Албани хуудасны эх кодыг харах

{{Short description|Зүүн өмнөд Европ дахь улс}}
{{About|Зүүн өмнөд Европ дахь улсын|хэрэглээг|Албани (салаа утга)}}
{{Инфобокс улс
| conventional_long_name = Бүгд Найрамдах Албани Улс
| native_name            = {{small|{{native name|sq|Republika e Shqipërisë}}}}
| common_name            = Албани
| image_flag             = Flag of Albania.svg
| alt_flag               = Голд нь хар хоёр толгойтой бүргэдтэй улаан туг.
| flag_type              = [[Албанийн төрийн далбаа|Төрийн далбаа]]
| image_coat             = [[File:Coat of arms of Albania.svg|60px]]
| symbol_type            = [[Албанийн төрийн сүлд|Сүлд]]
| national_motto         = {{native phrase|sq|[[Албанийн үндэсний уриа|Ti Shqipëri, më jep nder,<br>më jep emrin Shqipëtar]]|paren=no|italic=yes}}<br>"Албани минь, надад хүндэтгэл өгч,<br>та надад Албани гэдэг нэрийг өгөөч"
| national_anthem        = {{lang|sq|"[[Албанийн төрийн дуулал|Himni i Flamurit]]"|italic=no}}<br>"Төрийн далбааны дуулал"<br/><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:Hymni i Flamurit instrumental.ogg]]</div>
| image_map              = [[File:Location_Albania_Europe.png|225px|frameless]]
| map_caption            = 
| capital                = [[Тирана]]
| largest_city           = [[Тирана]]
| coordinates            = {{Coord|41|19|N|19|49|E|type:city(557,000)_region:AL-11}}
| official_languages     = [[Албани хэл]]
| languages2_type        = Зөвшөөрөгдсөн цөөнхийн хэл
| languages2             = {{hlist|[[Грек хэл|Грек]]|[[Арумын хэл|Арумын]]|[[Македон хэл]]}}
| religion               = {{ublist|item_style=white-space:nowrap;
 |59% [[Албани дахь ислам|Ислам]]
 |17% [[Албани дахь христийн шашин|Христ]]
 |9% [[Албани дахь шашингүй хүмүүс|Шашингүй]]
 |15% Мэдэгдээгүй<ref>{{Cite CIA World Factbook|country=Albania|access-date=1 November 2021 |year=2021}}</ref>
}}
| religion_year          = 2020
| demonym                = [[Албаничууд‎]]
| government_type        = [[Нэгдмэл парламентын бүгд найрамдах улс]]
| leader_title1          = [[Албанийн ерөнхийлөгч|Ерөнхийлөгч]]
| leader_name1           = [[Байрам Бегай]]
| leader_title2          = [[Албанийн ерөнхий сайд|Ерөнхий Сайд]]
| leader_name2           = [[Эди Рама]]
| legislature            = [[Албанийн Парламент|Кувенди]]
| leader_title3          = [[Албанийн Парламентын дарга|Парламентын дарга]]
| leader_name3           = [[Линдита Никола]]
| sovereignty_type       = [[Албанийн түүх#Тусгаар тогтнол|Түүх]]
| established_event1     = [[Арбаноны вант улс]]
| established_date1      = 1190
| established_event2     = [[Албанийн хаант улс (дундад зуун)|Албанийн хаант улс]]
| established_date2      = 1272 оны 2 сар
| established_event3     = [[Албанийн вант улс (дундад зуун)|Албанийн вант улс]]
| established_date3      = 1368
| established_event4     = [[Лежийн холбоо]]
| established_date4      = 3 сарын 2, 1444
| established_event5     = [[Мирдита]]
| established_date5      = 1515
| established_event6     = [[Скутарийн пашалик]]/[[Янинагийн пашалик|Янина]]
| established_date6      = 1757/1787
| established_event7     = {{nowrap|[[Османы эзэнт гүрэн|Османы эзэнт гүрнээс]]}} тусгаар тогтнов
| established_date7      = 11 сарын 28, 1912
| established_event8     = [[Албанийн вант улс]]
| established_date8      = 7 сарын 29, 1913
| established_event9     = [[Бүгд Найрамдах Албани Улс (1925–1928)|1-р бүгд найрамдах улс]]
| established_date9      = 1 сарын 31, 1925
| established_event10    = [[Албанийн хаант улс (1928–39)|Албанийн хаант улс]]
| established_date10     = 9 сарын 1, 1928
| established_event11    = [[Бүгд Найрамдах Социалист Албани Ард Улс|2-р бүгд найрамдах улс]]
| established_date11     = 1 сарын 11, 1946
| established_event12    = [[Бүгд Найрамдах Социалист Албани Ард Улсын үндсэн хууль|3-р бүгд найрамдах улс]]
| established_date12     = 12 сарын 28, 1976
| established_event13    = 4-р бүгд найрамдах улс
