Сэлэнгэ мөрөн хуудасны эх кодыг харах

{{Ялгах3|мөрнийг|Сэлэнгэ}}
{{Инфобокс Гол
| name            = Сэлэнгэ мөрөн
| image_name      = SelengaDelta.JPG
| image_size      = 
| image_alt       =
| caption         = <small>Мөрний хөвөө</small>
| image_map       = Selengerivermap.png
| map_size        = 
| map_alt         =
| map_caption     = <small>Сэлэнгийн ай сав</small>
| origin          = [[Дэлгэр мөрөн]], [[Идэр гол]]
| mouth           = [[Байгал нуур]] <small>([[Сэлэнгэ балгас]])</small>
| basin_countries = {{MGL}}
| location        = 
{{MGL}} 
:{{flag|Хөвсгөл}}<br />{{flag|Булган}}<br />{{flag|Сэлэнгэ}}<br />
{{RUS}} 
:{{flag|Буриад}}
| progression     = 
| length          = 1024<ref name="GwrRU">[http://textual.ru/gvr/index.php?card=210158 textual.ru:] ОХУ-ын улсын ус зүйн бүртгэл</ref> км <small>(үүнээс 615 [[Километр|км]] нь Монгол оронд)</small> <br />1476 км <small>([[Идэр гол]]ын хамт)</small>
| elevation       = 1176 м
| mouth_elevation = 456 м
| discharge       = -дундаж 284 м³/с
| watershed       = 447.060<ref name="GwrRU"></ref><ref name="GEF">[http://www.thegef.org/gef/sites/thegef.org/files/documents/document/2-2-11-%20-%20Webposting.pdf Projektförderantrag] (PDF; 1,6&nbsp;MB) Global Environment Facility, 2010</ref> км²
| river_system    = [[Енисей мөрөн]]
| left_tribs      = [[Зүлэгтийн гол]], [[Эгийн гол]], [[Зэд гол]], [[Химни гол]], [[Баян гол]], [[Оронгой гол]]
| right_tribs     = [[Хануй гол]], [[Алтатын гол]], [[Орхон гол]], [[Цөх|Цөх гол]],  [[Хилго гол]], [[Үд гол]], [[Итанца гол]]
}}
[[File:Selenga.png|thumb|Сэлэнгийн ай сав]]
[[Зураг:Selenge in Khövsgöl.jpg|thumb|Хөвсгөл аймагт Сэлэнгэ мөрөн]]
[[Зураг:Selenga von oben.jpg|thumb|Агаараас харагдах мөрний мурилзаа]]
[[File:The bridge across the Selenga River in the city of Ulan-Ude.jpg|thumb|Улаан-Үд хотод Сэлэнгэ мөрний цаана зам гүүр]]
'''Сэлэнгэ мөрөн''' нь [[Монгол улс]]ын гол мөрдийн үндсэн усан сүлжээ бөгөөд том жижиг бүх цутгал голуудыг оролцуулбал усан сүлжээний уртын нийлбэр 20000 км хүрнэ. Өөрөөр хэлбэл Монголын гол мөрний нийт уртын 40 гаруй хувь нь Сэлэнгэ мөрний тогтолцоонд хамрагддаг байна. 

[[Дэлгэр мөрөн|Дэлгэр]], [[Идэр гол|Идэр]] хоёр голын бэлчрийг Сэлэнгийнх гэж үзвэл Сэлэнгэ мөрний нийт урт 1024 километр, түүнээс 615 км нь тус улсын нутагт байна. Сэлэнгэ мөрний талбайн хэмжээ 447000 хавтгай дөрвөлжин км бөгөөд үүний 55 хувь буюу 282000 хавт.дөр.км нь манай орны нутаг дэвсгэрт оногдоно. Сэлэнгийн тогтолцоонд хамаарах нийт голын талбай [[Умард мөсөн далай]]н талбайн 87,3 хувь, манай орны нутаг дэвсгэрийн 28 хувийг тус тус эзэлж байна. 

