Казахууд хуудасны эх кодыг харах

{{Ард түмэн
|нэр_анги    = Казах үндэстэн<br>[[казах хэл|Қазақ(тар)]]
|зураг       = [[Зураг:SB - Inside a Kazakh yurt.jpg|300px]]
|тайлбар     = Тайлбар: 1910-аад оны эхэн үеийн нэгэн Казах айл
|онцлох_нэрс = орос, англи бичгээс → Казах<br>казах бичиг, Казах дуудлагаас → Қазақ<br>монгол-түрэг үсгийн зохицлоос → казах
|нутаг_орон  = Дэлхий даяар — '''17 сая илүү'''. Үүнээс:<br>{{KAZ2}} — 12,394,000 ([[2018]])<ref name="Demogr2018">{{Cite web |url=http://www.stat.kz/publishing/2012/%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/%D0%90%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BB%D1%8C/12_2011_%D0%91-15-10-%D0%93.rar |title=Агентство Республики Казахстан по статистике. Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на 1 января 2012 года. |access-date=2013-05-06 |archive-date=2012-11-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121115130347/http://www.stat.kz/publishing/2012/%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/%D0%90%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BB%D1%8C/12_2011_%D0%91-15-10-%D0%93.rar |url-status=dead }}</ref>
{{CHN2}} — 1,462,588 ([[2010]])<br>
* [[Шинжаан]]ы [[Или жуу]] — 979,343<br>
{{UZB2}} — 800,000 - 1.1 сая <br> 
* [[Файл:Flag of Karakalpakstan.svg|22px]] [[Каракалпакстан]] — 300,000—400,000<br>
{{RUS2}} —  647,732 ([[2010]])<br> 
*  [[Зураг:Flag of Altai Republic 1994.svg|20px]] [[Бүгд Найрамдах Алтай Улс|Алтай]] ([[Бүгд Найрамдах Алтай Улс|БНАлтУ]]) — 69,876<br> 
{{MGL2}} — 101,526 ([[2010]])<ref>[http://www.toollogo2010.mn/doc/Main%20results_20110615_to%20EZBH_for%20print.pdf Монгол улсын хүн амын 2010 оны улсын тооллогын урьдчилсан дүн]</ref><br> 
{{TKM2}} — 40,000 ([[2009]])<br> 
{{KGZ2}} — 32,981 ([[2012]])<ref>{{Cite web |url=http://www.stat.kg/stat.files/din.files/census/5010003.pdf |title=Национальный статистический комитет Кыргызской Республики. Национальный состав населения. Оценка на 1 января 2012 года. |access-date=2013-05-06 |archive-date=2009-02-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090206105009/http://www.stat.kg/stat.files/din.files/census/5010003.pdf |url-status=dead }}</ref>
|хэл_аялгуу = төрөлх [[казах хэл]], Казахстанд мөн [[Орос хэл]], бусад<br>улсад тухайн орны албан ёсны, зонхилох хэл
|бичиг_үсэг  = [[Кирилл үсэг|кирилл]] (казахт), [[араб үсэг|араб]] (урьдын, Хятадад), [[латин үсэг|латин]]<br>(төлөвлөгдсөн) гурван үсгийн казах бичиг
|шүтлэг = Сунни дэгт [[ислам шашин]]
|хэл_угсаа       = [[Түрэг угсаатан]]
|ойр_төрөл       = [[Ногай ястан]], [[Каракалпакчууд]]
|дотроо          = [[Их түмэн|Их]], [[Дунд түмэн|дунд]], [[Бага түмэн|бага]] гурван жуз (түмэн) болно
}}
{{Монголнэрийнхүснэгт
|хэмжээ         = 22
|худам_монгол   = {{MongolUnicode|ᠬᠠᠰᠠᠭ}}
||кирилл_буриад =казах
|кирилл_монгол =казах
|кирилл_халимаг =казах
}}
'''Казахууд''' нь ({{lang-kk|қазақтар}}) [[түрэг]] гаралтай хүмүүс юм. Оросын эрдэмтэн Б.Я.Владимирцов хиа хэмээх овогтнууд дотроо Хиа нар, Хасак нар гэж хоёр янз байдгийг ном зохиолдоо бичсэн нь бий. Монгол улсын нутаг дэвсгэрт казахууд нь 1850—1864 онд Хятадад боссон тайпины буюу тариачдын бослогын үеэр, мөн 1862—1878 оны дунганчуудын бослогын үеээр Шиньжаны нутгаас дүрвэн цагаачилж орж ирсэн байна.  "Шинэ газар эзэмших" бодлогоос болоод газар нутгаа алдсан казахууд монголын Алтайн нурууг даван одоогийн Баян-Өлгийн нутагт газар гуйн суурьших болжээ. Одоогийн байдлаар [[Хар тэнгис]]ээс [[Алтайн нуруу|Алтай]], [[Сибирь|Сибирээс]] [[Тэнгэр уул]] хүртэлх  нутагт тархан суурьжээ.