| established_date13     = 4 сарын 29, 1991
| established_event14    = {{nowrap|[[Албанийн Үндсэн хууль|Одоогийн үндсэн хууль]]}}
| established_date14     = 11 сарын 28, 1998
| area_km2               = 28,748
| area_sq_mi             = 11,100
| area_rank              = 140 <!-- Area rank should match [[List of countries and dependencies by area]] -->
| percent_water          = 4.7
| population_estimate    = {{DecreaseNeutral}} 2,793,592<ref>{{cite web |publisher=[[Institute of Statistics (Albania)|Instituti i Statistikës]] (INSTAT) |title=Popullsia e Shqipërisë |url=http://www.instat.gov.al/al/temat/treguesit-demografik%C3%AB-dhe-social%C3%AB/popullsia/publikimet/2022/popullsia-e-shqip%C3%ABris%C3%AB-1-janar-2022/ |access-date=22 August 2022 |language=sq |date=26 March 2020 |archive-date=22 Наймдугаар сар 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220822111024/http://www.instat.gov.al/al/temat/treguesit-demografik%C3%AB-dhe-social%C3%AB/popullsia/publikimet/2022/popullsia-e-shqip%C3%ABris%C3%AB-1-janar-2022/ |url-status=dead }}</ref>
| population_estimate_year = January 2022
| population_census      = 2,821,977<ref name="Population and Housing Census 2011">{{cite web |publisher=[[Institute of Statistics (Albania)|Instituti i Statistikës]] (INSTAT) |title=Population and Housing Census 2011 |url=https://www.instat.gov.al/media/3058/main_results__population_and_housing_census_2011.pdf |access-date=21 September 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200826201945/https://www.instat.gov.al/media/3058/main_results__population_and_housing_census_2011.pdf |archive-date=26 August 2020}}</ref>
| population_census_year = 2011
| population_density_km2 = 97
| population_density_sq_mi = 252
| population_density_rank = 
| GDP_PPP                = {{increase}} $51.1&nbsp;тэрбум<ref name="IMF-WEO">{{cite web|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2022/October|title=World Economic Outlook Database, October 2022|date=October 2022|website=IMF.org|publisher=[[International Monetary Fund]]|access-date= October 11, 2022}}</ref>
| GDP_PPP_rank = 118
| GDP_PPP_year           = 2022
| GDP_PPP_per_capita     = {{increase}} $17,858<ref name=IMF-WEO />
| GDP_PPP_per_capita_rank = 85
| GDP_nominal            = {{decrease}} $18.25&nbsp;тэрбум<ref name=IMF-WEO />
| GDP_nominal_rank = 125
| GDP_nominal_year       = 2022
| GDP_nominal_per_capita = {{decrease}} $6,369<ref name=IMF-WEO  />
| GDP_nominal_per_capita_rank = 96
| Gini_year              = 2019
| Gini                   = 34.3<!-- number only -->
| Gini_change            = decrease
| Gini_ref               = <ref name=eurogini>{{cite web |url=https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tessi190/default/table?lang=en |title=Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey|publisher=[[Eurostat]] |website=ec.europa.eu |access-date=12 August 2021}}</ref>
| HDI_year               = 2021<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year -->
| HDI_change             = increase<!-- increase/decrease/steady -->
| HDI                    = 0.796<!-- number only -->
| HDI_ref                = <ref name="HDI">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf |archive-date=2022-10-09 |url-status=live|title=Human Development Report 2021/2022|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=8 September 2022|access-date=8 September 2022}}</ref>
| HDI_rank               = 67
| currency               = [[Албани лек|Лек]]
| currency_code          = ALL
| patron_saint           = [[Our Lady of Good Counsel]]
| time_zone              = [[Төв Европын Цаг|ТЕЦ]]
| utc_offset             = +1
| time_zone_DST          = [[Төв Европын Зуны Цаг|ТЕЗЦ]]
| utc_offset_DST         = +2
| drives_on              = баруун
| calling_code           = [[Албани дахь утасны дугаар|+355]]
| cctld                  = [[.al]]
}}

