Азотын оксид
| |||
| |||
| Нэр | |||
|---|---|---|---|
| IUPAC нэр
Азотын оксид
| |||
Өөрөөр тодотгож заагаагүй бол бодисуудын хэвийн төлөв (25 °C [77 °F], 100 kPa) дахь үзүүлэлтүүд. | |||
 шалгах (what is:  / ?)
| |||
| Мэдээлэлийн хайрцагны эх сурвалж | |||
Азотын оксид нь хоёрдогч үүрэг гүйцэтгэдэг учир нь плазмын мембранаар дамжин чөлөөт радикал болж эсэд нөлөөлдөг. Энэ нь аргинин ба хүчилтөрөгчөөс NO синтазаар нийлэгжиж уусдаг гуанилийн циклазыг идэвхжүүлснээр ажилладаг бөгөөд идэвхжүүлсэн үед өөр нэг хоёрдогч болох cGMP үүсгэдэг.
Азотын оксид нь уураг эсвэл тэдгээрийн металлын хүчин зүйлийн ковалент өөрчлөлтөөр үйлчилж чадахгүй зарим нь redox механизмтай бөгөөд буцаах боломжтой байдаг. Энэ нь өндөр концентрацитай бөгөөд цус харвалтын үед гэмтэл учруулдаг боловч цусны судасыг тайвшруулах, апоптозын эд эсийг сэргээх зэрэг бусад олон функцүүдийн шалтгаан болдог.
Азотын оксид нь хөхтөн амьтны биед хэд хэдэн физиологийн болон эмгэг процессуудад оролцдог зайлшгүй молекул юм.
NO нь азотын оксид синтаза (NOS) -аар L-аргининий гуанидин азотыг чөлөөт радикал ба цитруллин хэлбэрээр ялгаруулдаг. Азотын оксидын дохиоллын гурван изоформыг тодорхойлсон: эндотели (eNOS эсвэл NOS-3), мэдрэлийн (nNOS эсвэл NOS-1), нөлөөллийн (iNOS эсвэл NOS-2) нь тус тусдаа чиг үүрэгтэй байдаг.
Азотын оксид нь нь судасны үрэвсэл, нейротрансмит үйл ажиллагааг оролцуулан янз бүрийн чиг үүрэг гүйцэтгэдэг боловч азотын оксидын тогтвортой түвшин нь шок, хавдар, үрэвслийн нөхцөлд хүргэдэг.
Азотын оксидын дохиоллын дамжуулалт нь судасны эндотелийн эсүүд, гөлгөр булчингийн эсүүд, холинергик бус адренергик мэдрэлийн төгсгөлүүд гэх мэт эсийн олон төрлүүдэд илэрсэн. Азотын ислийн синтаза бол L-аргининас азотын исэл үүсгэдэг гол фермент юм. Энэхүү ферментийн гурван өөр төрлийг тайлбарласан болно: уусдаг, өдөөгдөхгүй хэлбэрээр уусдаг, мөн тархсан хэсгүүд. Азотын исэл нь липофилийн молекул бөгөөд биологийн мембран дээр хурдан тархдаг. Энэ нь эндотели ба гөлгөр булчингийн эсүүд, мэдрэлийн төгсгөл ба гөлгөр булчингийн эсүүдийн хоорондох холболтыг өгдөг.
Биологийн чиг үүрэг
[засварлах | кодоор засварлах]Азотын оксид нь хийн дохионы молекул юм.Олон төрлийн биологийн процесст үүрэг гүйцэтгэдэг. Нянгаас эхлээд ургамал, мөөгөнцөр, амьтны эс хүртэл бараг бүх төрлийн организмд мэдэгддэг биопродукт юм. Эндотелийн гаралтай тайвшруулах хүчин зүйл гэгддэг азотын оксид нь L-аргинин, хүчилтөрөгч, NADPH-ээс янз бүрийн азотын ислийн синтаз ферментүүдээр эндоген байдлаар гардаг.Органик бус нитратыг багасгах нь азотын оксидыг бүрдүүлдэг.Азотын оксидын гол ферментийн зорилт бол гуянил циклаз юм. Азотын оксидыг ферментийн цусан бүсэд нэгтгэх нь төмөр идэвхжихэд хүргэдэг.
Органик хими
[засварлах | кодоор засварлах]Азотын оксдыг өөр молекулд нэмэхыг нитросилизаци гэж нэрлэдэг. Азотын оксид нь нь ацетон ба алкоксидтой диазендиолатом эсвэл нитроцогидроксиламин, метил ацетаттай урвалд ордог.
