Ногай улс хуудасны эх кодыг харах

{{Short description|1440-1634 оны Понти-Каспий тал дахь холбооны улс}}
{{Инфобокс түүхэн улс
| native_name            = 
| conventional_long_name = Ногай улс
| common_name            = Ногай улс
| era                    = 
| status                 = [[Орд (байгууллага)|Орд улс]]
| event_start            = 
| year_start             = 1440-д он
| date_start             = 
| event1                 = 
| date_event1            = 
| event_end              = [[Оросын Царьт Улс]] эзлэн авав
| year_end               = 1634
| date_end               = 
| p1                     = Алтан Орд
| flag_p1                = Golden Horde flag 1339.svg
| border_p1              = no
| s1                     = Оросын Царьт Улс
| flag_s1                = Flag of Oryol ship (variant).svg
| s2                     = Халимагийн хант улс{{!}}Халимагийн Ханлиг
| flag_s2                = Flag of the Kalmyk Khanate.svg
| border_s2              = no
| flag_type              = 
| image_flag             = 
| image_map          = {{Continental Asia in 1500 CE|center||{{Annotation|70|43|[[File:Long Rectangle (plain).png|30px]]}}||none}}
| image_map_caption  ={{center|Ногайн орд болон Азийн улсуудын байршил (1500 он)}}
| image_map2              = Nogay Horde.svg
| image_map2_caption      = 15-р зууны сүүл үеийн Ногайн улсын барагцаат газар нутаг
| capital                = [[Сарайчик]]
| common_languages       = [[Ногай хэл]]
| official_languages     = [[Кипчак хэлнүүд|Ногай хэл]]
| religion               = [[Суннит Ислам]]
| government_type        = 
| leader1                = 
| year_leader1           = 
| leader2                = 
| year_leader2           = 
| title_leader           = 
| legislature            = 
}}

'''Ногай улс''' (Ногайн ордны улс) — 15-17-р зуунд [[Ижил мөрөн|Ижил]]-[[Урал гол]] хоёрын хооронд оршсон '''[[хант улс]]''' байв.

[[Алтан Орд|Алтан Ордны улс]] Крымын, Астраханий гэх мэт олон хэсэг бутарсны нэг нь Ногай улс байсан ба Орост эзлэгдэн мөхжээ. 

Алтан ордныг залгасан улсуудаас Ногайн хант улс эрс ялгарч байв. Ногайн хант улс хүн ам ихтэй өөрөөр хэлбэл хамгийн хүчтэй том армитай. Бусад хант улсууд суурин амьдралд шилжсэн байхад ногайчууд адуун сүрэг олонтой, тоо томшгүй малтай, нүүдлийн мал аж ахуй голлон эрхэлдэг. Татар, башгир, татар, хархалпак, ногай зэрэг олон үндэстэн ястан тархай нутагласан, төвлөрсөн засаглалгүй. Ногайн хант улс Казаний, Астраханий, Сибирийн хант улс шиг Москватай цэрэг, улс төрөөр сөргөлдөхгүй найрсаг харьцаатай холбоотон байсаар, Орост 1557 онд дагаар оржээ.

Ноёлох ард түмэн нь [[ногай ястан]], тэргүүлэх овог нь мангад ([[мангуд]], түрэгээр ''мангыт'') байв. 

== Нийслэл ==
Ногай улсын засаг захиргааны төв ''[[Сарайчик]]'' (Сарайчиг – бага ордон) хот [[Яик]] голын эрэгт байсан. 

Сарайчик 13-р зуунд үүсч Крым, Кавказ, Хархорум, Дайду-Бээжинг холбосон худалдааны замын өртөө байсан. 

Олон довтолгооныг үзсэн энэ балгас 1580 онд Ижилийн казакуудын довтолгоонд үнсэн товрог болжээ. 

[[Зураг:Herberstein-Moscovia.jpg|thumb|1549 онд зурсан газрын зурагт «Ногай татар» нэр тэмдэглэгджээ]]
== Хан ==
; Ногайн ордны хан: (1392-1563 онд нэгдмэл байсан үе)
* [[Едигей]], [[1392]]—[[1412]]
* Нураддин, [[1412]]—[[1419]]
* Мансур, [[1419]]—[[1427]]
* Гази, [[1427]]—[[1428]]
* Ваккас, [[1428]]—[[1447]]
* Хорезми, [[1447]]—[[1473]]
* Аббас, [[1473]]—[[1491]]
* Муса, [[1491]]—[[1502]]
* Йагмурчи-бий, [[1502]]—[[1504]]
* Хасан, [[1504]]—[[1508]]
* Шейх Мухаммад, [[1508]]—[[1510]], [[1516]]—[[1519]]
* Алчагир, [[1508]]—[[1516]]
* Агиш, [[1521]]—[[1524]]
* Сайид Ахмад, [[1524]]—[[1541]]
* Хажи Мухаммад-мирза, [[1537]]—[[1541]]
* Шейх-Мамай, [[1537]]—[[1541]], [[бий]] [[1541]]—[[1549]]
* Юсуф, [[1549]]—[[1554]], ум.[[1556]]
* Исмаил, 1557—1563

; Ногайн их ордны хан: (1563-1634 онд их, бага гэж бутарсан байсан үе)
* Тинехмат, 1563—1578
* Урус
* Динбай
* Саид Ахмад
* Ураз Мухаммад, 1590—1598
* Дин Мухаммад, 1590—1598, 1598—1600
* Иштерек
* Кучук-мирза
* Йаш Тарак-мирза
* Шай Тарак-мирза
* Каракель Мухаммад-мирза
* [[Канай]], [[1622]]—[[1634]]

[[Ангилал:Хант улс]]
[[Ангилал:Түүхэн Татар улс]]