Хорват хуудасны эх кодыг харах

{{short description|Зүүн өмнөд Европ дахь улс}}
{{энэ гарчиг}}
{{Инфобокс улс
| conventional_long_name = Бүгд Найрамдах Хорват Улс
| common_name            = Хорват
| native_name            = {{native name|hr|Republika Hrvatska}}{{efn|Хүлээн зөвшөөрөгдсөн [[Хорватын цөөнхийн хэлнүүд]] болон хамгийн яригддаг хоёрдахь хэлнүүд дээр:
:* {{lang-cs|Chorvatská republika}}
:* {{lang-de|Republik Kroatien}}
:* {{lang-fr|République de Croatie}}
:* {{lang-hu|Horvát Köztársaság}}
:* {{lang-it|Repubblica di Croazia}}
:* {{lang-rue|Републіка Хорватія}}
:* {{lang-sr|Република Хрватска}}
:* {{lang-sk|Chorvátska republika}}
:* {{lang-sl|Republika Hrvaška}}
:* {{lang-uk|Респу́бліка Хорва́тія}}
}}
| image_flag             = Flag of Croatia.svg
| flag_type              = [[Хорватын төрийн далбаа|Төрийн далбаа]]
| image_coat             = Coat of arms of Croatia.svg
| coa_size               = 70
| symbol_type            = [[Хорватын төрийн сүлд|Сүлд]]
| anthem                 = "[[Хорватын төрийн дуулал|Lijepa naša domovino]]"<br />("Манай сайхан орон")<br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:Lijepa nasa domovino instrumental.ogg|center]]</div>
| image_map              = {{Switcher|[[File:EU-Croatia (orthographic projection).png|frameless]]|upright=1.15|Show globe|[[File:EU-Croatia.svg|upright=1.15|frameless]]|Show map of Europe|default=1}}
| map_caption            = {{map caption |location_color=хар ногоон |region=Европ |region_color=хар саарал |subregion=[[Европын Холбоо]] |subregion_color=ногоон}}
| capital                = [[Загреб]]
| coordinates            = {{Coord|45|48|N|16|0|E|type:city}}
| largest_city           = capital
| official_languages     = [[Хорват хэл]]{{efn|Хорват хэлээс гадна, [[Хорватын мужууд|мужууд]] засгийн газрын албан ёсны бизнес болон арилжааны зорилгоор ашиглагддаг албан ёсны [[Хорватын цөөнхийн хэлнүүд|бүс нутгийн хэлтэй]] байдаг. [[Истри муж]]ид цөөнх нь [[Хорват дахь итали хэл|итали хэлээр ярьдаг]]<ref>{{cite web|url=http://www.pravosudje.hr/europska-povelja-o-regionalnim-ili-manjinskim-jezi|title=Europska povelja o regionalnim ili manjinskim jezicima|date=4 November 2011|publisher=[[Ministry of Justice and Public Administration (Croatia)]]|language=hr|archive-url=https://web.archive.org/web/20131227001603/http://www.pravosudje.hr/europska-povelja-o-regionalnim-ili-manjinskim-jezi|archive-date=27 December 2013|url-status=dead|access-date=1 December 2018}}</ref><ref name="Census-2011-languages"/> бол Сербитэй хиллэдэг мужуудад  [[Хорват дахь серби хэл|стандарт Сербиэр ярьдаг]].<ref>{{Cite news|url=https://www.economist.com/the-economist-explains/2017/04/10/is-serbo-croatian-a-language|title=Is Serbo-Croatian a language?|date=10 April 2017|newspaper=The Economist|access-date=1 December 2018|language=en}}</ref> Бусад илүү бага ашиглагддаг цөөнхийн хэлнүүд нь [[Чех хэл|Чех]], [[Унгар хэл|Унгар]], болон [[Словак хэл]] юм.}}
| languages_type         = [[Бичгийн систем]]
| languages              = [[Латин цагаан толгой|Латин]]{{efn|Хорватын бичгийн системийг хуулиар [[Хорват хэл#Албан ёсны статус|Хорватын Парламент хамгаалдаг]]. Олон улсын хууль тогтоомжийн дагуу цөөнхийн бичгийг орон нутагт хүлээн зөвшөөрөх оролдлого нь [[Хорват дахь кирилл үсгийн эсрэг жагсаал|үндсэрхэг үзэлтнүүдийн эсэргүүцэлтэй]] тулгарсан.}}
| ethnic_groups          = {{Unbulleted list |91.6% [[Хорватчууд‎]] |3.2% [[Хорватын Сербичүүд|Сербичүүд]] |item3_style=padding-top:0.2em;line-height:1.2em|5.2% [[Хорват дахь угсаатны бүлгүүд|Бусад]]}}
| ethnic_groups_year     = 2021
| religion               = {{ublist |item_style=white-space;|87.4% [[Хритийн шашин|Христ]]|—83.2% [[Хорват дахь католик сүм|Католик]] |—3.3% [[Хорват дахь зүүн үнэн алдартны шашин|Үнэн алдартны]] |6.4% [[Хорват дахь шашингүй хүмүүс|Шашингүй]] |2.3% [[Хорват дахь шашин шүтлэг|Бусад]] |3.9% Мэдэгдээгүй<ref>{{cite web | url=https://www.croatiaweek.com/share-of-croats-in-croatia-increases-as-census-results-published/ | title=Share of Croats in Croatia increases as census results published | date=22 September 2022 }}</ref>}}
| religion_year          = 2021
| demonym                = {{hlist|[[Хорватчууд‎]]}}
| government_type        = [[Нэгдмэл парламентын бүгд найрамдах улс]]
| leader_title1          = [[Хорватын Ерөнхийлөгч|Ерөнхийлөгч]]
| leader_name1           = [[Зоран Миланович]]
| leader_title2          = [[Хорватын Ерөнхий Сайд|Ерөнхий Сайд]]
| leader_name2           = [[Андрей Пленкович]]
| leader_title3          = [[Хорватын Парламентын дарга|Парламентын дарга]]
| leader_name3           = [[Гордан Яндрокович]]
| legislature            = [[Хорватын Парламент|Хурал]]
| sovereignty_type       = [[Хорватын түүх|Түүх]]
| established_event1     = [[Хорватын гүнлиг|Гүнлиг]]
| established_date1      = 7-р зуун
| established_event2     = [[Хорватын хаант улс (925–1102)|Хаант улс]]
| established_date2      = 925
| established_event3     = [[Унгар-Хорватын холбоо]]
| established_date3      = 1102
| established_event4     = [[Хорватын хаант улс (Хабсбург)|Хабсбургийн эзэнт гүрэнд]] нэгдэв
| established_date4      = 1 сарын 1, 1527