==Түүх==
{{Гол|Казахстаны түүх}}
[[Зураг:SB - Kazakh man on horse with golden eagle.jpg|280px|thumb|1911-1914 оны хооронд  сүүдэрлэгдсэн бүргэд гартаа барьсан морьтон казах эр]]
[[Зураг:Eagle Hunter Horde.JPG|thumb|400px|[[Монгол Улс]]ын [[Баян-Өлгий]] аймгийн Казах эрс [[бүргэд]]ээр [[Ан (амьтан)|ан]] бариулдаг]]

Казахууд [[түрэг]] угсааны [[кипчак]], монгол угсааны [[найман]], [[хэрэйд]], [[жалайр]], [[хонгирад]], [[хатагин]] (2-3 сая? хүн), иран угсааны [[скиф]], [[сак]], [[сармат]], [[массагет]] зэрэг аймгуудаас бүрдсэн үндэстэн юм. Казахуудын дундах [[найман]], [[хэрэйд]], [[жалайр]], [[хонгирад]] нь тус бүр олон зуун мянгаас хэдэн сая хүртэл хүнтэй томоохон овгууд юм.

Казахын түүхч М.Жампеисов их, дунд ордын казахуудын дунд монгол гаралтай хүмүүс нилээдгүй байдаг бол бага ордод түрэг гарлын хүмүүс зонхилдог гэж бичжээ.<ref>{{Cite web |url=http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1245927300 |title=М.Жампеисов: Казахская этнология. Старший жуз – монголы, Средний – ойраты, Младший – тюрки |access-date=2014-11-02 |archive-date=2017-04-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170402082014/http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1245927300 |url-status=dead }}</ref> Бага ордод адай зэрэг монгол овог бий. Их орд хүн амаар хамгийн цөөн ч тэд [[Долоон ус]]ны буюу баруун [[Моголистан]]аас гаралтай учир казахын төрийг тэргүүлэх үүрэг гүйцэтгэдэг байсан бололтой. Моголистаны ноёд Монголын Алтан ургийн ноёд байсан тул казахуудыг удирдах байр суурьтай болоход нөлөөлсөн байж болох юм.

== Нэр ==
Казахууд нь ''казах'' гэх нэрээр 15-16-р зууны үеэс нэрлэгдэх болсон юм. <ref>Василий Бартолд. ''Төв Азийн түүхийн дөрвөлсөн судлал'', 3-р дэвтэр , 129-р хуудас.1962 он. </ref>. Энэ нэрний үүслийн талаар одоогоор батлагдсан тайлбар байхгүй байгаа

== Казах улсууд==
* (1465—1847) Дундад зууны Казах улс – '''[[Казахын Хант Улс]]''' ([[казах хэл|казахаар]] Қазақ хандығы)
** (1718—1822) Их жигүүр буюу орд (казахаар Ұлы жүз, оросоор Старший жуз)
** (1718—1822) Дунд жигүүр (казахаар Орта жүз, оросоор Средний жуз)
** (1715—1731) Бага жигүүр (казахаар Кіші жүз, оросоор Младший жуз)
** (1917—1920) Алаш-Орда
** (1920—1925) Киргиз –Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Автономит Киргиз Улс (орос товчлол Киргизская АССР, оросууд тухайн үед казахыг киргиз гэж нэрлэж байв) 
** (1925—1936) Казахстан – Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Автономит Казахстан Улс (орос товчлол Казакская АССР)
** (1936—1991) '''Казахстан''' (оросоор Казахстан) – '''Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Казахстан Улс''' (ЗСБНКасУ)
* (1991—одоо) орчин цагийн '''[[Казахстан]] улс''' ([[казах хэл|казахаар]] Қазақстан, [[орос хэл|оросоор]] '''[[Казахстан]]''') – '''Бүгд Найрамдах Казахстан Улс''' (БНКазУ)

