Монголын Ардын Арми хуудасны эх кодыг харах

{{Инфобокс зэвсэгт хүчин
| Flagge = {{MNG-1940|#|WIDTH=50}}
| Name = Монголын Ардын Арми/<br />Mongolian People's Army
| Eigenname = Монгол Ардын Хувьсгалт Цэрэг
| Bild = [[File:Emblem of Mongolian People's Army.svg|150px]]
| Oberbefehlshaber = [[Дамдины Сүхбаатар]]<br><small>(1923 он хүртэл)</small><br>
[[Хорлоогийн Чойбалсан]]<br><small>(1923 оноос нас барах хүртлээ)</small>
| Oberbefehlshaber de facto = 
| Verteidigungsminister = 
| Militärische Führung = БНМАУ-ын зэвсэгт хүчний жанжин штаб
| Sitz des Hauptquartiers = [[Улаанбаатар]], [[Ховд]], [[Чойбалсан]]
| Auflösung = 1992
| Ablösung =
| Teilstreitkräfte = [[БНМАУ-ын хуурай газрын зэвсэгт хүчин|Морин цэрэг]], [[БНМАУ-ын хуурай газрын зэвсэгт хүчин|хуурай газрын зэвсэгт хүчин]], [[БНМАУ-ын агаарын газрын зэвсэгт хүчин|агаарын зэвсэгт хүчин]], [[БНМАУ-ын хуурай газрын зэвсэгт хүчин|хуягт танкийн цэрэг]], инженерийн анги, нэгтгэл
| Aktive Soldaten = татан буугдсан (50000) 1960
| Wehrpflicht = тийм, зөвхөн эрчүүд
| Wehrtaugliche Bevölkerung =
| Wehrtauglichkeitsalter = 18 насанд бүрэн хүрсэн бол
| Anteil der Soldaten an der Gesamtbevölkerung =
| Budget =
| Ausgabenanteil vom Steueraufkommen =
| Anteil am BIP =
| Gründung = [[1921 он]]ы [[3 сарын 18]]<sup>[[Григорийн тоолол|гри]]</sup>
| Faktische Gründung =
| Höchste Mannstärke =
| Höchster Etat =
}}
'''Монголын Ардын Арми''' буюу '''Монгол Ардын Хувьсгалт Цэрэг''' нь 1921 оны 3 сарын 18 -наас 1992 он хүртэл БНМАУ-ын Зэвсэгт хүчний албан ёсны нэр юм.

[[File:Sukhe-bator.jpg|thumb|200px|Сүхбаатар 1920-1922 он]]

==Үүсэн байгуулсан нь==
МАН-ын үүсгэн байгуулагдаж байх үедээ авсан анхны арга хэмжээнүүдийн нэг нь морин цэргийн дарга [[Дамдины Сүхбаатар]]ын удирдлагаар үндэсний армийг 1920 онд зохион байгуулах явдал байсан байна. Энэхүү шинэ арми нь Сүхбаатарын шууд удирдлага доор цагаантны хөдөлгөөний орос цэрэг болон энэ үед Монголыг эзэлсэн байсан хятадын цэргүүдийн эсрэг амжилттай тулалдсан. МАН-д ЗХУ-ын [[Улаан Арми]] тусалсан бөгөөд БНМАУ-ын нутаг дэвсгэрт 1925 он хүртэл цэргээ байрлуулсан байна.

==1930-аад оны үйл ажиллагаа==
Монголын Ардын арми нь 1930-д оны эхээр монголд гарсан бослого, хөдөлгөөнүүдийг дарах болон 1930-д оны дундуур [[Японы эзэнт гүрэн|Япон]]той эхэлсэн хилийн мөргөлдөөнүүдэд оролцсон бөгөөд Зөвлөлтийн ажилчин тариачны Улаан армийн сургагч нар түүнийг бэлтгэхэд оролцож байжээ. 
МАА нь 1939 онд [[Халхын голын байлдаан]]д [[Хорлоогийн Чойбалсан]]ы удирдлагаар [[Георгий Жуков]]ын захирсан [[Улаан Арми]]йн хүч хавсран [[Комацүбара Мичитаро|Мичитаро Комацубара]]гийн командалсан [[Японы эзэн хааны арми]]йн хүчийг бут цохин ялсан түүхтэй.
Монголын Ардын Хувьсгалт Цэрэг 1939 он гэхэд 4 морьт дивиз, хуягт бригад болон тээврийн, саперын, нисэх хүчний ангиудаас бүрдэж байсан байна. 

Бие бүрэлдэхүүний хувьд морьт дивиз нь 2 хороо (2 морьт суман, 1 пулемётын сумантай), их бууны дивизион, хуягт дивизион (хөнгөн болон дунд ангиллын хуягт сумантай), холбооны суман болон дивизийн сургууль, нийт 1531 хүн болон хээрийн 76 мм-ийн 4 их буу, танк эсэргүүцэх 45 мм-ийн 6 их буу, хүнд пулемёт 24, хөнгөн пулемёт 44, винтов 1279, гар буу 180, сэлэм 1060, БА-6, БА-10 хуягт машин 6, ФАИ хөнгөн хуягт 9, ЗИС-5 маркийн ачааны автомашин 18, ГАЗ- АА маркийн ачааны автомашин 4, “Максим” пулемёттай зенитийн төхөөрөмж бүхий ГАЗ-АА маркийн ачааны автомашин 6, ЗИС-5 маркийн ус-тос цэнэглэгч автомашин 1, ЗИС-6 маркийн цистерн 1, эмнэлгийн автобус 2, II АК маркийн радиостанц 1, 5АК радиостанц 1, тачанк 24, сум тээвэрлэх хөсөг 42, хээрийн гал тогоо 17, түүнчлэн 1723 морь, 198 тэмээтэй. 