| established_event5     = [[Австри-Унгар]]аас тусгаар тогтнов
| established_date5      = 10 сарын 29, 1918
| established_event6     = [[Югославын байгуулалт]]
| established_date6      = 12 сарын 4, 1918
| established_event7     = [[Хорватын тусгаар тогтнол|Тусгаар тогтнол]]
| established_date7      = 6 сарын 25, 1991<ref name="NN-Holidays">{{cite news |newspaper=[[Narodne Novine]] |url=https://narodne-novine.nn.hr/clanci/sluzbeni/2019_11_110_2212.html |title=Zakon o blagdanima, spomendanima i neradnim danima u Republici Hrvatskoj |trans-title=Law of Holidays, Memorial Days and Non-Working Days in the Republic of Croatia |language= hr |date=15 November 2019 |access-date=31 May 2021}}</ref>
| established_event8     = [[НҮБ]]-д [[НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөлийн 753 дугаар тогтоол|элсэв]] 
| established_date8      = 22 May 1992
| established_event9     = [[Эрдутын гэрээн]]
| established_date9      = 11 сарын 12, 1995
| established_event10    = [[НАТО]]-д [[НАТО-гийн өргөтгөл#Адриатын Харти|нэгдэв]]
| established_date10     = 4 сарын 1, 2009
| established_event11    = [[Европын Холбоо]]нд [[2013 оны Европын холбооны өргөжилт|нэгдэв]]
| established_date11     = 7 сарын 1, 2013
| area_km2               = 56,594
| area_rank              = 124
| area_sq_mi             = 21,851
| percent_water          = 1.09
| population_estimate    = 
| population_estimate_year = 
| population_estimate_rank = 
| population_census      = {{decreaseNeutral}} 3,871,833<ref name="Census 2021">{{cite web |url=https://popis2021.hr/assets/xls/Popis_2021_rezultati.zip |title=Census of population, households and dwellings in 2021 - Population by towns/municipalities |publisher=[[Croatian Bureau of Statistics]] |date=7 October 2022 |access-date=24 October 2022 |archive-date=9 December 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221209173308/https://www.popis2021.hr/assets/xls/Popis_2021_rezultati.zip |url-status=dead }}</ref>
| population_census_year = 2021
| population_census_rank = 128
| population_density_km2 = 68.4
| population_density_sq_mi = 
| population_density_rank = 152
| GDP_PPP                = {{increase}} $163&nbsp;тэрбум<ref name="autogenerated1">{{cite web | url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/April/weo-report?c=960,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2021&ey=2028&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 | title=Report for Selected Countries and Subjects | author=[[IMF]]}}</ref>
| GDP_PPP_year           = 2023
| GDP_PPP_rank           = 77
| GDP_PPP_per_capita     = {{increase}} $42,530<ref name="autogenerated1"/>
| GDP_PPP_per_capita_rank = 45
| GDP_nominal            = {{increase}} $78&nbsp;тэрбум<ref name="autogenerated1"/>
| GDP_nominal_year       = 2023
| GDP_nominal_rank       = 77
| GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $20,537<ref name="autogenerated1"/>
| GDP_nominal_per_capita_rank = 49
| Gini                   = 28.3
| Gini_year              = 2020
| Gini_change            = decrease <!--increase/decrease/steady-->
| Gini_ref               = <ref name=eurogini>{{cite web |url=https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tessi190/default/table?lang=en |title=Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey|publisher=[[Eurostat]] |website=ec.europa.eu |access-date=9 August 2021}}</ref>
| Gini_rank              = 
| HDI_year               = 2021<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year-->
| HDI_change             = increase <!--increase/decrease/steady-->
| HDI                    = 0.858 <!--number only-->
| HDI_ref                = <ref name="2022 components">{{cite book |title=Human Development Report 2021-22: Uncertain Times, Unsettled Lives: Shaping our Future in a Transforming World |date=8 September 2022 |publisher=United Nations Development Programme |isbn=978-9-211-26451-7 |pages=272–276 |website=hdr.undp.org |url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf |access-date=8 September 2022 |archive-date=8 September 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220908114232/hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf |url-status=live }}</ref>
| HDI_rank               = 40
| currency               = [[Евро]] ([[Еврогийн тэмдэг|€]])
| currency_code          = EUR
| time_zone              = [[Төв Европын Цаг|ТЕЦ]]
| utc_offset             = +1
| utc_offset_DST         = +2
| time_zone_DST          = [[Төв Европын Зуны Цаг|ТЕЗЦ]]
| date_format            = өө. сс. жжжж.&nbsp;([[Манай эрин|МЭ]])
| drives_on              = баруун
| calling_code           = [[Хорват дахь утасны дугаар|+385]]
| patron_saint           = [[St. Joseph]]<ref name="Hrvatski sabor - Povijest">{{cite web|url=http://www.sabor.hr/sv-josip-zastitnik-hrvatske-domovine|access-date=10 March 2018|title=Hrvatski sabor – Povijest|archive-url=https://web.archive.org/web/20180306022924/http://www.sabor.hr/sv-josip-zastitnik-hrvatske-domovine|archive-date=6 March 2018|url-status=dead}}</ref>
| cctld                  = {{vunblist| [[.hr]] болон [[.eu]]}}
}}

