан Бүгд Найрамдах Улсуудад орос хэлний талаарх санал асуулгаар Беларусийн хүн амын -92 %, Украины -83 % , Казахстаны - 68 %, Киргизийн- 38 % орос хэлийг сонгосон байна. 

== Орос цагаан толгой ==
{| style="font-family:Microsoft Sans Serif; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF"
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | А а
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Б б
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | В в
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Г г
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Д д
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Е е
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ё ё
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ж ж
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | З з
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | И и
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Й й
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | К к
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Л л
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | М м
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Н н
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | О о
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | П п
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Р р
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | С с
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Т т
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | У у
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ф ф
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Х х
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ц ц
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ч ч
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ш ш
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Щ щ
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ъ ъ
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ы ы
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ь ь
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Э э
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ю ю
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Я я
|}

== Үзэх: [[Монголд орос хэл]] ==

== Тэмдэглэл ==
{{notelist}}

== Лавлах холбоос ==
{{лавлах холбоос|2}}

== Гадаад холбоос ==
{{Commonscat|Russian language}}
* {{wikipedia|ru}}
* [http://gramota.ru Справочно-информационный портал «Русский язык». Возможна проверка слов по различным онлайн-словарям] {{ref-ru}}
* [http://lib.ru Самая крупная русскоязычная электронная библиотека]
* [http://drevne.ru/ Cайт о древнерусской литературе] 
* [http://newrussia.free.fr/poisk/ Русскiй поискъ — Поисковая система, поддерживающая дореволюционное правописание]{{Dead link|date=Есдүгээр сар 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} 
* [http://www.stihi-rus.ru/pravila.htm «Основные правила грамматики русского языка»] 
* [http://www.rg.ru/2005/06/07/yazyk-dok.html Федеральный закон «О государственном языке Российской Федерации»] 
* [http://RusWin.net «Инструкции: русский под Windows и в Интернете» — русские шрифты, фонетическая, транслитерационная русская клавиатура, виртуальная русская клавиатура, настройка e-mail…] 

[[Ангилал:Дан ганц хэл]]
[[Ангилал:Орос хэл| ]]