== Төрх ==
Казахууд нь [[Еврази]]йн дунд оршдог болоод ээдрээт түүхэн үйл явдлуудыг туулан ирсний (хамгийн сүүлийнх нь 19-р зуунаас [[Оросын Холбооны Улс|Орос]]д захирагдсаны улмаас ихээхэн холимог бөгөөд олон янз төрх  ба Европ төрхтэй байх нь элбэг бөгөөд, гэвч [[Монголорхог төрх]] нь илүү дэлгэр юм. Ерөнхийдөө цайвар бор царайтай бөгөөд дийлэнхдээ усгал хар нүдтэй, мөн бор, шар, улаан гэх мэт янз бүрийн нүдтэй.

== Дуу хөгжим ==
Казахын өргөн хэрэглэдэг хөгжмийн зэмсэг бол хоёр чавхдаст утсан хөгжим болох [[домбра|домбр]] юм.

==Тархалт ==
=== Казахстан ===
* Казах''' [[казахууд|үндэстэн]]''' ([[казах хэл|казахаар]] қазақ / қазақтар, [[орос хэл|оросоор]] казахи) — 2018 оны байдлаар Казахстан 18,4 сая хүнтэйгээс 12 сая нь казах үндэстэн юм.

===Бусад орон ===

====Монгол дахь казахууд====
2010 онд 102 мянган хүн. Казахууд 18-20-р зуунд [[Шинжаан]], Монголд хэд хэдэн үе шаттайгаар нүүдэллэн ирсэн байдаг.<ref>{{Cite web |url=http://www.bayanulgii.mn/mn/news/57-monkazakh.html |title=Монголын казахуудын гарвал түүх |access-date=2014-11-02 |archive-date=2015-03-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150330023108/http://www.bayanulgii.mn/mn/news/57-monkazakh.html |url-status=dead }}</ref> Тэдний зарим нь 18-р зуунд  Шинжаанд ирсэн бол 19-р зуунд Оросын цэргийн түрэлтэд өртөн дахин Шинжаан руу дүрвэсэн байна. Харин казахуудын зарим хэсэг нь 19-р зууны [[уйгур]]ын бослого манжийн цэрэгт дарагдсаны дараа манжийн явуулсан хядлага хэлмэгдүүлэлт, 1930-1940-өөд оны  Шинжаанд лалын шашинтай уйгур, казахууд болон Хятадын хоорондох тулаан, гоминданы Хятадын хавчлага хяcлага зэргээс шалтгаалан Монголд нүүн иржээ.

19-р зууны дунд үеэс [[Оросын Хаант Улс]] Казахууд болон бусад Дундад Азийнхныг эзэрхэн дагаар оруулж байсан ба энэ үед Дунд жүзийн Казахууд дайжин хөрш зэргэлдээх [[Манж Чин гүрэн|Чин гүрний]] баруун хязгаар [[Шинжаан]] болон [[Ар Монгол]] руу нүүдэллэжээ. 1930-1950 оны хооронд БНМАУ-ын баруун хил, Алтайн хязгаарын айл өрх, мал адгуусыг дээрэмдэж байв. Харин тухайн үеийн Монголын удирдагч Х.Чойбалсан дүрвэж ирсэн Казахуудад оршин суух зөвшөөрөл олгосон байна. Гэсэн хэдий ч урвалт, дээрэм тонуул тасрахгүй байжээ. 2010 оны байдлаар 101,526 Казах ард ихэвчлэн [[Баян-Өлгий]], [[Ховд]] аймгууд болон нийслэл [[Улаанбаатар]] хот, Налайх дүүрэг болон бусад аймаг, сумдын төвд амьдарч байна.<ref>[http://www.toollogo2010.mn/doc/Main%20results_20110615_to%20EZBH_for%20print.pdf 2010 оны Хүн ам орон сууцны тооллого]</ref>
Монгол Улс дахь Казахууд нь ихэвчлэн [[Уйгур]], [[Дунган]], [[Хуйху]] нарын холимог ард түмэн юм.