'''Хорватын Бүгд Найрамдах Улс''' ({{lang-hr|Republika Hrvatska}}) буюу '''Хорват''' нь [[Зүүн Европ]]ын [[Балканы хойг]]т орших [[Бүгд Найрамдах Улс]] юм. Баруун талаараа [[Словени]], хойд талаараа [[Унгар]], зүүн талаараа [[Босни ба Херцеговин]], [[Серби]] улсуудтай хиллэнэ. Өмнө талд нь [[Адриатын тэнгис]] орших бөгөөд [[Дубровник]] нь зүүн талаараа [[Монтенегро]]той хиллэдэг. Нийслэл нь [[Загреб]].

[[1991]] онд [[Холбооны Бүгд Найрамдах Социалист Югослав Улс|Югославын]] бүрэлдэхүүнээс гарч тусгаар тогтнолоо зарласан улс юм.

== Түүх ==
{{Гол|Хорватын түүх}}
7-р зуунд хорватууд одоогийн нутагтаа суурьшжээ. Тэр үеэс 2 гүнлиг оршин тогтнож байсан юм. [[9-р зуун]]д хойд, баруун талаасаа [[Франк]], өмнө, зүүн талаараа [[Визант]]ын довтолгоонд өртөх болсон бөгөөд [[Их Карл]]ын аян дайнаар нэг хэсэг Франкийн эзэнт гүрний бүрэлдэхүүнд орж, [[католик]] шашинг хүлээн авсан байна. Тус улсын анхны хаан [[Томислав I]] Хорватыг нэгтгэж, хаант улс болгосон юм. Хорватын хаант улс нь 2 зууны турш тусгаар тогтнолоо хадгалан оршин тогтнож, [[Петар Крешимир IV]], [[Звонимир]] хаадын үед хөгжил цэцэглэлтийн оргилдоо хүрч байжээ.