'''Бүгд Найрамдах Албани Улс''' буюу '''Албани''' ([[Албани хэл]]: ''Republika e Shqipлrise'') нь [[Зүүн Европ]]ын [[Балканы хойг]]ийн баруун өмнөд хэсэгт орших [[Бүгд найрамдах улс]] юм. [[Нийслэл]] нь [[Тирана]].

Баруун талд нь [[Адриатын тэнгис]], баруун өмнө талд нь [[Ионий тэнгис]] цэлийж, хойд талаараа [[Монтенегро]], зүүн талаараа [[Умард Македон]], [[Косово]]<ref>[[Косово]]г [[НҮБ]] [[Серби]]йн муж гэж үздэг ч НҮБ-ын гишүүн 50 улс тусгаар тогтнолыг нь хүлээн зөвшөөрдөг.</ref>, өмнө талаараа [[Грек]]тэй хиллэдэг. Мөн [[Итали]] улстай [[Отрантогийн хоолой]]гоор 72 км зайтай тусгаарлагддаг. Албан ёсны хэл нь- албани хэл. 

[[Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага]], [[Европын Аюулгүй Байдлын Хамтын Ажиллагааны Байгууллага]], [[Европын Зөвлөл]], [[Дэлхийн Худалдааны Байгууллага]], [[Газар Дундын Тэнгисийн Холбоо]]ны гишүүн. Мөн [[Европын Холбоо]]нд элсэхээр нэр нь дэвшигдээд байгаа, [[НАТО|Умард Атлантын Цэргийн Эвсэлд]] элсэх урилгыг 2008 оны 4 сард хүлээн авсан<ref>{{cite web|title=Albania membership Nato|publisher=NATO|url=http://www.nato.int/issues/nato_albania/evolution.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071213094319/http://www.nato.int/issues/nato_albania/evolution.html|archivedate=2007-12-13|access-date=2009-03-04|url-status=dead}}</ref> орон юм. Тус улс нь албан ёсоор 2009 онд, НАТО-гийн 60 жилийн ойн үеэр 26 улсын цэргийн эвсэлд нэгдэн орох бөгөөд [[Балканы хойг]], [[Ирак]]<ref>{{cite web |title=Croatia, Albania sign NATO membership accords |publisher=USA Today |url=http://www.usatoday.com/news/world/2008-07-09-NATO_N.htm?csp=34}}</ref><ref>{{cite web|title=U.S. Supports Albania for NATO Membership|publisher=America.gov - Telling America's Story|url=http://www.america.gov/st/peacesec-english/2008/March/20080319122141dmslahrellek0.2075312.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080328041231/http://www.america.gov/st/peacesec-english/2008/March/20080319122141dmslahrellek0.2075312.html|archivedate=2008-03-28|access-date=2009-03-04|url-status=live}}</ref>, [[Афганистан]], [[Чад]]<ref>{{cite web|url=http://www.km.gov.al/skedaret/1210589539-Weekly%2520news%2520nr%2520%252048.pdf|title=The official site of the Government of Albania|format=PDF|access-date=2009-03-04|archive-date=2012-08-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20120812025332/http://www.km.gov.al/skedaret/1210589539-Weekly%20news%20nr%20%2048.pdf|url-status=dead}}</ref> дахь энхийг сахиулах үйл ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлж буй. 

Албани нь [[Парламентийн ардчилал|парламентийн ардчилсан]] тогтолцоотой, [[шилжилтийн үеийн эдийн засаг]] бүхий орон болно. Нийслэл [[Тирана]]даа нийт 3.5 сая хүн амын нь 895,000 нь төвлөрч оршин суудаг, санхүүгийн төв хот нь юм.<ref name=pop2007>tirana.gov.al дахь {{Webarchiv|url=http://www.tirana.gov.al/common/images/Viti%202007.pdf |wayback=20110611154259 |text=хүн амын статистик |archiv-bot=2023-09-26 05:43:06 InternetArchiveBot }}</ref> [[Чөлөөт зах зээл]] рүү шилжиж буй тус орон нь [[гадаадын хөрөнгө оруулалт]], ялангуяа [[эрчим хүч]], зам тээврийн дэд бүтцийн салбар дахь гадаадын хөрөнгө оруулалтыг нээлттэй болгож буй.

[[Османы эзэнт гүрэн]]д хамаарч ирсэн түүхэн шалтгааны улмаас хүн амын олонхи нь буюу 64% нь [[ислам]]ын шашин сунит урсгалыг шүтдэг ч [[үнэн алдартны шашин]], [[католик]] шүтлэгтэн ч элбэг.

== Нэршил ==
Албани хэлээр улсын нэр болох ''Shqipлrise'' нь "[[Бүргэд]]ийн орон" гэсэн утгатай бөгөөд албаничууд өөрсдийгөө бүргэдээс гаралтай гэж үздэг аж. Харин Албани гэдэг нь [[латин хэл]]ний ''albus'' буюу ''цагаан'' гэдэг үгнээс гаралтай. Энэ нь [[шохойн чулуу]] элбэг байдгаас газар нь цайран харагддаг гэдгээс улбаатай юм байна.

== Түүх ==
{{гол|Албанийн түүх}}
{{өргөтгөх хэсэг}}

== Алдартай хүмүүс ==
[[Жэймс Белуши]]  (англи. ''James Adam Belushi''; 1954 онд төрсөн) албани гаралтай америкийн кино жүжигчин.