1931 онд ЗХУ-ын Засгийн газар манайд Р-5 маркийн 3 нисэх онгоц бэлэглэснээр манай цэргийн нисэх хүчин байгуулагдсан гэж үздэг. Зүүн хязгаарт үе үе зэвсэгт мөргөлдөөн гарах болсонтой холбогдуулж Р-5 болон У-2 онгоц бүхий Монголын Ардын Армийн нисэх эскадрилийг 1936 оны 1 дүгээр сард Улаанбаатараас Тамсагбулагийн хээрийн аэродром руу шилжүүлэн нүүлгэсэн байна. Тус аэродром руу Монголд байрлаж байсан Зөвлөлтийн зарим нисэх ангиуд ч бас шилжин байрлажээ. Мөн оны хавар улсын хилийг зөрчсөн японы цэргүүдийг устгахад Монголын нисэгчид идэвхтэй оролцсон байдаг. Тухайлбал 3 дугаар сарын 31-нд дэслэгч Шагдарсүрэнгийн даргалсан нисэх отрядын нисэгч Дэмбэрэл, буудагч Дорж экипажтай “5” гэсэн дугаартай Р-5 онгоц японы 28 хүнтэй ачааны машиныг устгаж, 1 онгоц сөнөөж, 1 онгоц гэмтээсэн боловч харамсалтай нь нисэх отряд 2 онгоцоо алджээ. 

1938 оны сүүл гэхэд Монголын нисэх хүчин Р-5 болон Р-5Ш маркийн 39 онгоцтой, 27 монгол нисэгчтэй байсан байна. Халхын голын байлдаан эхлэхэд Японы талаас орчин үеийн сөнөөгч онгоцуудыг олноор хэрэглэх болсноор Монголын нисэх хүчний зэвсэглэлд байсан онгоцуудыг зөвхөн шөнийн бөмбөгдөлтөд ашиглах болсон байна.

Зөвлөлтийн цэрэг. 1936 оны 3 дугаар сарын 12-нд Улаанбаатар хотноо гарын үсэг зурсан Монгол-Зөвлөлтийн харилцан туслалцах протоколын дагуу мөн оны зунаас Монголд зөвлөлтийн цэрэг орж иржээ. 1937 оны 9 дүгээр сараас Монголд байрлах зөвлөлтийн цэргийн анги, нэгтгэлүүдийг нэгдсэн удирдлагаар хангахын тулд 57 дугаар онцгой корпус болгож зохион байгуулсан байна. Ингээд 1939 оны эхээр, өөрөөр хэлбэл Халхын голын байлдаан эхлэхийн өмнө тус корпус нь дараах анги нэгтгэлүүдээс бүрдэж байв: 

    7 дугаар мотохуягт бригад; 
    8 дугаар мотохуягт бригад; 
    9 дүгээр мотохуягт бригад; 
    11 дүгээр танкийн бригад; 
    36 дугаар мото буудлагын дивиз; 
    6 дугаар тусгай морьт бригад. 

Эдгээр анги, нэгтгэл нь 30 орчим мянган хүн, 200 орчим их буу, 284 танк (БТ-5 танк 219, Т-26 танк 33, БХМ (ХТ-26) танк 18, Т-26 танк чирэгч 6, Т-37 танк чирэгч 8), 5208 ачааны, 193 суудлын, 679 тусгай зориулалтын автомашин, түүнчлэн 631 автоцистерн, 245 засварын зориулалттай машин, 91 трактор, 265 мотоциклтой байжээ. 

Мотохуягт бригад хэмээх нэгтгэлүүд Улаан Армийн зөвхөн энэхүү 57 дугаар онцгой корпуст л байсан байна. Бүтэц, бүрэлдэхүүний хувьд бригад бүр автохуягт, буудлага-пулеметын болон тагнуулын батальонууд, холбооны болон байлдааны хангалтын суман, их бууны дивизионоос бүрдэж байсан бөгөөд нийтдээ 1888 хүн, 57 дунд, 25 хөнгөн хуягт, 76 мм-ийн их буу 10, хүнд пулемёт 24, хөнгөн пулемет 92, “Максим” маркийн пулемет бүхий зенитийн төхөөрөмжтэй автомашин 3, 286 автомашин, 8 трактор, 26 мотоциклтой байжээ. Тал хээрийн голдуу асар уудам нутагтай Монгол орны хувьд бүрэн механикжсан эдгээр бригад нь хурдан маневрлахад нэн тохиромжтой байсан юм. 

Халхын голын байлдааны явцад уг корпусын үндсэн дээр Армийн 1 дүгээр групп байгуулагдсан бөгөөд түүнд 6 дугаар танкийн бригад (254 танк, 15 хуягт бүхий), буудлагын 57, 82, 152 дугаар дивиз, агаарын десантын 212 дугаар бригад зэрэг олон анги, нэгтгэлүүд нэмэгдэн 8 дугаар сарын 20 буюу шийдвэрлэх тулалдаан эхлэхийн өмнө Армийн 1 дүгээр групп нь 52 мянга гаруй хүнтэй, 438 танк, 385 их буутай байжээ. 

