Айртон Сенна хуудасны эх кодыг харах

{{Инфобокс Ф1 уралдаанч
| Name            = Айртон Сенна
| Image           = Ayrton Senna 8 - Cropped.jpg
| Caption         = Айртон Сенна
| Nationality     = {{BRA}}
| Date of birth   = [[1960 он]]ы [[3 сарын 21]]
| Date of death   = [[1994 он]]ы [[5 сарын 1]]
| 2016 Team       = 
| 2016 Car number = 
| Teams           = 1984&nbsp;[[Тоулмен]]&nbsp;<br/> 1985-1987&nbsp;[[Теам Лотус|Лотус]]&nbsp;<br/> 1988–1993&nbsp;[[МкЛарен Расинг|МкЛарен]]&nbsp;<br/> 1994&nbsp;[[Уильямс Ф1|Уильямс]]
| Races           = 161
| Championships   = 3 удаа ([[1988 оны Формула-1|1988]], [[1990 оны Формула-1|1990]], [[1991 оны Формула-1|1991]])
| Wins            = 41
| Podiums         = 80
| Points          = 614
| Poles           = 65
| Fastest laps    = 19
| First race      = [[1984 оны Бразилын гран-при]]
| Last race       = [[1994 оны Сан-Мариногийн гран-при]]
| Last season     = 
| Last position   = 
}}
[[File:AyrtonSennasFullFaceHelmet.jpg|thumb|right|hochkant|Сеннагийн алдарт шар дуулга]]
[[File:Ayrtonsenna-logo.svg|thumb|right|hochkant|Айртон Сеннагийн гарын үсэг]]

'''Айртон Сенна да Силва''' ([[Португал хэл|порт.]] '''''Ayrton Senna da Silva''''' {{IPA|aˈiʁtõ ˈsẽnɐ dɐ ˈsiwvɐ}}; * [[1960 он]]ы [[3 сарын 21]]-нд [[Сан-Паулу]]; † [[1994 он]]ы [[5 сарын 1]] [[Болонья]]) нь [[Бразил]]ын [[Авто спорт|автомашины уралдааны]] тамирчин байсан юм. 1984 оноос 1994 оны Сан-Мариногийн гран-пригийн үеэр ослын улмаас нас нөгчих хүртлээ тэрбээр Формула-1-д уралдан, гурван удаа [[Формула 1-ийн дэлхийн аваргын жагсаалт|дэлхийн аварга]] болжээ.

Айртон Формула 1-д [[Тоулмен]], [[Теам Лотус|Лотус]], [[МкЛарен Расинг|МкЛарен]], [[Уильямс Ф1|Уильямс]] зэрэг багуудын үндсэн нисгэгчээр нийт 161 удаа гараанд гарчээ. Үүнээс 41 удаад нь түрүүлэн, 65 удаа [[Поле байрлал|түрүү байрлал]]ыг, 19 удаа хамгийн хурдан тойролтын амжилтад хүрчээ. 

Түүний мэргэжлийн тамирчны замналд хамгийн хүчтэй өрсөлдөгч нь дэлхийн дөрвөн удаагийн аварга [[Франц]]ын нисгэгч [[Алайн Прост]] л байлаа. Айртоны жолоодлогын ур чадварыг, ялангуяа бороотой зам дээр мэдэрч чаддаг авьяасыг үнэлсэн Лотус багийн ахлагч Петер Варр түүнд "The Magic" (шидтэн) хэмээх хочийг өгч байжээ. 