[[Тереза эх]] (жинхэнэ нэр '''Агнес Гонже Бояжиу'''; албани. ''Anjezë Gonxhe Bojaxhiu'', арум. ''Agnesa (Antigona) Gongea Boiagi''; 1910-1997) -албани гаралтай католик шашны зүтгэлтэн, 1979 оны Новелийн шагналтан эмэгтэй. 

[[Энвер Хожа]] -Албанийн Коммунист намын дарга, 1946-1986 онуудад Бүгд найрамдах Албани улсын төрийн тэргүүн. 

Элайза Душку (англи. ''Eliza Patricia Dushku''; 1980 онд төрсөн) албани гаралтай америкийн жүжигчин, найруулагч. 

Исмаил Кадаре- албаний хамгийн алдартай зохиолч, орчин цагийн албаний яруу найрагч. 

== Засаг захиргааны хуваарь ==
Тус улс нь 12 аймаг, 36 хошуу, 351 суурин газарт хуваагдана.

== Эшлэл ==
<references/> 

== Холбоос ==
* [http://www.state.gov/p/eur/ci/al/ Америкийн Нэгдсэн Улсын Төрийн департмент дэх Албаний улсын мэдээлэл]
* [http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/albania.htm Albania] ''UCB Libraries GovPubs'' вэбсайтаас
* [https://web.archive.org/web/20220321172312/https://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_3_1.asp Albania] national profile from the [[Association of Religion Data Archives]]
;Засгийн газар
* [https://web.archive.org/web/20120716210958/http://www.president.al/english/pub/presidentet.asp Албаний Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар]
* [http://www.keshilliministrave.al Албаны Засгийн газар] (''Элчин сайдууд'')
* [http://www.parlament.al Албаний парламент]
* [http://www.gjk.gov.al The Albanian Constitutional Court]
* [https://web.archive.org/web/20190210091104/http://www.instat.gov.al/ Albanian Institute of Statistics]
* [https://web.archive.org/web/20091026201653/https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-a/albania.html Chief of State and Cabinet Members]
;Аялал жуулчлал
* [http://www.shqiperia.com/ Shqiperia] Albanian portal
* [http://albania.shqiperia.com/ Albania.Shqiperia.com] Informations related to Albania
* [http://www.albaniantourism.com/ National Tourism Organization] Official website for travel and tourism information
* [http://www.akt.gov.al/index.php?lang=2 National Tourism Agency] (in English)
* [http://albaniaonline.org/ Tourism, history]
* [https://cria.al/ Travel]
* [https://web.archive.org/web/20120118192148/http://www.trekinu.com/viewtrek.aspx?trkid=i02ivoat68cl6qy Travel album], with photos and maps
* [https://web.archive.org/web/20120823010729/http://www.bunkertrails.org/maps.php Various Topographic Map Collections of Albania] (updated 18 January 2009)
* [https://web.archive.org/web/20090910014042/http://www.bunkertrails.org/wiki/index.php?title=Albania_Geopolitical_Mapset GPS Basemap for Albania]
* [https://web.archive.org/web/20160622221749/http://www.vivalbania.net/ING/index.htm VIVAlbania, hospitality and ecotourism in Albania]
* [http://www.guidetoalbania.com Guide To Albania (with pictures)]
* [https://web.archive.org/web/20210518051109/https://infoalb.net/ Website of the National Tourist Organisation of Albania]

;Бусад
* [http://libraries.theeuropeanlibrary.org/Albania/treasures_en.xml Treasure of the national library of Albania]
* [http://www.allcountries.eu/albania.htm Information on Albania]
* [https://web.archive.org/web/20100729223722/http://www.lajme.gen.al/ Lajme]
* [http://eisenhower.archives.gov/Research/Subject_Guides/PDFs/Albania.pdf Guide to materials pertaining to Albania at the Eisenhower Presidential Library]
* [https://web.archive.org/web/20091009185058/http://www.dfat.gov.au/geo/albania/country_brief.html Albania Country Brief DFAT]
* [http://www.scribd.com/doc/11444724/Books-about-Albania-and-the-Albanian-people Books about Albania and the Albanian people] ''(scribd.com)'' Албанийн тухай болон ард түмний нь тухай; тэдний түүх, хэл, угсаа, соел, уран зохиол, г.м.
* [https://web.archive.org/web/20110811174838/http://www.albania.su/ Албани өнөөдөр]

{{Европ}}
{{ЕАБХАБ-ын гишүүн улсууд}}
{{Хөтлөгч мөр Хар тэнгисийн эдийн засгийн хамтын ажиллагааны байгууллага}}
[[Ангилал:Албани| ]]
[[Ангилал:Европын орон]]
[[Ангилал:Европын зөвлөлийн гишүүн]]
[[Ангилал:Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн орон]]
[[Ангилал:Парламентын засаглалтай бүгд найрамдах улс]]