Нисэх хүчний хувьд гэвэл 57 дугаар корпус нь байлдааны идэвхтэй үйл ажиллагаа эхлэхээс өмнө буюу 1939 оны 5 дугаар сарын байдлаар И-16 сөнөөгч онгоц 24, И-15 сөнөөгч онгоц 14, СБ бөмбөгдөгч онгоц 29, Р-5 бөмбөгдөгч онгоц 15-тай байжээ. Янз бүрийн учир шалтгааны улмаас нисэх бүрэлдэхүүний бэлтгэл нэн тааруу байсан тул эхний үедээ зөвлөлтийн нисэгчид ихээхэн хохирол амсчээ. Гэвч байлдааны төгсгөл рүү техник ч шинэчлэгдэж, сайтар бэлтгэгдсэн нисэгчид ч олноор ирэх болсон тул байдал эрс өөрчлөгдсөн байдаг. 8 дугаар сарын 20-ны байдлаар Армийн 1 дүгээр групп И-16 сөнөөгч онгоц 223, И-15 сөнөөгч онгоц 21, И-153 сөнөөгч онгоц 67, түүнчлэн СБ бөмбөгдөгч онгоц 181-тэй байсан байна. Үүн дээр Р-5, У-2 онгоцуудыг нэмээд нийт онгоцны тоо 585 байжээ. Халх голын байлдааны явцад зөвлөлтийн тал 249 онгоцоо алдсан гэсэн тоо байдаг. 
Японы талд Манж-Го-гийн армийн зарим анги, нэгтгэлүүд байлдсан гэдгийг дурьдах хэрэгтэй юм. Хятадын цэргүүдээс олзолсон болон японы хоцрогдсон хэмээн зэвсэглэлээс хасагдсан зэр зэвсэг бүхий Манж-Го-гийн армийн морин цэргийн 4, 5, 8, 12 дугаар морин хороод (манайхан заримдаа “баргын морин цэрэг” гэж бичих юм билээ) оролцжээ. Хороо тус бүр 400-500 хүнтэй, 4 их буу бүхий батарейтай байжээ. Гэхдээ тэдний байлдах чадвар туйлын хангалтгүй байсан хэмээн аль аль байлдагч талууд тэмдэглэсэн байдаг. 

== 1945 оны Чөлөөлөх дайн ==
1945 оны 5 сарын 9 нд [[ЗХУ]], [[АНУ]] тэргүүтэй холбоотнууд [[Нацист Герман|нацист Германыг]] дайнд ялсны дараа, Зөвлөлт Холбоот Улс дорно зүгийн [[Япон|Японыг]] буулгаж авах дайнд бэлдэж эхлэсэн. ЗХУ 1945 оны 4 сарын 9 нд Японтой байгуулсан харилцан үл довтлох гэрээгээ цуцлан, тус оны 8 сарын 9 нд Японд дайн зарлажээ. Зөвлөлтийг дагаж 1945 оны 8 сарын 10 нд [[БНМАУ]] Японд дайн зарласан. 

Тус дайнд БНМАУ нь МАХЦ нь ЗХУ-ын [[Өвөр Байгалийн фронт|Өвөр Байгалийн фронтын]] өмнөд бүлэгт багтаж, [[Замын-Үүд сум|Замын Үүд]], Байшинт (Сүхбаатар аймгийн нутаг) гэсэн хоёр чиглэлээр Японы мэдлийн Өвөр Монгол руу довтлон орсон. Энэхүү дайнд 5, 6, 7, 8 дугаар морьт дивиз, 7 дугаар механикжуулсан хуягт бригад, танк, их буу, авто тээвэр, холбооны тусгай хороод, нисэхийн холимог дивиз, хими инженерийн тусгай салбар, Ардын өөрийгөө хамгаалах сайн дурын морьт отряд зэрэг нийт 42223 цэрэг, офицер, 28,000 морь, 403 танк-хуягт машин, пулемёт 1707, 629 их буутайгаар оролцжээ."<ref>{{Cite book |title=Монгол Улсын Түүх. 5-р боть |year=2003 |location=Улаанбаатар |pages=219}}</ref><ref name=":0">{{Cite book |title=Монгол цэргийн түүхийн товчоон (1911-1990 ээд он) |year=1996 |location=Улаанбаатар |pages=365-368}}</ref>

Цэргийн хүчийг "МАХЦ-ийг БНМАУ-ын [[маршал]] [[Хорлоогийн Чойбалсан|Х.Чойбалсан]]<nowiki/>ыг орлож Зөвлөлтийн дэслэгч генерал И.А. Плиев, дэслэгч генерал [[Жамъянгийн Лхагвасүрэн|Ж.Лхагвасүрэн]] нар, 5 дугаар морьт дивизийг хошууч генерал Ч.Доржпалам, 6 дугаар морьт дивизийг хурандаа М.Цэдэндаш, 7 дугаар морьт дивизийг хурандаа Г.Дорж, 8 дугаар морьт дивизийг дэд хурандаа М.Одсүрэн, танкийн 3 дугаар хороог хошууч З.Дагвадорж, 9 дүгээр морьт тусгай хороог хурандаа С.Галсан, холбооны тусгай хороог хошууч Дагва нар командалжээ."<ref name=":0" />  

'''Байшинтын чиглэлээр''' 5, 6, 7, 8 дугаар морьт дивиз, Зөвлөлтийн хуягт танкын хүчин 8 сарын 9-ний өглөө 04:00 цагт хил давж, Малин гол, Хар нуур, Сэнсрэг хийд Шеншин овоо, 8 сарын 10 - 13 ний хооронд Хашаат, Ар Худаг, Ар цагаан нуур, Яндуу сүм, Тайпуу усны худаг зэрэг газрыг эзлэн, 8 сарын 16 нд [[Долоннуур]], 17 нд [[Фыннин]] хот, 19 нд [[Чэндэ|Жэхэ]] хот, 20 нд Санчакоу район, 21 нд Лүньхуа, Аньзятун хот, 22 нд [[Миюнь]] хотыг тус тус чөлөөлөв. 

'''Замын Үүдийн чиглэлээр''' мотомеханикжуулсан ангиуд Чуулалт хаалга чиглэлээр 8 сарын 9 нд хил давж, өвөрмонголын цэргийг устган Цагаан овоо сум, 10 нд Нянзан хот, 11 нд [[Баруун Сөнөд хошуу|Баруун Сөнөд хошууны]] Вангийн хүрээ, 13 нд Завсар хот, 18 нд [[Жанбэй]] хот,  [[Хаалган|Жанчхүүгийн давааг]] тус тус чөлөөлжээ.  