2004 оны дөрөвдүгээр сард Формула-1 нисгэгчид, багийн ахлагч нар, инженерүүд болон сэтгүүлчдээс бүрдсэн нийт 77 хүний бүрэлдэхүүнтэй шүүгчдийн баг Айртоныг Формула-1 түүхэн дэх хамгийн хурдан нисгэгчээр сонгожээ. Үүний дараа 2006 оны арванхоёрдугаар сард болон 2009 оны арванхоёрдугаар сард мөн дээрхийн адил мэргэжилтнүүдийн санал асуулга явуулсанд аль алинд нь Айртон ахин нэгдүгээр байрыг эзэлсэн байна.<ref>[http://www.motorsport-total.com/f1/news/2006/12/Experten_Senna_der_schnellste_Fahrer_aller_Zeiten_06122807.html „Experten: Senna der schnellste Fahrer aller Zeiten“] (Motorsport-Total.com am 28. Dezember 2006); {{Webarchiv|url=http://www.sport1.de/de/sport/artikel_717796.html |wayback=20071022032345 |text=„Experten wählen Senna vor Schumi“ |archiv-bot=2023-09-26 05:36:40 InternetArchiveBot }} 22. Oktober 2007, (Sport1.de am 29. Dezember 2006); [http://f1greatestdrivers.autosport.com/?driver=1 „Formula 1's greatest drivers“] (Autosport im Dezember 2009)</ref> Дээрх мэргэжилтнүүд ийм төрлийн санал асуулга явуулахад Формула-1-ийн үе үеийн тамирчдыг хооронд нь харьцуулах нь маш хүнд гэдгийг ч онцолсон байдаг.<ref>[http://www.motorsport-total.com/f1/news/2006/12/Expertenumfrage_Senna_haengt_Schumacher_ab_06122905.html „Expertenumfrage: Senna hängt Schumacher ab“] (Motorsport-Total.com am 29. Dezember 2006)</ref>

== Мэргэжлийн гараа ==
=== Картинг, Формула Форд, Формула 3 ===
Нэлээд хөрөнгөтэй айлын хүү байсан учир Сенна улсынхаа эрх мэдэл бүхий иргэдийн тоонд ордог байв. Тиймээс ч энэ боломжоо ашиглан моторт спортод идэвхтэй оролцож эхлэв. Тэр моторт спортын гараагаа [[картинг]] спортоор эхэллээ. 13 настайдаа Сенна анхныхаа албан ёсны уралдаанд оролцсон ба түүний дараа 1977, 1978 онуудад өмнөд америкийн картинг спортын аварга, 1978-1981 он хүртэл дөрвөн удаа дараалан бразилын картингийн аварга болжээ. Картингийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд 1978 онд зургаадугаар байр, 1979-1980 онуудад хоёрт, 1981 онд дөрөвт, 1982 онд арвандөрөвт орсон байна. 

[[File:Ayrton Senna Beginning - Formula Ford 1981, Van Diemen.jpg|thumb|right|Айртон Сенна 1981 оны Формула Форд уралдаан дээр]]
Үүний зэрэгцээ тэр өөрийн мэргэжлийн тамирчны гараагаа европод бэлтгэж байгаад 1981 онд [[Формула Форд]]-1600 аварга шалгаруулалтад оролцон, нийт 19 уралдааны 12-т нь түрүүлэн тэргүүн байрыг эзэлжээ. 1982 онд ахин Формула-Форд-2000 аварга шалгаруулалтад орон, 27 уралдааны 21-д нь түрүүлэн британийн болон европын аварга цолыг хүртжээ. 1983 онд [[Британийн Формула-3 аварга шалгаруулалт]]ад оролцон, мөн л улирлын 12 уралдаанд [[Мартин Брандл]]тай өрсөлдөн түрүүлснээр аварга болжээ. Түүнээс гадна Сенна 1983 онд анх удаа Формула-3-ын дүрмээр явагдсан [[Макао Гранд Прикс]] уралдаанд оролцон түрүүлжээ.

=== Формула 1 ===
[[File:Eröffnungsrennen GP-Kurs Nürburgring 1984-05-12.jpg|thumb|right|1984 оны тавдугаар сарын 12&nbsp;-нд [[Нюрбургринг]]ийн нээлтийн сонирхуулах уралдаан, Сенна хамгийн түрүүнд]]
1983 онд Сенна Уильямс, [[Брэбем]], МкЛарен, Тоулмен (1986 онд [[Бенеттон Формула|Бенеттон]] худалдан авсан) багуудад туршилтын нисгэгч хийж байгаад дараа нь Тоулмен багтай гурван жилийн гэрээ хийн 1984-1986 оны улиралд уралдахаар боллоо. Энэ гэрээ нь олны гайхлыг төрүүлсэн ба учир нь Тоулмен дээрх дөрвөн багаас хамгийн муу багийн тоонд тооцогддог байв. Сенна энэхүү сонголтоо сүүлд тайлбарлахдаа: "шинэхэн нисгэгч шилдэг багт орон хоёрдугаар нисгэгчийн үүрэг гүйцэтгэснээс, хоёрдугаар ангиллын багт орж нэгдүгээр нисгэгч нь байсан дээр" хэмээжээ. 

