Узбекчүүд хуудасны эх кодыг харах

{{Ард түмэн
|нэр_анги    = Узбек үндэстэн <br> [[Узбек хэл|Oʻzbeklar, Ўзбеклар]]
|зураг       = {{image array|perrow=3|width=90|height=105
| image1 = Shaybani.jpg | caption1 =
[[Мухаммед Шейбани]]
| image2 = Alisher Usmanov podium 2013 Fencing WCH SMS-IN t204812.jpg| caption2 = [[Алишер Усманов|Алишер <br>Усманов]]
| image3 = Hamza Niyazi.jpg| caption3 = [[Хамза Ниязи|Хамза <br>Ниязи]]
| image4 = RKasimdzhanov12.jpg| caption4 = [[Рустам Касымжанов]]
| image5 = Sharipov.jpg| caption5 = [[Салижан Шарипов]]
| image6 =| caption6 = [[Зульфия Исраилова]]
| image7 =| caption7 = [[Рахмонберди Мадазимов|Рахмонберди Мадазимов]]
| image8 =| caption8 = [[Рахмонов, Уринбой Рахмонбердиевич|Уринбой Рахмонов]]
| image9 =| caption9 = [[Косимов, Махмуд Тожикулович|Махмуд Косимов]]
}}
|тайлбар     = 
|улстай_үндэстэн = тийм
|бичгийн_нэр = ганц тоо — '''узбек''' ({{lang-uz|oʻzbek}})<br>олон тоо — '''узбекүүд'''<br> бусад хэлбэр — үзбек, өзбек, өзбег
|нутаг_орон  = Дэлхий даяар — '''38 сая''' (тооцоо). Үүнээс:<br>'''{{UZB2}}''' — '''23,929,309''' ([[2013]])<ref name=CIA-Uzbekistan>{{cite web|author=|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uz.html|title=Population: 28,661,637 (July 2013 est.) [Uzbeks = 80%]|publisher=[[The World Factbook]]|work=Central Intelligence Agency (CIA)|accessdate=10 June 2013|archive-date=5 Нэгдүгээр сар 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190105201620/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uz.html|url-status=dead}}</ref><br>
{{AFG2}} — 2,799,726 ([[2013]])<ref name=CIA-Afghanistan>{{cite web|author=|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2119.html?countryName=Afghanistan&countryCode=af&regionCode=sas&#af|title=Afghan Population: 31,108,077 (July 2013 est.) [Uzbeks = 9%]|publisher=The World Factbook|work=Central Intelligence Agency (CIA)|accessdate=10 June 2013|archive-date=7 Зургадугаар сар 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170607234625/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2119.html?countryName=Afghanistan&countryCode=af&regionCode=sas&#af|url-status=dead}}</ref><br>
{{TJK2}} — 1,210,236 ([[2013]])<ref name=CIA-Tajikistan>{{cite web|author=|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ti.html|title=Population: 7,910,041 (July 2013 est.) [Uzbeks = 15.3%]|publisher=The World Factbook|work=Central Intelligence Agency (CIA)|accessdate=10 June 2013|archive-date=12 Зургадугаар сар 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070612213308/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ti.html|url-status=dead}}</ref><br>
{{KGZ2}} —  980,000 ([[2010]])<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-worldfactbook/geos/kg.html#People CIA World Factbook – Kyrgyzstan]{{Dead link|date=Есдүгээр сар 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
<br>
{{KAZ2}} —  490,000 ([[2010]])<ref>{{Cite web |url=http://www.stat.kz/news/Pages/pr_04_02_10.aspx |title=Ethnic groups in Kazakhstan, official estimation 2010-01-01 based on National Census 2009 |access-date=2012-10-12 |archive-date=2010-02-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100208073821/http://www.stat.kz/news/Pages/pr_04_02_10.aspx |url-status=dead }}</ref> <br> {{RUS2}} —  299,862 (2002) <ref name="Russia Census 2002">{{ru icon}} {{Webarchiv|url=http://www.perepis2010.ru/content.html?id=11&docid=10715289081463 |wayback=20180906073144 |text=Russia Census 2002 |archiv-bot=2023-09-26 19:37:54 InternetArchiveBot }}</ref>  <br> {{TKM2}} —  260,000 (тооц.) <ref>{{Cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tx.html#People |title=CIA World Factbook – Turkmenistan |access-date=2012-10-12 |archive-date=2007-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070612214157/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tx.html#People |url-status=dead }}</ref>
|хэл_бичиг   = төрөлх [[узбек хэл]], оршин байгаа улсын хэл
|шүтлэг      = олонх нь [[ислам]] шашны суннит дэгтэй
|хэл_угсаа       = [[түрэг угсаатан]] (түрэг төрлийн хэлтэн)
|ойр_төрөл       = эртний [[харлуг]] ба одооны [[уйгур үндэстэн]]
|дотроо          = 
}}