9 сарын 2 нд Япон улс дайнд бууж өгөх гэрээнд гарын үсэг зурснаар Дэлхийн Хоёрдугаар дайн дуусч, МАХЦ-ийн талд 78 хүн алагдах эсвэл сураггүй алга болж, 12318 япон цэргийг олзолж, дайн гавьяа байгуулсан 2000 гаруй хүн БНМАУ-ын одон медалиар, ЗХУ-ын Японыг ялав медалиар 800 гаруй хүнийг шагнаж урамшуулсан. Дайн дууссаны дараа 1946 оноос МАХЦ-ийг тайван цагийн байдалд шилжүүлж, орон тоог цомхотгожээ.   [[File:Khalkhin Gol George Zhukov and Khorloogiin Choibalsan 1939.jpg|thumb|right|200px|[[Георгий Жуков]] ба [[Хорлоогийн Чойбалсан]] нар [[Халхын голын байлдаан]]ы үед]]

==Хүйтэн дайны үед==
{{Гол|Зөвлөлт-Хятадын хилийн дайнууд}}

Дайн дууссны дараа армийг тайван цагийн байдалд шилжүүлэхдээ Цэргийн яамыг НАХЯаманд нэгтгэж, цэргийн тоог цөөлж, зарим ангийг өөрчлөн байршуулж, хилийн цэргийг татан буулгах зэргийн арга хэмжээ авчээ. 1945 оны сүүлээр "МАХЦ-т 42680 цэрэг, Хязгаарын цэрэгт 10570 цэрэг, нийт зэвсэгт хүчний хэмжээнд 53250 хүн бэлнээр алба хааж байсан. 1946-1956 оны хооронд хийсэн 8 удаагийн цомхотголын явцад МАХЦ-ийг 90 хувиар хорогдуулж, 4256 хүн, хилийн цэрэгт 213 хүнтэй үлджээ."<ref name=":4">{{Cite book |title=Монгол цэргийн түүхийн товчоон (1911-1990 эд он) |year=1996 |location=Улаанбаатар |pages=387}}</ref> Мөн 1945 онд улс даяар "3692 офицер алба хааж байсан бол 1956 оны 10 сарын 16-ний байдлаар 482 офицертой болсон байлаа."<ref name=":4" /> 

1954 оны 5 сарын 31 нд МАХЦэргийн 5 дугаар тусгай морьт хороог татан буулгаснаар морьт цэргийг ашиглахаа больсон.<ref name=":1">{{Cite book |title=Монгол цэргийн түүхийн товчоон (1911-1990 ээд он) |year=1996 |location=Улаанбаатар |pages=523-525}}</ref>  1955 оны 7 сарын 6 нд '''Монгол Ардын Хувьсгалт Цэрэг (МАХЦ)''' гэх нэрийг '''БНМАУ-ын Ардын Цэрэг''' '''(МАЦ)''' гэж өөрчлөн нэрлэв.<ref name=":1" /> 1959 оны 6 сарын 23 нд НАХХЭЯамнаас Ардын Цэргийн Хэргийг Эрхлэх Яамыг салган байгуулж, яамны сайдаар дэслэгч Генерал Ж.Лхагвасүрэнг томилсон. <ref>{{Cite book |title=Монгол цэргийн түүхийн товчоон (1911-1990 ээд он) |year=1996 |location=Улаанбаатар |pages=422}}</ref> 1960 оноос эхлэн Ардын армийг дахин зохион байгуулахдаа тусгай чиг үүрэгтэй бие даасан салбарыг байгуулжээ. 1971 оны 3 сарын 6 нд '''"Монгол Ардын Цэрэг"''' гэх нэрийг '''"Монголын Ардын Арми"''' гэж нэрлэхээр болов.<ref name=":1" /> 

* '''Барилгын цэрэг'''