Сенна 1984 оны тавдугаар сарын 12-нд шинээр нээгдсэн [[Нюрбургринг]]ийн нээлтийн сонирхуулах уралдаанд тухайн үед шинээр гарсан [[Мерседес-Бенц W201|Мерседес-Бенц 190 E 2.3-16]] турен тэргээр уралдсан нь олны анхаарлыг татсан байна. Энэ уралдаанд тухайн үед Формула Нэгийн дэлхийн аваргууд байсан [[Жеймс Хант]], [[Ники Лауда]], [[Кеке Розберг]] нарын нисгэгчид 20 ширхэг яг ижилхэн тэргээр  уралдан Сенна түрүүлж байжээ.<ref>{{Webarchiv|url=http://www.pistonheads.com/news/24769.htm |wayback=20130616182045 |text=''Resultatliste des Schaurennens vom 12. Mai 1984 am Nürburgring'' |archiv-bot=2024-05-18 13:49:00 InternetArchiveBot }}, PistonHeads.com, 2011-12-02</ref>

=== Тоулмен 1984 он ===
[[File:Toleman TG184.jpg|thumb|right|Тоулмен TG184]]
Тоулмен энэ улирлыг өнгөрсөн жилийнхээ муу тэрэгтэйгээр эхэлсэн ба тав дахь уралдаан дээр буюу [[1984 оны Францын гран-при|Францын их шан]] дээр л [[Тоулмен TG184]] тэрэг нь бэлэн болсон байна. 1984 оны зургаадугаар сарын 3-нд болсон [[1984 оны Монакогийн гран-при|Монакогийн гран при]] Сеннагийн тамирчны гараанд чухал үүрэг гүйцэтгэжээ. Нойтон зам дээр нэлээд хэдэн нисгэгчид замаас гулган гарч байхад, гарааны байрлалын сүүлээс хөдөлсөн Сенна уралдааныг тэргүүлж яваа [[Алайн Прост]]од тойрог тойргоор ойртсоор л байлаа. Гэвч тус уралдааны даргаар ажиллаж байсан [[Жаки Икс]] уралдахаар төлөвлөсөн байсан 78 тойргийн дөнгөж 31 дэх тойрог дээрээс уралдааныг зогсоосон бөгөөд Алайн бага зэргийн хугацаагаар Сеннагийн өмнө орон түрүүлсэн байна. 

Сенна хэдийгээр Тоулмен багтай 1986 оныг хүртэл хүчинтэй гэрээтэй байсан ч, энэ уралдааны дараа [[Теам Лотус|Лотус]] багийн дарга [[Петер Варр]] [[1985 оны Формула-1|1985 онд улиралд]] тус багт ажиллах санал тавьжээ. Үүнээс хэдэн сарын дараа Сеннагийн аав нь Сеннаг Тоулмен багийн гэрээнээс чөлөөлөн худалдаж авсан нь, хүүдээ тухайн үеийн шилдэг багт орох боломжийг олгосон алхам байв. Үүнээс болоод Тоулмен баг түүний дараах уралдаан болох [[1985 оны Италийн гран-при|Италийн гран прид]] Сеннаг гараанд гаргасангүй. Түүний оронд [[Пьерлуижи Мартини]]г гаргасан ч, тэр шалгаруулалтад тэнцсэнгүй. Тиймээс Тоулмен буулт хийн Сеннаг үлдсэн улирлын уралдаануудад гараанд дахин гаргажээ.

