Балар эртний үе
Балар эртний үе (Латин хэлний prae-өмнөх historia-түүх+ гэсэн утгатай) гэдэг нь бичиж тэмдэглэгдсэн түүхээс өмнөх үе юм. Түүхийг бичиж тэмдэглэх боломжтой болсоноор балар эртний үеийг бичиж тэмдэглэж эхэлсний өмнөх үеийн хүн төрлөхтний оршин байсан цаг үеийг хамарна.
Археологич Paul Tournal өөрийн хойд Францын агуйгаас олсон олдворуудыг тайлбарласнаар энэхүү ойлголтийг анх үүсгэсэн. Гэхдээ уг ойлголт нь Францад 1830-аад онд хэрэглээнд орсон бөгөөд "Балар эртний үе" хэмээх үгийг Англи хэлэнд археологич Daniel Wilson 1851 онд анх оруулжээ.
Балар эртний үе огторгуй анх үүссэнээс эхлэн бүх үеийг хамааруулж болох ч дэлхий дээр амьдрал үүссэн цаг үеээс эхлүүлэн хамардаг.Эсвэл бүр илүү нарийвчилбал хүн төрлөхтөн үүссэн үеээс эхэлнэ.Түүх судлаачид балар эртний үеийг хуваахдаа чулууны найрлага ба түүний олон улсад танигдсан чулуулга давхаргыг геологийн цаг хугацааны үечлэлтэй хамт ашиглан гурван үед хуваан авч үздэг.Эдгээр гурван үе нь балар эртний үеийн хүмүүсийн цаг үеийг тэдний аж амьдрал эд зүйлсээ хийхдээ голлон ашигладаг материалаар нь нэрлэж дараах гурван цагийн үеүүдэд хуваадаг.
Үүнд
гэж хуваасан.
Түүхийг үечлэх өөр нэг боломж нь тогтмол хөтлөгдөж буй цаг тооллын дагуу тэмдэглэгдсэн үйл явдлуудыг ашиглах юм.Гэхдээ цаг тооллолын хөтлөлт нь иргэншил мөхөж хэл ба цаг тооллол нь ашиглагдахдаа алдагддаг тул бичигдсэн үйл явдлуудыг эх үүсвэр болгон ашиглах нь боломжгүйд хүрдэг.Бичигдсэн материалуудын олдоц нь хүрэл зэвсгийн үеийн төгсгөл ба төмөр зэвсгийн үеийн хооронд хэлбэлздэг.Түүхчид баримтийг бичигдсэн материалаар хязгаарлахаа больж, нийгмийн баримтууд дээр Балар эртний хүн /архантроп/ буюу бичин хүн /питекантроп/ 1960 онд бас нэгэн амьтны ясыг олсон бөгөөд түүний дээд мөчний ясны бүтэц юмыг шүүрч авах чадвар сайтай, доод мөч нь босоо явахад бүрэн дасан зохицсон болохыг тогтоож чадамгай хүн буюу Homo habilis хэмээн нэрлэжээ. Чадамгай хүн бол ухаант хүний жинхэнэ өвөг юм. Тэрээр олон шинж төрхөөрөө австралопитекүүдийг бодвол орчин цагийн хүнтэй ихэд төстэй ажээ. Балар эртний хүний хувьслын дараагийн салбар нь бичин хүн буюу питекантроп /питек-бич, антропо-хүн/ юм. Эрдэмтэд түүний ясыг 1891 онд Явын арлаас олж хүн дүрст мичнээс хүн бий болох шилжилтийн үеийн хүн хэмээн үзэж, босоо явагч хүн буюу Homo erectus гэж нэрлэжээ. илүү их тулгуурлах болсон нь түүх ба балар эртний үе 2-ын ялгааг арилгаж байна.Балар эртний үеээс бичиж үлдээсэн зүйлс байхгүй учир балар эртний үеийн цаг үеийг тогтоох нь мэдээллэхэд чухал хэсэг юм.Цаг үеийг тогтоох тодорхой арга барил 19-р зуун хүртэл сайн хөгжөөгүй байсан.Балар эртний хүмүүсийн гол судлаачид нь малтлага мөн геологийн болон газарзүйн үлдэгдлүүд ба бусад шинжлэх ухааны анализуудыг бичиг үсэг тайлагдсан болон тайлагдаагүй хүмүүсийн зан араншин ба байгалыг олж илрүүлэх бас тайлахад ашигладаг.Археологчид ба антропологчид хүн ам зүйн генетикчид болон түүхийг хэл шинжээчид эдгээр асуудлуудад үлэмж гүнзгий ач холбогдол өгч байдаг.Соёлын антропологчид хүн төрлөхтөн дунд тархсан хүний үүслийг объектуудаар гэрлэлт ба худалдааны хам сэдэв болгон авч судалдаг.Иймээс балар эртний үеийн баримтууд нь палентологи,биологи,археологи,геологи,хэл шинжээчид,антропологи мөн генетикийн нэх мэт маш олон төрлийн байгалын болон нийгмийн шинжлэх ухаануудаар судлагддаг.Энэ үед хүн төрлөхтний олон онцлох шинжүүдийн нэг нь орчинтойгоо зохицож үүссэн учир балар эртний үеийг физилогийн хувьсалын үеийн чухал үед тооцдог.Балар эртний цаг үеийн хөгжил дэвшлийг зөвхөн хэрэглэж байсан багаж зэвсгээр нь тодорхойлдог. Түүнээс нийгмийн байгуулалт, хоол хүнсний эх сурвалж, цаг уурт дасан зохицсон байдал, газар тариалан, шашин шүтлэг гэх мэтийг авч үздэггүй. Ваар сав, багаж хэрэгслийн хэв загвар, бүтэц, хийх аргачлалаар нь хүний хөгжил, нийгмийн зохион байгуулалтын өөрчлөлтийг тодорхойлдог. Мөн тухайн эдэлж хэрэглэж байсан багаж хэрэгслээр тухайн он тооллыг гаргаж ирдэг байна. Чулуулагт дүн шинжилгээ хийх нь археологийн гол судалгаа юм. Чулуун багаж зэвсгээр тэдний хэв шинж, бүтэц, амьдарч байсан арга хэлбэрийг тодорхойлдог байна. Тэдний ашиглаж байсан түүхий эд, багаж хэрэгслийг хэрхэн хийснийг судлах нь шинжлэх ухааны гол судалгаа болдог.Эдгээр судалгааны ихэнхийг олон салбарын мэргэжилтнүүдийн лабориторид хийдэг байна. Археологийн туршилтаар судлаачид тэр үеийн багаж хэрэгслийн загварыг дуурайлгаж, хэрхэн хийсэн талаар тодорхой ойлголттой болдог.
Ŝ==Нэмж унших==