====Хятад====
2010 оны тооллогоор 1.46 сая хүн бүртгэгджээ. 1916 онд Төв Азийн түрэгүүд Оросын хавчлага хяхлагийн эсрэг тэмцэн дайтсан ч ялагдан Оросын цэргийн дайралт, хэлмэгдүүлэлтэнд өртөж эхэлсэн тул зарим казахууд Афганистан, Хятад руу гарчээ. Зөвлөлтийн 1930-аад оны өлсгөлөнгөөс болж казахууд  сүүлийн удаа Шинжаан руу дүрвэжээ. 1897 онд Оросын захиргаанд 4 сая казах хүн, 1926 онд 3,475,000 байсан бол 1939 онд 2,327,000  болж цөөрчээ. Энэ өлсгөлөнгөөр 1-2 сая казах хүн нас барж Зөвлөлтийн алдаатай бодлогын улмаас эд хөрөнгө, малаа алдаж нутагтаа байх аргагүй болсон олон тооны казахууд Хятад руу дүрвэсэн байна. Ийнхүү тэр үед Зөвлөлт дэхь казахуудын 48% нь амь үрэгдэх, дүрвэх зэргээр хорогджээ. 

Хятадын [[Шинжаан]] дахь сая гаруй казахуудын дийлэнх нь найман, керей овгийнх буюу казахын дунд ордын хүмүүс байдаг. 

=====Орос=====
2010 онд 648 мянган хүн бүртгэгджээ. Казахууд олноор нутагладаг байсан [[Оренбург муж]] тэднийг 18-р зуунд Орост дагаар орох үед Оросын бүрэлдэхүүнд оржээ.

===Казах овгуудын байршил, бүтэц ===
Казах, [[ойрад]]ын хил дайн тулааны улмаас үе үе өөрчлөгдөж байв. Заримдаа казахууд ойрадын зарим хэсгийг эзэлж байсан бол ойрадууд мөн казахын зарим хэсгийг эзэлж байжээ. 

[[Зүүнгар]]<nowiki/>ын улс унасны дараах казахуудын байршил:

==== Их жуз ====

* '''''[[Дулат]]''''' [[Или мөрөн]], [[Чу гол]], [[Сырдарья]] мөрний дунд урсгалд. 4 овогтой: ботпай, [[шымыр]], [[сикым]], жаныс. Уриа: «''бактияр''».

* '''''[[Шапрашт|Шапырашты]]''''' [[Алматы]] хавиар. Уриа — «''карасай''».

* '''''[[Албан]]''''' [[Долоон ус]] хавиар. Уриа «''Райымбек''».

* '''''[[Суаны|Суан]]''''' [[Долоон ус]], Зүүнгарын Алатау нурууны зүүн  өмнө талд 

* '''''[[Жалайр]]''''' Балхашаас зүүн өмнө зүгт [[Зүүнгарын Алатау]] нуруунд

* '''''[[Канлы]] ''''' зүүн өмнөд Казахстан

* '''''[[Сары-уйсын]]'''''  [[Талас гол]]д

* '''''[[Сиргели]]''''' [[Узбекистан]]ы ойролцоо [[Өмнөд Казахстан муж|Өмнөд Казахстан муж]]ид

* '''''[[Ошакты]]''''' Узбекистаны ойролцоо Өмнөд Казахстан мужид

* '''''[[Ысты]]''''' Балхашаас өмнө Жамбыл мужид

* '''''[[Шанышкылы]]''''' Узбекистаны ойролцоо Өмнөд Казахстан мужид

{| class="wide"
 !class="bright"|Аймаг
 !''[[Албан]]''
 !''[[Шаншыкылы]]''
 !''[[Дулат]]''
 !''[[жалайр]]''
 !''[[канлы]]''
 !''[[ошакты]]''
 !''[[Суаны]]''
 !''[[сиргели]]''
 !''[[Шапрашты]]''
 !''[[ысты]]''
 !''[[Усунь|сары уйсын]]''
|-
 !class="bright"|Овог
 |
* ''Байсейіт''
* ''игілік-баба''
* ''айт''
* ''қоңыр-бөрік''
* ''қыстық''
* каракыстык
* ''ақ-қыстық''
* ''қызл-бөрік''
* ''айтбозым''
* ''алжан''
* ''жарты''
* ''құрман''
* ''сегіз-сары''
* ''шоган''