== Үхэлд хүргэсэн осол ==
=== Өмнөх түүх ===
Энэ улирлын гурав дахь уралдаан болох [[1994 оны Сан Мариногийн гран-при|Сан Мариногийн гран-пригийн]] үндсэн уралдааны өмнө нь хоёр хүнд осол гарав: дөрөвдүгээр сарын 29-нд болсон чөлөөт бэлтгэл дээр [[Рубенс Барричелло]] осолдон гар болон хамраа хугалсан бол дөрөвдүгээр сарын 30-нд [[Роланд Ратцэнбергер]] осолдон нас баржээ. Ратцэнбергерийг нас барсны дараа Сенна байрлал тогтоох уралдаанд цааш оролцсонгүй. 

1994 оны тавдугаар сарын 1-нд уралдаан дөнгөж эхлэнгүүт [[Педро Ламы]] өндөр хурдтайгаар гараанаасаа хөдөлж амжаагүй байсан [[Юрки Ярвилехто|ЖЖ Лехтог]] мөргөсний улмаас аюулгүйн тэрэг гарч эхний таван тойрог явсан байна.

== Статистик ==
=== Мэргэжлийн замнал ===
{|
|- valign="top"
| style="width:33%" |
* 1973–1981: [[Карт спорт]]
* 1981: Британийн [[Формула Форд]] 1600 (аварга)
* 1982: Европын Формула Форд 2000 (аварга)
* 1982: Британийн Формула Форд 2000 (аварга)
* 1983: [[Британийн Формула-3 аварга шалгаруулалт|Британийн Формулаl 3]] (аварга)
* 1983: [[Европын Формула-3 аварга шалгаруулалт|Европын Формула 3]]
| style="width:33%" |
* [[1983 оны Формула-1|1983]]: [[Формула-1]] (туршилтын жолооч)
* [[1984 оны Формула-1|1984]]: Формула 1 (9-р байр)
* [[1985 оны Формула-1|1985]]: Формула 1 (4-р байр)
* [[1986 оны Формула-1|1986]]: Формула 1 (4-р байр)
* [[1987 оны Формула-1|1987]]: Формула 1 (3-р байр)
* [[1988 оны Формула-1|1988]]: Формула 1 (Дэлхийн аварга)
| style="width:33%" |
* [[1989 оны Формула-1|1989]]: Формула 1 (2-р байр)
* [[1990 оны Формула-1|1990]]: Формула 1 (Дэлхийн аварга)
* [[1991 оны Формула-1|1991]]: Формула 1 (Дэлхийн аварга)
* [[1992 оны Формула-1|1992]]: Формула 1 (4-р байр)
* [[1993 оны Формула-1|1993]]: Формула 1 (2-р байр)
* [[1994 оны Формула-1|1994]]: Формула 1
|}