Голын эхний хэсэгт голдрилын өргөн 60-70 м, салаа татуурын өргөн 10-25 м, цээл цүнхэлдээ 2,5-3,0 м байснаа адаг руугаа голдрилын өргөн 100-250 м, усны гүн харгиа боргиотой газраа 1,0-2,0 м, цээл цүнхэлдээ 4-5 м хүрдэг. 

Сэлэнгэ мөрөн усны найрлага, химийн бүтцээр манай орны томоохон голууд дотор хамгийн их эрдэсжилтэйд тооцогдох ба гидрокарбонатын ус бүхий голуудад хамаарна. Сэлэнгэ мөрөнд манай орны томоохон гол мөрөн болох [[Дэлгэр мөрөн|Дэлгэр]], [[Идэр гол|Идэр]], [[Хануй гол|Хануй]], [[Эгийн гол|Эг]], [[Орхон гол|Орхон]] зэрэг голууд цутгана.

Сэлэнгэ мөрний эрэг дагуу үржил шимт уужим хөндийтэй. Татам дагууд нь [[шинэс]], [[улиас]] бүхий өтгөн бургас, бут сөөг ургана.

Сэлэнгэ мөрөн 1751, 1785, 1830, 1864, 1867, 1869, 1872, 1897 онуудад ихээхэн хэмжээгээр үерлэж байсан баримт бий. Сэлэнгэ мөрөн 11 сарын хоёрдугаар хагасаас дараах оны 4 сарын хууч хүртэл 140-185 хоног хөлддөг. Мөсний зузаан нь 67-167 см байна. Усны температур нь өвөл 0 хэм хүртэл хөрдөг бөгөөд 1973 онд оны зун нэмэх 25 градус хүртэл халж байжээ.

Сэлэнгэ мөрөн нь [[Байгал нуур]]ын хамгийн том цутгал юм. Байгал нуурт 1/2 усыг нь хангаж өгч байдаг юм. 

Сэлэнгэ мөрний адаг нь маш өвөрмөц бөгөөд нуур луу задарч, олон садраа үүсгэн цутгадаг байна. Садраа нь маш том ба 680 км² талбай үүсгэдэг байна.

Усны дундаж зарцуулалт [[Орос]], Монголын хилийн ойролцоо 310 м³/сек, 127 км, цаана адагтаа 935 м³/сек зарцуулдаг байна.

Сэлэнгэ мөрөн нь 26 зүйлийн загастай бөгөөд агнуурын ач холбогдолтой загас үүнд: [[цурхай]], [[зэвэг]], [[алгана]], [[булуу цагаан]], [[хадран]], [[улаан нүдэн]], [[гутаарь]] гэх мэт. Агнуурын үнэт загас үүнд: сибирь хилэм, [[тул]], омуль гэх мэт.

Сэлэнгэ мөрөн нь маш үзэсгэлэнт хөндийгөөр урсдаг юм. Ялангуяа Эг-Сэлэнгэ, Орхон-Сэлэнгийн бэлчир нь маш их үзэсгэлэнтэй юм. Энэ бүс газарт аялал жуулчлал хөгжүүлэх боломжтой. Сэлэнгэ мөрөн нь [[хилэм]] загасны гол нүүдэллэдэг, түрсээ шахдаг газар нь юм.

== Цахим холбоос ==
{{Commons|Category:Selenga|Сэлэнгэ мөрөн}}

== Зүүлт тайлбар ==
<references />

[[Ангилал:Азийн гол мөрөн]]
[[Ангилал:Буриадын гол мөрөн]]
[[Ангилал:Булган аймгийн гол мөрөн]]
[[Ангилал:Сэлэнгэ аймгийн гол мөрөн]]
[[Ангилал:Сэлэнгэ мөрний голын систем| ]]
[[Ангилал:Хөвсгөл аймгийн гол мөрөн]]