 |

* ''тілеке''
* ''сеңкібай''
* ''ақкісі''
* ''жанкісі''
* ''малдыбай''
* ''жидебай''
* ''шоқтерек''
* ''құттыбай''

 |
* ''[[ботпай]]''
* ''[[жаныс]]''
* ''[[сикым]]''
* ''[[шымыр]]''

 |
* ''акбиюм''
* ''андас''
* ''арыктыным''
* ''байчигир''
* ''балгалы''
* ''кальпе''
* ''кайшылы''
* ''карашапал''
* ''кушук''
* ''мырза''
* ''оракты''
* ''сиырши''
* ''сыпатай''

 |
* ''кара-канлы''
* ''кзыл- канлы''
* ''капсан- канлы''
* ''сары- канлы''


 |
* ''аталык''
* ''байлы''
* ''коныр''
* ''тасжурек''

 |
* ''байтюгей''
* ''токарстан''


|
* ''айтбозым''
* ''акконирдек''
* ''байжигит''
* ''батыр''
* ''елибай''
* ''жайдак''
* ''жанабай''
* ''кайшылы''
* ''карабатыр''
* ''караконирдек''
* ''тутанбалы''
* ''тогонас''
* ''шалдар''


 |
* ''айкым''
* ''асыл''
* ''екей''
* ''ескожа''
* ''кебенек''
* ''шыбыл''
 |
* ''ойык''
* ''тiлiк''

|
* ''Бура''
* ''Тайлак''
* ''Бори''
 
|}

==== Дунд жуз ====
Аргынийг монгол ([[барга]]?) гаралтай, түрэг гаралтай гэж өөр өөрөөр тайлбарладаг. Тэд хэдэн зуун мянган хүнтэй томоохон овгийн нэг юм.

'''''[[Аргын]]''''' [[Балхаш нуур]]аас баруун хойд зүгт.

'''''[[Найман]]'''''  зүүн Казахстан, Алтайн нуруу, Зүүнгарын Алатау нуруунд. Зарим нь төв Казахстан руу нүүжээ.

'''''[[Кипчак]]''''' Төв Казахстан,  Сырдарья мөрөнд. [[Сибирийн ханлиг]] унасны дараа казахд нэгдсэн хүмүүс.

'''''[[Хонгирад|Конырат]]''''' Өмнөд Казахстан,  Сырдарья хавиар.

'''''[[Хэрэйд|Кереи]]''''' (хэрэйд) хойд, зүүн Казахстан, Эрчисийн эх, Ишим голд.

'''''[[Уак]]''''' казахстан даяар сарнин суурьшжээ.

{| class="wide"
 !class="bright"|Аймаг<ref>{{cite web|url=http://www.brif.kz/blog/?p=1122|title=Деление казахов на жузы: карта расселения, анализ. &#124; BRIF Research Group BLOG - блог о маркетинговых исследованиях|accessdate=2013-02-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140202201010/http://www.brif.kz/blog/?p=1122|archivedate=2014-02-02|url-status=dead}}</ref>
 !''[[Аргын]]''
 !''[[Найман]]''
 !''[[Кипчак]]''
 !''[[Хонгирад|Конырат]]'' 
 !''[[Кереи]]''
 !''[[Уак]]''
 |-
 !class="bright"|Овог
 |
* ''[[Атыгай]]''
* ''[[Акназар]]''
* ''[[Басентиын]]''
* ''[[Бегендик]]''
* ''[[Жогары-шекты]]''
* ''[[Канжыгалы]]''
* ''[[Каракесек]]''
* ''[[Карауыл]]''
* ''[[Куандык]]''
* ''[[Суюндик]]''
* ''[[Таракты]]''
* ''[[Тобыкты]]''
* ''[[Томенги-шект]]''
* ''[[Шубуртпал]]''
* Кулкай
 |
* ''[[Ак-найман]]''
* [[Куттыбайулы, Байгара|''сыбан'']]
* ''[[баганал]]''
* ''[[байжигит]]''
* ''[[балтал]]''
* ''[[бура]]''
* ''[[каракерей]]'' (Хэрэйд?)
* ''[[картай]]''
* ''[[кожамбет]]''
* ''[[кокжарлы]]''
* ''[[кыржы]]''
* ''[[матай]]''
* ''[[мурын]]''
* ''[[садыр]]''
* ''[[трестамгал]]''
* ''[[торгул]]''
|
* ''[[карабалык]]''
* ''[[коденен]]''
* ''[[кулан кыпшак]]''