* '''Цэргийг агаарын довтолгооноос хамгаалах цэрэг''': 1945 - 1967 он хүртэл их бууны дивизионд зенитийн ганц батарейн орон тоотой байсныг 1967 оноос Зенит артиллерийн дивизион болгон, 57 мм-ийн С-60 буутай 4 батарей болтлоо өргөжсөн. 1970-1980 аад онд ЗСУ-23-4 Шилка, Игла-1, Стрела-1, төрөл бүрийн радиолокацийн станц, зэрэг зэвсэгийг хүлээн авч ашиглаж байсан.<ref>{{Cite book |title=Монгол цэргийн түүхийн товчоон (1911-1990 ээд он) |year=1996 |location=Улаанбаатар |pages=450-453}}</ref> 
* '''Холбооны цэрэг:''' Дайны дараа 1951 онд холбооны тусгай батальон, 1953 онд холбооны тусгай рот болгосон ч, 1965 онд тусгай батальон, 1980 онд тусгай хороо болгон өргөтгөжээ.   
* '''Хими, Инженер сапёрын анги:''' 1965 онд инженер-сапёрын тусгай батальоныг байгуулж, мотобуудлагын анги бүрт инженерийн салаа ротыг байгуулах болсон. 1981 оны 5 сарын 20 нд гүүр, ус гатлалтын тусгай батальоныг байгуулсан. 1980 аад оны дунд үе гэхэд инженер-сапёрын тусгай хороо 1, тусгай батальон 4, хэд хэдэн тусгай рот салаа бүхий болсон.<ref name=":2">{{Cite book |title=Монгол цэргийн түүхийн товчоон (1911-1990 ээд он) |year=1996 |location=Улаанбаатар |pages=454-458}}</ref> 1950-иад онд химийн тусгай ротыг байгуулж, 1967 оноос тусгай батальон болгон, химийн цэргийн 3 роттой болсон.<ref name=":2" /> 
* '''Улсыг агаарын довтолгооноос хамгаалах цэрэг''': 1964 оноос байгуулж эхлэн, 1969 онд зенит пуужингийн дивизионыг байгуулж, радиолокатроын рот болон зенит пуужингийн 2 дивизоноос бүрдсэн '''Агаарын Довтолгооноос Хамгаалах''' цэргийг байгуулжээ. Мөн 1970 оны 9 сарын 23 нд Зөвлөлт, Монголын хамтарсан  тийрэлтэт хөдөлгүүртэй сөнөөгч онгоцны эскадрилийг байгуулах шийдвэр гарч, [[МиГ-17]] онгоц 6, [[МиГ-15|МиГ-15 УТИ]] онгоц 2 нэгжийг хүлээн авч нисэх эскадрилийг байгуулсан. 1970 оны 11 сарын 15 нд эдгээр онгоцнууд анхны нислэгээ үйлдсэн.<ref name=":3">{{Cite book |title=Монгол цэргийн түүхийн товчоон (1911-1990 ээд он) |year=1996 |location=Улаанбаатар |pages=458-464}}</ref> 1976 онд Зөвлөлтийн нисэх эскадрилиэс биеэ даасан анги болгож, 1977 оны 5 сарын 1 нд МиГ-21 УТИ онгоц 2, 9-р сарын 7 нд  МиГ-21 ПФМ онгоц 12 нэгжийг хүлээн авсан. 1984 онд нисдэг тэрэгний тусгай эскадрилийг байгуулж, Ми-24В загварын 12 нэгжийг хүлээн авчээ.<ref name=":3" />
==Хүчин чадал==
=== 1930-1950 он ===
Морьт дивиз нь 3 морьт хорооноос бүрдэх бөгөөд, хороо бүр нь ойролцоогоор 650 хүнтэй бөгөөд 5 суман, пулемётын суман, инженерийн суман, артиллер, хангамж, тагнуул, эмнэлэгийн салбараас бүрддэг байжээ. Энэхүү цэргийн хүч нь маш түргэн хөдөлгөөнт чанар нь Монгол шиг өргөн уудам нутгийн хэмжээнд зохицож, жижиг анги салбарууд нь 24 цагт 160 км зайг туулах чадвартай байсан.{{Citation needed}} Дэлхийн хоёрдугаар дайн дууссаны дараа Ардын армийг тайван цагийн хуваарьт шилжүүлэхдээ, зарим морьт дивизийг татан буулгах, нэгтгэх, орон тоог цомхотгох ажил өрнөжээ. 
[[File:Battle of Khalkhin Gol-Mongolian cavalry.jpg|right|thumb|200px|Монголын морин цэрэг халхын голд (1939 он)]]
Монголын Ардын армийн дивизүүд ба бусад нэгжүүд:
* [[1 дүгээр морьт дивиз]]
* [[2  дугаар морьт дивиз]]
* [[3  дугаар морьт дивиз]]
* [[4  дүгээр морьт дивиз]]
* [[5  дугаар морьт дивиз]]
* [[6  дугаар морьт дивиз]]
* [[7  дугаар морьт дивиз]] (1932-1945) 
* [[8  дугаар морьт дивиз]]
* [[9  дүгээр морьт дивиз]]
* [[10 дугаар морьт дивиз]]
* [[7 дугаар моторжуулсан хуягт бригад]]
* [[3 дугаар танкийн тусгай хороо]]
* [[3 дугаар артиллерийн хороо]]
* [[Нисэхийн холимог дивиз (МАА)|Нисэхийн холимог дивиз]]
* [[Химийн хамгаалалтын инженерийн хороо (МАА)|Химийн хамгаалалтын инженерийн хороо]]

[[File:Mongolian People’s Revolutionary Army.jpg|thumb|БНМАУ-н цэргийн цол 1936-1940 он|left]]
==Армийн зэрэг цол==

===Дүрэмт хувцас===
[[File:MNRA soldiers 1939.jpg|right|thumb|200px|монголын цэргүүд Японы цэргийн эсрэг Халхын голын байлдаанд, 1939 он]]

==Ардын армийн зэвсэглэл (1940-1990)==

==== Хөнгөн зэвсэг ====
[[Мосин-Наган винтов]] , [[ППШ-41]], [[ППШ-43]],[[ M1910 Максим]], [[СГ-43 Горюнов]],  [[ДШK]], [[Дегтяровын пулемёт]]

==== Артиллери ба мортар ====
[[37 мм-ийн танк эсэргүүцэх их буу M1930 (1-K)]]

[[76 мм-ийн хорооны их буу M1927]]

[[45 мм-ийн танк эсэргүүцэх их буу M1937 (53-K)]]

[[76 мм-ийн хорооны их буу M1943]]

==== Пуужинт төхөөрөмж ====
[[БМ-13]] - 150

==== Автомашин ====
*[[Газ-61]]
*[[Газ-64]]
*[[Газ-67]]
*[[ЗиС-5]]
*[[Газ–MM]]
*[[ЗиС-42]]
*[[Стадбакер ЮС6]] 
*[[Додж ВЦ-51]]

==== Хуягт машин ====
*ЗХУ [[Остин Путилов]] (2 ш)
*ЗХУ [[ФАИ хуягт машин]]
*ЗХУ [[БА-6]]
*ЗХУ [[БА-10]]
*ЗХУ [[БА-64]]

==== Хөнгөн танк ====
*ЗХУ [[T-27]]- 10
*ЗХУ [[БТ-5]] - ?
*ЗХУ [[БТ-7]] - 27

==== Дунд танк ====
*ЗХУ [[Т-34]]- ?
*ЗХУ [[Т-34/85]]- 33

==== Өөрөө явагч их буу ====
*ЗХУ [[СУ-100]]

=== Монголын Ардын Армийн Агаарын цэргийн хүч 1925–1945 он ===
{{Гол|Монгол ард (нисэх онгоцны эскадриль)}}

==== Сургалтын ====
* [[Avro 504|По-1]]
* [[По-2]]
* [[Яковлев УТ-2]]
* [[Як-11]]