'''Узбекчүүд''' нь [[Дундад Ази]]йн [[Узбекистан]] улсын үндсэн хүн ам бөгөөд эргэн тойрны [[Афганистан]], [[Тажикистан]], [[Киргиз]], [[Казахстан]], [[Туркменистан]] улсад хэдэн бумаар оршин сууж байгаа [[түрэг угсаатан]] буюу түрэг төрлийн хэлтэй [[ард түмэн]], 38 сая хүн амтай [[үндэстэн]]. Узбекүүд XV зуунаас баттай тодорч ялгарсан.

== Нэр ==
«Узбек (өзбек, үзбек, өзбег)» гэсэн үгийн баттай тайлбар байхгүй. [[Зүчийн улс]]ын 1313–1341 оны [[Өзбег|Узбек ханы]] нэрээс үүссэн үү,<ref>Findley, Carter Vaughn (2005). The Turks in World History. Oxford University Press. p. 104.</ref> ''өз'' (өөртөө) - ''[[бек]]'' (эзэн) гэсэн [[түрэг хэлний бүлэг|түрэг]] нийлэмж байсан уу гэх хоёр үндсэн таамаг байгаа.

== Үндэс гарвал ==
=== Шинжилгээ ===
Узбекүүд [[кавказ төрхтөн]] болон [[монгол төрхтөн|монгол төрхтний]] завсрын, холимог төрхтэй байдаг. Узбек улсын баруун нутгаар монгол, төв хэсгээр дунд азийн, зүүн хэсгээр кавказ төрх давамгайлжээ. Ямартай ч узбекүүд [[уйгур үндэстэн|уйгур]], [[дунган ястан|дунгантай]] ойр төрлийнх гэсэн генийн судалгаа байна.<ref>{{cite journal |doi=10.1086/342096 |author=Tatjana Zerjal et al. |title=A Genetic Landscape Reshaped by Recent Events: Y-Chromosomal Insights into Central Asia |journal=The American Journal of Human Genetics |year=2002 |volume=71 |issue=3 |pages=466–482 |pmid=12145751 |pmc=419996}}</ref> 

== Хэл бичиг ==
Узбекчүүд [[узбек хэл]]тэй. Узбек хэл [[Алтай хэлний язгуур|алтай язгуурын]] [[түрэг хэлний бүлэг|түрэг төрлийн]] хэл юм. Түүн дотроо [[харлуг хэлний бүлэг|харлуг бүлэгт]] мөхсөн [[Цагадайн хэл|цагаадай хэл]] (узбек хэлний өвөг), одооны [[уйгур хэл]]ний хамтаар харьяалагддаг. Умард аялга, өмнөд аялга, туркментэй ойр хорезм аялга, хасагтай ойр кыпчак аман аялга гэж үндсэн дөрвөн янзын яриатай. VII—X зуунд хамаарагдах түрэг бичгийн дурсгалаас [[харлуг]]ийг тодорхойлсон. Тэр үед [[рун]] үсэгтэй байв. IX зуунаас Дунд Азийн [[иран угсаатан|иран]], түрэг угсаатан даяараа [[ислам]] шашинтай болохын зэрэгцээ [[араб үсэг|араб үсгээр]] бичдэг болсон. 

[[Зөвлөлт Холбоот Улс]]ад 1923 онд узбек цагаан толгойг хэл, авиа зүйтэй уялдуулан зассан ба 1928-1940 онд латин үсэг, 1940 оноос кирилл үсэг хэрэглэдэг болжээ. [[Узбекистан|Бүгд Найрамдах Узбекистан Улс]] тусгаар тогтносны дараа 1992 онд цаашид [[латин үсэг|латин үсгээр]] бичиж байх шийдвэр гарч, 2005 оноос дунд сургуульд зааж эхлэв. 

Харин Тажикистан, Киргизийн узбекүүд [[кирилл үсэг|кирилээр]], Афганистаны узбекүүд [[араб үсэг|араб үсгээр]] хэлээ тэмдэглэдэг.

== Цахим холбоос ==
{{Commonscat|Uzbeks|Узбекчүүд}}
* [http://www.china.org.cn/e-groups/shaoshu/shao-2-ozbek.htm The Ozbek ethnic minority]

== Эшлэл ==
{{лавлах холбоос|2}}
{{Түрэг угсаатан}}
[[Ангилал:Ази дахь угсаатан]]
[[Ангилал:Афганистан дахь угсаатан]]
[[Ангилал:Түрэг хэлт угсаатан]]
[[Ангилал:Шинжаан дахь угсаатан]]