=== Формула 1-ийн ДАШТ-ний статистик===
{| class="wikitable" style="width:100%"
|- class="hintergrundfarbe5" style="font-size:95%"
! style="width:4.5em"| Улирал
! Баг
! Шасси
! Хөдөлгүүр
! style="width:4.5em;"| Уралдаан
! style="width:4.5em;"| Түрүүлсэн
! style="width:4.5em;"| Хоёрт
! style="width:4.5em;"| Гуравт
! style="width:4.5em;"| Поле байрлал
! style="width:4.5em;" | х.хурдан<br />тойролт
! style="width:4.5em;"| Оноо
! style="width:4.5em;"| ДА-жагсаалтад
|- style="text-align:center;"
| '''[[1984 оны Формула-1|1984]]'''
| [[Тоулмен]] Групп Моторспорт
| [[Тоулмен TG183]]B/[[Тоулмен TG184|TG184]]
| [[Харт Расинг Энжинес|Харт 1.5 L4 Турбо]]
| 14
| –
| 1
| 2
| –
| 1
| 13
| '''9.'''
|- align="center"
| '''[[1985 оны Формула-1|1985]]'''
| [[Теам Лотус|JPS Теам Лотус]]
| [[Лотус 97T]]
| [[Рено Ф1 Теам|Рено 1.5 V6 Турбо]]
| 16
| 2
| 2
| 2
| 7
| 3
| 38
| '''4.'''
|- align="center"
| '''[[1986 оны Формула-1|1986]]'''
| JPS Теам Лотус
| [[Лотус 98T]]
| Рено 1.5 V6 Турбо
| 16
| 2
| 4
| 2
| 8
| –
| 55
| '''4.'''
|- align="center"
| '''[[1987 оны Формула-1|1987]]'''
| Камел Теам Лотус Хонда
| [[Лотус99T]]
| [[Хонда Расинг Ф1|Хонда 1.5 V6 Турбо]]
| 16
| 2
| 4
| 2
| 1
| 3
| 57
| '''3.'''
|- align="center"
| '''[[1988 оны Формула-1|1988]]'''
| [[МкЛарен Расинг|Хонда Марлборо МкЛарен]]
| [[МкЛарен MP4/4]]
| Хонда 1.5 V6 Турбо
| 16
| 8
| 3
| –
| 13
| 3
| 94 (90)
| bgcolor="#F7F6A8" | '''[[Формула 1-ийн дэлхийн аваргын жагсаалт|1.]]'''
|- align="center"
| '''[[1989 оны Формула-1|1989]]'''
| Хонда Марлборо МкЛарен
| [[МкЛарен MP4/5]]
| Хонда 3.5 V10
| 16
| 6
| 1
| –
| 13
| 3
| 60
| '''2.'''
|- align="center"
| '''[[1990 оны Формула-1|1990]]'''
| Хонда Марлборо МкЛарен
| МкЛарен MP4/5B
| Хонда 3.5 V10
| 16
| 6
| 2
| 3
| 10
| 2
| 78
| bgcolor="#F7F6A8" | '''[[Формула 1-ийн дэлхийн аваргын жагсаалт|1.]]'''
|- align="center"
| '''[[1991 оны Формула-1|1991]]'''
| Хонда Марлборо МкЛарен
| [[МкЛарен MP4/6]]
| Хонда 3.5 V12
| 16
| 7
| 3
| 2
| 8
| 2
| 96
| bgcolor="#F7F6A8" | '''[[Формула 1-ийн дэлхийн аваргын жагсаалт|1.]]'''
|- align="center"
| '''[[1992 оны Формула-1|1992]]'''
| Хонда Марлборо МкЛарен
| МкЛарен MP4/6B / [[МкЛарен MP4/7|MP4/7A]] / MP4/7B
| Хонда 3.5 V12
| 16
| 3
| 1
| 3
| 1
| 1
| 50
| '''4.'''
|- align="center"
| '''[[1993 оны Формула-1|1993]]'''
| Марлборо МкЛарен
| [[МкЛарен MP4/8]]
| [[Форд]] 3.5 V8
| 16
| 5
| 2
| –
| 1
| 1
| 73
| '''2.'''
|- align="center"
| '''[[1994 оны Формула-1|1994]]'''
| [[Уильямс Ф1|Ротманс Уильямс Рено]]
| [[Уильямс FW16]]
| Рено 3.5 V10
| 3
| –
| –
| –
| 3
| –
| –
| '''–'''
|- class="hintergrundfarbe5" align="center"
| colspan="4"| '''Нийт'''
| '''161'''
| '''41'''
| '''23'''
| '''16'''
| '''65'''
| '''19'''
| '''614'''
|
|}

== Цахим холбоос ==
{{Commons|Category:Ayrton Senna|Айртон Сенна}}
* [https://web.archive.org/web/20161122234237/http://www.ayrton-senna.com/s-files/start.html The Senna Files]
* [http://www.ayrtonsenna.de/ Айртон Сеннагийн фэн хуудас (германаар)]

==Эшлэл==
<references />

{{DEFAULTSORT:Сенна, Айртон}}
[[Ангилал:Формула 1-ийн дэлхийн аварга]]
[[Ангилал:Бразилын Формула 1 уралдааны нисгэгч]]
[[Ангилал:Сан-Паулугийн тамирчин]]
[[Ангилал:Формула 1 уралдааны нисгэгч (МкЛарен)]]
[[Ангилал:Формула 1 уралдааны нисгэгч (Уильямс)]]
[[Ангилал:Бразилчууд]]
[[Ангилал:1960 онд төрсөн]]
[[Ангилал:1994 онд өнгөрсөн]]