Хятад хэл

Хятад хэл
Хятад хэл
汉语; 漢語; Hànyǔ эсвэл 中文; Zhōngwén
Угсаатан	Хань Хятадууд
Газар зүйн; тархалт	Хятад хэлний ертөнц: Эх газрын Хятад, Тайвань, Сингапур
Төрөлх хэлтэн	1.35 тэрбум (2017–2022)
Хэлний ангилал	Хятад-Төвөд язгуур Хятад хэл;
Эрт хэлбэр	Прото-Хятад-Төвөд Хуучин Хятад Хожуу Хуучин Хятад Дундад Хятад ; ; ;
Дэд бүлгүүд	Умард Хятад; Жинь; Вү; Гань; Шян; Минь; Хакка; Юэ; Умард Пинхуа; Хүэйжоу;
ISO 639-1	zh
ISO 639-3	zho
	Хятад хэлний ертөнцийн газрын зураг Уугуул хятад хэлээр ярьдаг бүс нутаг Хятад хэлээр ярьдаг цөөнхтэй бүс нутаг Хятад хэл уугуул хэл биш харин албан ёсны эсвэл боловсролын хэл болдог бүс нутаг

Хятад хэл (хятадаар 汉语/漢語 Hànyǔ; 华语/華語 Huáyǔ; 中文 Zhōngwén) нь нэг талаас үзвэл нэгэн хэл, нөгөө талаас үзвэл харилцан адилгүй хувиар хоорондоо ойлголцдог хэдэн янз хэлийг багтаасан хэлний бүлэг юм.^[2]

Хэлний ангиллаар ямартаа ч Хятад-Төвөд хэлний язгуурын нэг салаа нь болно. Төрөлх хэлт хүмүүс үндсэндээ Хятадад (өнөөгийн БНХАУ, Тайвань) суурьшсан байдаг. Үндэстэн улсаа байгуулсан Хятадууд ялгагдах хэл яриагаа «аялга» гэж үздэг. Харин бусад хэл шинжээч, хятад судлаач нар "Хятад хэлний бүлэг" гээд хэд хэдэн «хэл» болгон ангилжээ.^[3]

Дээрх ялгаатай хэсгүүдийг нутаг орны байршлаар Умард (өөрөөр Мандарин гэнэ, 850 сая орчим хэлэлцэгчтэй), Ву (90 сая), Юэ (өөрөөр Кантон, 70 сая), Мин (50 сая), Шиан (36 сая) зэрэг 7-13 бүлэгт багцладаг.

Үүнээс Умард Хятад хэл/аялгануудын доторх Бээжин нутгийн аялгад тохируулсан Баримжаа хятад хэл (Pu tong hua/普通话) нь Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улс (БНХАУ) болон Бүгд Найрамдах Хятад Улс хоёрт төрийн цор ганц, Сингапур улсад албан ёсны 4 хэлний нэг болж хуульчлагдан батлагджээ. Мөн НҮБ-ийн албан ёсны 6 хэлийн нэг болдог.

Бичгийн систем нь хятад үсэг буюу ханз (дүрс бичиг) бөгөөд муж, тойрогоосоо хамаарч уламжлалт эсвэл хялбаршуулсан ханз хэрэглэдэг. Галиг үсгийн хувьд латин цагаан толгойн дээр тулгуурласан Пинь-Инь хэрэглэнэ. Юүе хэлэнд мөн адил латин цагаан толгойнд тулгуурласан Жьюп-Пинь зэргийг ашигладаг. Эртний галиг үсэг болох жүинь нь толь бичгийн хэмжээнд хэрэглэдэг.

Тэмдэглэл

↑ Олон хувилбарын ярианы давхарга, ялангуяа Минь хувилбарууд нь Дундад Хятадаас өмнөх үеийн онцлогийг тусгасан байдаг..Загвар:Sfnmp

Эшлэл

↑ Хятад хэл at Ethnologue (27th ed., 2024) Загвар:Closed access
↑
* David Crystal, The Cambridge Encyclopedia of Language (Cambridge: Cambridge University Press, 1987) , p. 312. "The mutual unintelligibility of the varieties is the main ground for referring to them as separate languages."
- Charles N. Li, Sandra A. Thompson. Mandarin Chinese: A Functional Reference Grammar (1989), p 2. "The Chinese language family is genetically classified as an independent branch of the Sino-Tibetan language family."
- Jerry Norman. Chinese (1988), p.1. "The modern Chinese dialects are really more like a family of language."
- John DeFrancis. The Chinese Language: Fact and Fantasy (1984), p.56. "To call Chinese a single language composed of dialects with varying degrees of difference is to mislead by minimizing disparities that according to Chao are as great as those between English and Dutch. To call Chinese a family of languages is to suggest extralinguistic differences that in fact do not exist and to overlook the unique linguistic situation that exists in China."
↑ Mair, Victor H. (1991). "What Is a Chinese "Dialect/Topolect"? Reflections on Some Key Sino-English Linguistic Terms" (PDF). Sino-Platonic Papers.

[2] Олон хувилбарын ярианы давхарга, ялангуяа Минь хувилбарууд нь Дундад Хятадаас өмнөх үеийн онцлогийг тусгасан байдаг..Загвар:Sfnmp

[e27-1] Хятад хэл at Ethnologue (27th ed., 2024) Загвар:Closed access

[3] * David Crystal, The Cambridge Encyclopedia of Language (Cambridge: Cambridge University Press, 1987) , p. 312. "The mutual unintelligibility of the varieties is the main ground for referring to them as separate languages."
Charles N. Li, Sandra A. Thompson. Mandarin Chinese: A Functional Reference Grammar (1989), p 2. "The Chinese language family is genetically classified as an independent branch of the Sino-Tibetan language family."

Jerry Norman. Chinese (1988), p.1. "The modern Chinese dialects are really more like a family of language."

John DeFrancis. The Chinese Language: Fact and Fantasy (1984), p.56. "To call Chinese a single language composed of dialects with varying degrees of difference is to mislead by minimizing disparities that according to Chao are as great as those between English and Dutch. To call Chinese a family of languages is to suggest extralinguistic differences that in fact do not exist and to overlook the unique linguistic situation that exists in China."

[4] Charles N. Li, Sandra A. Thompson. Mandarin Chinese: A Functional Reference Grammar (1989), p 2. "The Chinese language family is genetically classified as an independent branch of the Sino-Tibetan language family."

[5] Jerry Norman. Chinese (1988), p.1. "The modern Chinese dialects are really more like a family of language."

[6] John DeFrancis. The Chinese Language: Fact and Fantasy (1984), p.56. "To call Chinese a single language composed of dialects with varying degrees of difference is to mislead by minimizing disparities that according to Chao are as great as those between English and Dutch. To call Chinese a family of languages is to suggest extralinguistic differences that in fact do not exist and to overlook the unique linguistic situation that exists in China."

[Mair-4] Mair, Victor H. (1991). "What Is a Chinese "Dialect/Topolect"? Reflections on Some Key Sino-English Linguistic Terms" (PDF). Sino-Platonic Papers.

[1]

[a]

[2]

[3]