==== Бөмбөгдөгч ба дайрагч онгоц ====
* [[Поликарпов Р-1]]-
* [[Поликарпов Р-5]]-40
* [[Ильюшин Ил-2]]-70

==== Сөнөөгч онгоц ====
* [[Поликарпов И-15]]- 50
* [[Поликарпов И-15]]bis- 
* [[Поликарпов И-16]]- 1
* [[Як-7]]- 
* [[Як-9]]- 34

==== Тээврийн онгоц ====
* [[Ильюшин Ил-2]]
* [[Стал-3]]
* [[Калинин K-5]]
* [[Як-6]]
* [[Ф-13]]
* [[Юнкер В 33]]
* [[Накажима Ки-34]]-12
* [[АИР-6]]

=== Монголын Ардын Армийн чадавх (1950-1990) ===
{| class="wikitable"
! style="text-align: left;" |Техник
! style="text-align: left;" |Гарал
! style="text-align: left;" |Хувилбар
! style="text-align: left;" |Тоо
! style="text-align: left;" |Тайлбар
|-
! colspan="7" style="align: center; background: lavender;" | '''[[Үндсэн танк]]/[[Дунд танк]]'''
|-
| [[СУ-100]]
| {{flagcountry|ЗХУ}}
| Өөрөө явагч их буу
| 10<ref name="sipri1" />
|
|-
| [[Т-34|Т-34/85]]
| {{flagcountry|ЗХУ}}
| Дунд танк
| 40<ref name="sipri1" />
|
|-
| [[T-54]]
| {{flagcountry|ЗХУ}}
| Дунд танк
| 250<ref name="sipri1" />
|
|-
| [[Т-54/55|T-55]]
| {{flagcountry|ЗХУ}}
| Дунд танк
| 250<ref name="sipri1">[http://www.armstrade.sipri.org/armstrade/page/trade_register.phpThe SIPRI]{{Dead link|date=Есдүгээр сар 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
|
|-
| [[Т-62|T-62]]
| {{flagcountry|ЗХУ}}
| Үндсэн танк
| 100<ref name="sipri1" />
|
|-
! colspan="7" style="align: center; background: lavender;" | '''[[Явган цэргийн байлдааны машин]]/Хуягласан тусгай машин'''
|-
| [[БМП-1]]
| {{flagcountry|ЗХУ}}
| Явган цэргийн байлдааны машин
| 400<ref name="sipri1" />
|
|-
| [[БТР-40]]
| {{flagcountry|ЗХУ}}
| Дугуйтай хуягласан машин
| 200<ref name="sipri1" />
|
|-
| [[БТР-60]]
| {{flagcountry|ЗХУ}}
| Дугуйтай хуягласан машин
| 50<ref name="sipri1" />
|
|-
| [[БТР-152]]
| {{flagcountry|ЗХУ}}
| Дугуйтай хуягласан машин
| 50<ref name="sipri1" />
|
|-
| [[БРДМ-1]]
| {{flagcountry|ЗХУ}}
| Хуягласан тусгай машин
| 150<ref name="sipri1" />
|
|-
| [[БРДМ-2]]
| {{flagcountry|ЗХУ}}
| Хуягласан тусгай машин
| 120<ref name="sipri1" />
|
|-
! colspan="7" style="align: center; background: lavender;" | '''[[Пуужинт төхөөрөмж]]'''
|-
| [[БМ-21]] Град
| {{flagcountry|ЗХУ}}
| 122&nbsp;мм-ийн Пуужинт төхөөрөмж 
| 130<ref name="sipri1" />
|
|-
! colspan="7" style="align: center; background: lavender;" | '''[[Артиллери]]''' 
|-
| [[85 мм-ийн дивизийн их буу Д-44]]
| {{flagcountry|ЗХУ}}
| 85&nbsp;мм-ийн дивизийн их буу
|
|
|-
| [[122 мм-ийн их буу M1931/37 (А-19)]]
| {{flagcountry|ЗХУ}}
| 122&nbsp;мм-ийн их буу
| 20<ref name="sipri1" />
|
|-
| [[122 мм-ийн зенитийн их буу 2A18 (Д-30)]]
| {{flagcountry|ЗХУ}}
| 122&nbsp;мм-ийн зенитийн их буу
| 50<ref name="sipri1" />
|
|-
| [[130 мм-ийн хээрийн их буу M1954 (M-46)]]
| {{flagcountry|ЗХУ}}
| 130&nbsp;мм-ийн хээрийн их буу
|
|
|-
| [[152 мм-ийн зенитийн их буу M1937 (МЛ-20)|152 мм-ийн зенитийн их буу M1937 МЛ-20)]]
| {{flagcountry|ЗХУ}}
| 152&nbsp;мм-ийн зенитийн их буу
|
|
|-
| [[122 мм-ийн зенитийн их буу M1938 (M-30)]]
| {{flagcountry|ЗХУ}}
| 122&nbsp;мм-ийн зенитийн их буу
| 100<ref name="sipri1" />
|
|-
| [[152 мм-ийн зенитийн их буу M1943 (D-1)]]
| {{flagcountry|ЗХУ}}
| 152&nbsp;мм-ийн хээрийн их буу
| 50<ref name="sipri1" />
|
|-
! colspan="7" style="align: center; background: lavender;" | '''[[Мортар]]'''  
|-
| [[82-БМ-37|БМ-37]]
| {{flagcountry|ЗХУ}}
| 82&nbsp;мм-ийн калибрийн мортар 
|
|
|-
| [[120-ПМ-43 мортар|ПМ-43]]
| {{flagcountry|ЗХУ}}
| 120&nbsp;мм-ийн калибрийн мортар
|
|
|-
| [[:ru:М-160|M-160]]
| {{flagcountry|ЗХУ}}
| 160&nbsp;мм-ийн дивизийн мортар
|
|
|-
! colspan="7" style="align: center; background: lavender;" | '''[[Танк эсэргүүцэх буу]]''' 
|-
| [[СПГ-9]]
| {{flagcountry|ЗХУ}}
| 73&nbsp;мм-ийн Танк эсэргүүцэх буу
| unknown number
|
|-
| [[85 мм-ийн Танк эсэргүүцэх буу Д-48]]
| {{flagcountry|ЗХУ}}
| 85&nbsp;мм-ийн Танк эсэргүүцэх буу
|
|
|-
| [[100 мм-ийн хээрийн их буу M1944 (БС-3)]]
| {{flagcountry|ЗХУ}}
| 100&nbsp;мм-ийн хээрийн их буу 
| 25<ref name="sipri1" />
|
|-
| [[T-12 Танк эсэргүүцэх буу]]
| {{flagcountry|ЗХУ}}
| 100&nbsp;мм-ийн Танк эсэргүүцэх буу
| 25<ref name="sipri1" />
|
|}