[[1102]] онд Хорват, Далматийн хаан ширээнд Унгарын хаан [[Ласло I]] заларч, Хорват нь Унгарын холбоонд нэгдэв.

[[1526]] онд Хорватын парламент [[Хабсбург]]ийн удмын [[Фердинанд I|Фердинандыг]] хаан ширээнд өргөмжилсөн.
Харин [[Адриатын тэнгис]]ийн эрэгт орших [[Далмати]] нь [[10-р зуун]]ы сүүлээс [[Венецийн бүгд найрамдах улс]]ын харьяанд байж, [[1815]] онд [[Венийн хэлэлцээр]]ээр [[Австрийн Хаант Улс]]ад нэгтгэгдсэн байна.

[[1918]] онд [[дэлхийн нэгдүгээр дайн]]д ялагдсан [[Австри-Унгар]]ын эзэнт улс унахад бүрэлдэхүүнээс нь гарсан Хорват өмнөд Славын үндэстнүүдийн холбоо байгуулах гэсэн [[Сербийн Хант Улс]]ын саналыг хүлээн авч '''Серби-Хорват-Словенийн хаант улс''' байгуулагдсан бөгөөд [[1929]] онд улсынхаа нэрийг [[Югослав]] болгон өөрчилжээ. Гэвч төрийн эрхийг Сербүүд атгаж байгаад эгдүүцсэн Хорватууд тэмцсээр [[1939]] онд автономит эрхтэй болсон байна. Гэхдээ үүнд ханалгүй, [[Анте Павелич]]аар удирдуулсан үндсэрхэг үзэлтнүүдийн байгууллага болох [[Усташи]] байгуулагдаж, [[1941]] онд [[Нацист Герман]] тус улсад халдан ороход тэдний талд орж, Хорват, Далмати, Славони, мөн [[Войводина]], [[Босни ба Херцеговин|Босни ба Херцеговины]] нэг хэсгийг багтаасан [[Хорватын тусгаар улс]] гэгчийг байгуулсан байна. [[Дэлхийн хоёрдугаар дайн]]ы дараа социалист дэглэмтэй болсон Югослав нь удирдагч [[Иосиф Броз Тито]]гийн тэнцвэртэй удирдлагын үрээр хэлбэрээ хадгалж байсан ч түүнийг нас барсны дараа 1980-аад онд хорватуудын үндэсний үзэл эргэж сэргэв.

[[1990]] онд Югослав улс олон намын системд шилжиж, анхны чөлөөт ардчилсан сонгууль явуулахад Хорватыг Югославаас тусгаарлах бодлого баримталдаг [[Степан Месич]]ийн удирдсан нам Хорватын төрийн эрхэнд гарч, тусгаар тогтнох үйл явц эхлэв.

[[1991]] оны [[6 сарын 19]]-нд тусгаар тогтнох талаар бүх ард түмний санал хураалт явуулж, ард түмний 78% нь дэмжсэн тул [[6 сарын 25]]-нд тусгаар тогтнолоо зарласан байна.

Хорватад сербичүүд олноор оршин суудаг тул Югославын тал [[Бүгд Найрамдах Сербийн Краина Улс|Сербийн Краина автономит тойрог]] дахь сербичүүдээ хамгаалах нэрээр Хорватын нутагт халдаж, [[Хорватын тусгаар тогтнолын дайн]] эхэлсэн билээ. [[1995]] онд дайн тус улсын ялалтаар өндөрлөсөн байна.

== Тэмдэглэл ==
{{Notelist|group=efn}}

== Зүүлт, тайлбар ==
{{лавлах холбоос|2}}

== Цахим холбоос ==
{{Commonscat|Croatia|Хорват Улс}} 
{{Wiktionary}}

{{Европ}}
{{ЕАБХАБ-ын гишүүн улсууд}}
{{Хөтлөгч мөр Европын холбооны улсууд}}
[[Ангилал:Хорват| ]]
[[Ангилал:Европын орон]]
[[Ангилал:Европын зөвлөлийн гишүүн]]
[[Ангилал:Европын Холбооны гишүүн орон]]
[[Ангилал:Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн орон]]