Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгал хуудасны эх кодыг харах

[[Монгол Улс]]ын түүхэнд 200 гаруй [[жил]] үргэлжилсэн [[Манж Чин гүрэн|Манж Чин гүрний]] ноёрхлыг эцэс болгон монгол төрийг сэргээн байгуулж, монголчуудын сэргэн мандлын эхийг тавьсан 1911 оны Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгал нь төрт ёсны өнөө эртний уламжлалтай Монголын ард түмний түүхийн онцгой хуудас, хойч үе нь бахархан дурсвал зохих түүхт үйл явдал мөн. Энэхүү Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгал нь монголчуудын туурга тусгаар улсаа сэргээн байгуулах гэсэн олон арван жилийн мохошгүй хүсэл тэмүүлэл, тууштай тэмцлийн биелэл, үндэсний ухамсрын их сэргэлтийн эхлэл, 1921 оны Ардын хувьсгалын бодит хөрс болсон билээ. Ялалттай болсон эрх чөлөөний тэмцлийг хувьсгал, амжилтгүй болсон бол хөдөлгөөн гэж нэрлэдэг. <ref>{{Citation |last=Gilbert |first=Mark |title=Coxhill, Lol |date=2003 |url=http://dx.doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.j104800 |work=Oxford Music Online |access-date=2024-09-15 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-1-56159-263-0}}</ref>
[[File:Ulanbator Gate Green Palace Bogd Khan 1972 1.jpg|thumb|Богд хааны ордон дахь энэ ёслолын хаалгыг тусгаар тогтнолоо тунхагласанд зориулж хийжээ]]
1911 оны цагаагчин гахай жилийн шинийн 9 буюу 12 дугаар сарын 29-ний өдөр 11 цагт Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалын ололтыг баталгаажуулан Монгол Улс тусгаар тогтнолоо тунхаглан зарлаж, [[Богд хаан|Богд Жавзандамба хутагт]]ыг хаан ширээнд залж, түүнд [[төрийн тамга]], [[Монгол улсын төрийн далбаа|далбаа]], өргөмжлөл, хүндэтгэлийг өргөж, таван [[Богд хааны Засгийн газар|яам]] бүхий Засгийн газрыг байгуулах түүхэн шийдвэр гаргасан юм.

==Хувьсгалаас өмнөх Ар Монголын байдал==
Энэхүү “[[Шинэ засгийн бодлого]]” нь Монгол нутагт хятадуудыг үй олноор нь шилжүүлэн суурьшуулах, Монголын хүн амыг хятадчилах, байгалийн баялгийг их гүрнүүдтэй нийлэн цөлмөх, Монголыг Манжийн ([[Хятад үндэстэн|Хятад]]ын) засаг захиргааны шууд нэг хэсэг, дотоод муж болгон хувиргах зэрэгт чиглэгдэж байв.<ref>[http://unuudur.mn/монголын-үндэсний-анхдугаар-хувьсгал/ МОНГОЛЫН ҮНДЭСНИЙ АНХДУГААР ХУВЬСГАЛ]</ref>

==Сандо амбанг хөөв==
[[Файл:Qing Dynasty Mongolia map 1911.svg|thumb|Чин улсын Ар Монгол 1911.]]
Манжаас тусгаар болохын тулд эхлээд Хүрээнд байсан манжийн [[Сандо амбан]]г зайлуулах шаардлагатай болсон юм. Тиймээс халхын нутаг бүрээс сайн дурын цэрэг эрсийг цуглуулж, үүнээс зүрх алдан айсан Сандо зугтан Хүрээн дахь Оросын консулын газар хоргодон, 1911 оны 12 дугаар сарын 4-д орос цэргээр хамгаалуулан [[Хиагт]]аар дамжин Монгол нутгаас зугтан гарсан юм.

==Анхны яамд==
[[Олноо Өргөгдсөн Монгол Улс]]ын яам нь 5 яамдаас бүрдэж байв. Гадаад хэргийг эрхлэн шийтгэх яам Чин ван [[Минжиддоржийн Ханддорж]] /Одоогийн Гадаад хэргийн яам/, Цэргийн яам Эрдэнэ далай ван [[Ваанчигийн Гомбосүрэн]] /Одоогийн Батлан хамгаалах яам/, Сангийн яам Түшээ гүн [[Гадинбалын Чагдаржав]] / Одоогийн Сангийн яам/, Шүүх яам Эрдэнэ ван [[Мижиддоржийн Намсрай]], Дотоод явдлын яам [[Да лам Цэрэнчимэд]] /одоогийн Хууль зүй, дотоод хэргийн яам/ нарын сайдтайгаар байгуулагдав. Эдгээр сайд нарын эрх мэдлийн зөрчилдөөний улмаас тэдний дээр ерөнхий сайдаар [[Төгс-Очирын Намнансүрэн|Сайн Ноён хан Намнансүрэн]]г тавьжээ.

==100 жилийн ой==
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр “Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалын 100 жилийн ой”-г тэмдэглэх тухай Зарлиг 2008 оны 12 дугаар сарын 28-нд гаргаж Арвантавдугаар жарны Цагаагчин гахай жилийн өвлийн дунд сарын шинийн есөн буюу аргын тооллын 1911 оны 12 дугаар сарын 29-ний өдөр Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалын ололтыг баталгаажуулж Монгол Улсын тусгаар тогтнолыг даяар олноо тунхаглан зарласан түүхэн үйл явдлыг тохиолдуулан Монгол Улсад Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгал өрнөсний 100 жилийн ойг 2011 оны 12 дугаар сарын 29-ний өдөр /Үндэсний эрх чөлөөний өдөр/ орон даяар тэмдэглэхээр болсон.<ref>[http://www.legalinfo.mn/inpro/news.php?vnewsid=914]{{Dead link|date=Аравдугаар сар 2023|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref>

==Эшлэл==
{{Reflist}}
*Н.Магсаржав Монгол Улсын шинэ түүхээс УБ, 1994
{{Манжийн үеийн Монгол}}
{{Олноо Өргөгдсөн Монгол Улс}}

[[Ангилал:Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгал| ]]
[[Ангилал:20-р зууны хувьсгал]]
[[Ангилал:Монголын түүх]]
[[Ангилал:Монголын хувьсгал]]
[[Ангилал:Олноо Өргөгдсөн Монгол Улс]]