=== Монголын Ардын Армийн Агаарын цэргийн хүч (1950-1990) ===
{| class="wikitable"
! style="text-align: left; background: #aabccc;"|Нэр
! style="text-align: left; background: #aabccc;"|Гарал
! style="text-align: left; background: #aabccc;"|Төрөл
! style="text-align: left; background: #aabccc;"|Хувилбарууд
! style="text-align: left; background: #aabccc;"|Ашиглалтанд байгаа
! style="text-align: left; background: #aabccc;"|Тайлбар
|-
! style="align: center; background: lavender;" colspan="7" | '''[[Сөнөөгч онгоц]]'''
|-
| [[Поликарпов И-15]] || [[ЗХУ]] || Сөнөөгч || И-15 || 1+<ref name="worldairforces"/> ||
|-
| [[Поликарпов И-16]] || [[ЗХУ]] || Сөнөөгч || И-16 || 1+<ref name="worldairforces"/> ||
|-
| [[Поликарпов По-2]] || [[ЗХУ]] || Сөнөөгч || У-2а || 20<ref name="worldairforces"/> ||
|-
| [[Микоян-Гуревич МиГ-15|МиГ-15]] || [[ЗХУ]] || Сөнөөгч || МиГ-15бис || 48<ref name="worldairforces"/> ||
|-
| [[Микоян-Гуревич МиГ-17|МиГ-17]] || [[ЗХУ]] || Сөнөөгч || МиГ-17Ф || 36<ref name="worldairforces"/> ||
|-
| [[Микоян-Гуревич МиГ-21|МиГ-21]] || [[ЗХУ]] || Сөнөөгч || МиГ-21ПФМ/МФ || 30+12<ref name="sipri1"/><ref name="worldairforces"/> ||
|-
! style="align: center; background: lavender;" colspan="7" | '''[[Бөмбөгдөгч]]'''
|-
| [[Поликарпов Р-З]] || [[ЗХУ]] || хөнгөн бөмбөгдөгч || Р-З || тоо тодорхойгүй<ref name="worldairforces"/> ||
|-
! style="align: center; background: lavender;" colspan="7" | '''[[Цэргийн тээврийн онгоц|Тээврийн онгоц]]'''
|-
| [[Боин 727]] || [[АНУ]] || Narrow-body jet airliner || Boeing 727-200 || тодорхойгүй<ref name="worldairforces" />||
|-
| [[Туполев Ту 104]] || [[ЗХУ]] || Тээврийн нисэх онгоц || Ту-104 || 2<ref name="sipri1"/> ||
|-
| [[Туполев Ту 154]] || [[ЗХУ]] || Тээврийн нисэх онгоц || Ту-154B-2 ||  ||
|-
| [[Илюшин Ил-2]] || [[ЗХУ]] || Тээврийн нисэх онгоц || Ил-2 || Тоо тодорхойгүй<ref name="worldairforces"/> ||
|-
| [[Илюшин Ил-12]] || [[ЗХУ]] || Тээврийн нисэх онгоц || Ил-12 || тодорхойгүй<ref name="worldairforces" />||
|-
| [[Илюшин Ил-14]] || [[ЗХУ]] || Тээврийн нисэх онгоц || Ил-14 || 6<ref name="sipri1"/> ||
|-
| [[Антонов Ан-2]] || [[ЗХУ]] || Тээврийн нисэх онгоц || АН-2 || 30<ref name="worldairforces">[http://www.worldairforces.com/countries/mongolia/mon.html World Air Forces  - Historical Listings Mongolia (MON)]. worldairforces.com. Retrieved on 2013-08-27.</ref> ||
|-
| [[Антонов Ан-12]] || [[ЗХУ]] || Тээврийн нисэх онгоц || An-12 || 15<ref name="worldairforces"/> ||
|-
| [[Антонов Ан-14]] || [[ЗХУ]] || Тээврийн нисэх онгоц || An-14 || 2<ref name="worldairforces"/> ||
|-
| [[Антонов Ан-24]] || [[ЗХУ]] || Тээврийн нисэх онгоц || An-24 || 22<ref name="worldairforces"/> ||
|-
| [[Антонов Ан-26]] || [[ЗХУ]] || Тээврийн нисэх онгоц || An-26 || 4<ref name="worldairforces"/> ||
|-
| [[Антонов Ан-32]] || [[ЗХУ]] || Тээврийн нисэх онгоц || An-32 || 1<ref name="worldairforces"/> ||
|-
| [[Харбин Ү-12]] || [[БНХАУ]] || Нисэх онгоц || Y-12 || 5<ref name="worldairforces"/> ||
|-
| [[П2Л-104 Вилга]] || [[ЗХУ]] || Нисэх онгоц || Wilga-2 || 3<ref name="worldairforces"/> ||
|-
! style="align: center; background: lavender;" colspan="7" | '''Нисэх онгоц'''
|-
| [[МиГ-15]] || [[ЗХУ]]|| Сөнөөгч онгоц || МиГ-15УТФ || 1<ref name="sipri1"/> ||
|-
| [[МиГ-17]] || [[ЗХУ]] || Сөнөөгч онгоц || МиГ-17ПФ || 8<ref name="sipri1"/> ||
|-
| [[МиГ-21]] || [[ЗХУ]] || Сөнөөгч онгоц || МиГ-21 УФМ || тодорхойгүй<ref name="sipri1"/> ||
|-
| [[Яковлев УТ-2]] || [[ЗХУ]] || Сургалтын онгоц || || 1+<ref name="worldairforces"/> || 
|-
| [[Яковлев Як-6]] || [[ЗХУ]] || Сургалтын онгоц || || тодорхойгүй<ref name="worldairforces"/> ||
|-
| [[Яковлев Як-9]] || [[ЗХУ]] || Сургалтын онгоц || Як-9У || тодорхойгүй<ref name="worldairforces" />||
|-
| [[Яковлев Як-11]] || [[ЗХУ]] || Сургалтын онгоц || || 10<ref name="sipri1"/> || 
|-
| [[Яковлев Як-12]] || [[ЗХУ]] || Сургалтын онгоц || || тодорхойгүй<ref name="worldairforces" />||
|-
| [[Яковлев Як-18]] || [[ЗХУ]] || Сургалтын онгоц || || 10<ref name="sipri1"/> ||
|-
! style="align: center; background: lavender;" colspan="7" | Дайрагч нисдэг тэрэг
|-
| [[Ми-24]] || [[ЗХУ]] || Дайрагч вортёлот ||  || 10<ref name="sipri1"/> ||
|-
! style="align: center; background: lavender;" colspan="7" | Тээврийн нисдэг тэрэг
|-
| [[Ми-1]] || [[ЗХУ]] || Хөнгөн нисдэг тэрэг || || 5<ref name="sipri1"/> || Тээврийн 
|-
| [[Ми-2]] || [[ЗХУ]] || Хөнгөн нисдэг тэрэг || || 1<ref name="sipri1"/> || Тээврийн 
|-
| [[Ми-4]] || [[ЗХУ]] || Тээврийн вортёлот  || МИ-4A || 5<ref name="sipri1"/> || Тээврийн 
|-
| [[Ми-8]] || [[ЗХУ]] || Тээврийн вортёлот || МИ-8T/MT || 10<ref name="sipri1"/> || Тээврийн 
|-
| [[Камов Ка-26]] || [[ЗХУ]] || Хөнгөн нисдэг тэрэг || || тодорхойгүй<ref name="sipri1"/> || Тээврийн 
|-
! style="align: center; background: lavender;" colspan="7" | '''Агаараас хамгаалах зэвсэглэл'''
|-
| [[С-75]] || [[ЗХУ]] || Стратегийн АДХ зэвсэг || С-75 Двина || 2<ref name="sipri1"/> || 24 пуужин<ref name="sipri1"/>
|-
| [[С-200]] || [[ЗХУ]] || Стратегийн АДХ зэвсэг || С-200 || тодорхойгүй<ref>[http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/1985/1985%20-%200354.html World Missile Directory], FLIGHT international, 1985</ref> || 
|-
| [[9К31 Стрела-1]] || [[ЗХУ]] || || 9К31 Стрела-1 || тодорхойгүй ||
|-
| [[Стрела-2]] || [[ЗХУ]] || || Стрела-2 || 1250<ref name="sipri1"/> || 
|-
! style="align: center; background: lavender;" colspan="7" | '''Агаарын довтолгооноос хамгаалах зэвсэглэл''' 
|-
| [[ЗПУ-4]] || [[ЗХУ]] || АДХ зэвсэг || || тоо тодорхойгүй ||
|-
| [[ЗУ-23-2]] || [[ЗХУ]] || АДХ зэвсэг || || тоо тодорхойгүй ||
|-
| [[ЗСУ-23-4]] || [[ЗХУ]] || АДХ зэвсэг ||  || тоо тодорхойгүй ||
|-
| [[С-60]] || [[ЗХУ]] || АДХ зэвсэг || 57 мм S-60 || тоо тодорхойгүй ||
|-
| [[61-K]] || [[ЗХУ]] || АДХ зэвсэг || 37 мм M1939 || тоо тодорхойгүй ||
|}