* Каз кыпышак'
'[[торыайгыр]]''
* ''[[узун]]''
* ''[[досан]]''
* жәнайдар

|
* Конырат
* ''[[абақ]]''
* ''[[ашамайл]]''
* ''[[шимойын]]''
* ''[[шубарайгыр]]''
* ''[[меркит]]''
* ''[[байназар (бекназер)]]''
* ''[[кошебе]]''
* ''[[малик]]''
* ''[[жанат]]''
* ''[[жантекей]]''
* ''[[жадик]]''
* ''[[сарбас]]''
* ''[[каракас (сидал)]]''
* ''[[косай]]''
* ''[[итимген]]''
* ''[[култай-Болат]]''
* ''[[консадак]]''
* ''[[балта]]''
* ''[[тарыш]]''

|* ''[[абрай]]''
* ''[[ажибек]]''
* ''[[молк]]''
* ''[[ители]]''
* ''[[шеруши]]''

|)* ''[[шахай]]''
* ''[[шога]]''
* ''[[сары]]''

==== Бага жуз ====
{| class="wide"
 !class="bright"|Аймаг
  !''[[алимул]]''
 !''[[байул]]''
 !''[[жетыру]]''
 !''[[ногай-казах|ногай-казах]]''
 |-
 !class="bright"|Овог
 |
* ''[[шекты]]''
* ''[[каракесек (алимул)]]''
* ''[[карасакал]]''
* ''[[кете]]''
* ''[[торткара]]''
* ''[[асан овог]]''
* ''[[шомекей]]''
 |
* ''[[шеркеш]]''
* ''[[адай]]'' 
* ''[[алаша]]''
* ''[[алтын]]''
* ''[[байбакты]]''
* ''[[берш]]''
* ''[[есентемир]]''
* ''[[жаппас]]''
* ''[[кызыл-курт]]''
* ''[[маскар]]''
* ''[[таз]]''
* ''[[тана овог]]''
* ''[[ысык]]''
|
* ''[[тама овог]]''
* ''[[Табын]]''
* ''[[кердер]]''
* ''кереит''
* ''[[телеу]]''
* ''[[рамадан овог]]''
* ''[[жагалбайл]]''
|
* ''[[уйсын-ногай]]''
* ''[[кояс]]''
* ''[[казан кулак]]''
* ''[[кос танбалы]]''
|}
|}

==Нэмж үзэх==
*[[Ногай-казах|Ногай-казах]]
*[[Казах (салаа утга)|казах (салаа утга)]]

== Эшлэл ==
{{reflist}}

==Гадаад холбоос==
{{commonscat|Kazakh people|Казак}}
* [https://web.archive.org/web/20110929145154/http://www.mfa.kz/ Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Kazakhstan]
* [https://web.archive.org/web/20080410091956/http://clp.arizona.edu/cls/kaz.htm Kazakh Language Courseware from University of Arizona Critical Languages Series]
* [http://www.hunmagyar.org/turan/turk.html Ethnographic map of Kazakhstan]
* [https://web.archive.org/web/20100316074821/http://www.akft.org/ Kazakhs in France - AKFT]
* [https://web.archive.org/web/20061205063927/http://kazaktar.kz/ World Association of the Kazakhs]
* https://web.archive.org/web/20070928070538/http://sana.gov.kz/showarticle.php?lang=eng&id=342
* [http://www.massagan.com Massagan.com (The largest web site in kazakh language)]
* [http://www.suhbat.com Suhbat (Atameken Toby)]
* [http://www.pbs.org/wnet/secrets/case_amazon/index.html Secrets of the Dead: Amazon Warrior Women (PBS)]
* [https://web.archive.org/web/20060205181454/http://www.orientalistica.ru/resour/runica/collection/e3a.htm Turk monument of Uyuk-Turan mentioning the word ''"qazğaq"'']
* [https://web.archive.org/web/20220308160201/https://www.elim.kz/ Kazakh tribes]

{{Түрэг угсаатан}}

[[Ангилал:Түрэг хэлт угсаатан]]
[[Ангилал:Ази дахь угсаатан]]
[[Ангилал:Ганьсү дахь угсаатан]]
[[Ангилал:Шинжаан дахь угсаатан]]