==Мөн үзэх==

===Монгол дах Зөвлөлтийн цэргийн бүлэглэл===
{{Гол|Зөвлөлтийн зэвсэгт хүчний цэргийн ангиуд монголд}}
[[17 дугаар арми (ЗХУ)]]

[[39 дүгээр арми (ЗХУ)]]

==Цахим холбоос==
{{Commons|Military of Mongolia|Монголын Ардын арми}}

==Эшлэл==
{{Reflist}}
*{{cite journal|last=Walg|first=A.J|title=Wings Over the Steppes: Aerial warfare in Mongolia 1930–1945: Part One|journal=[[Air Enthusiast]]|issue= 66, November/December 1996|issn=0143-5450|pages=pp. 18–23}}
*{{cite journal|last=Walg|first=A.J|title=Wings Over the Steppes: Aerial warfare in Mongolia 1930–1945: Part Two|journal=[[Air Enthusiast]]|issue= 67, January–February 1997|issn=0143-5450|pages=pp. 25–23}}
*{{cite journal|last=Walg|first=A.J|title=Wings Over the Steppes: Aerial warfare in Mongolia 1930–1945: Part Three|journal=[[Air Enthusiast]]|issue= 68, March–April 1997|issn=0143-5450|pages=pp. 70–73}}

[[Ангилал:Монголын Ардын Арми| ]]
[[Ангилал:Монголын зэвсэгт хүчний түүх]]
[[Ангилал:Түүхэн зэвсэгт хүчний холбоо]]
[[Ангилал:БНМАУ-Зөвлөлтийн харилцаа]]
[[Ангилал:1921 онд байгуулагдсан]]
[[Ангилал:1992 онд татан буугдсан]]