Дай Сэцэн
 | Энэ өгүүлэлд цэвэрлэгээ шаардлагатай байна. Та үүнийг цэвэрлэж Монгол Википедиад хувь нэмрээ оруулж болно. |
Их Монгол улсын улс төрийн зүтгэлтэн.
Дай Сэцэн нь Хонгирад аймгийн ахлагч бөгөөд Чингис хааны хадам эцэг болно. Тэрээр Монголын Хонгирад аймгийн Босгуур овгийн хүн ба Чингис хааны Монголыг нэгтгэх үйлсийг идэвхитэй дэмжиж өөрийн бие, гэр бүл, үр хүүхдийн хамт хүчин зүтгэж явжээ. Хонгирад аймаг бол Хэрлэн мөрний сав газар Чигчир, Чихургугийн хооронд нутаглаж байсан язгуурын Монгол аймаг болно. Эртнээсээ Монгол аймагтай эв найртай харилцаж худ ураг барилдан нөхөрсөг харьцаж иржээ.
1170 оны үеэр Есүхэй баатар 9 настай хөвгүүн Тэмүжинг дагуулан Өэлүн эхийн төрхөм Олхонуд аймгаас бэр гуйхаар явж байгаад замдаа Дай Сэцэнтэй учирчээ. Дай Сэцэн Есүхэй баатрыг шууд худ хэмээн дотночлон дуудаж хөвгүүн Тэмүжинг нь нүүрэндээ галтай, нүдэндээ цогтой хэмээн магтаж, гэр орондоо буухыг урьсан бөгөөд Хонгирад аймаг бол эртнээсээ төр улстай тэмцэлддэггүй, зээгийн зүс, охидын өнгөөр худ ураг бололцож, эвтэй найртай байхыг эрхэмлэдэг хүмүүс гэдгээ Есүхэй баатарт танилцуулжээ. Есүхэй баатар Дай Сэцэний урилгаар гэрт нь морилж Тэмүжинээс нэг эгч Бөртэ охиныг ч үзэж тоогоод хөвгүүндээ бэр гуйв. Дай Сэцэн охиноо өгөхийг зөвшөөрч Тэмүжинг хүргэнээр үлдээгээд явахыг Есүхэй баатраас хүсчээ. Ургийн явдал бүтсэнд Есүхэй баатар ихэд баярлаж, хөтөлгөө морины бэлэг өгч, хүүгээ тэднийд орхиод нутаг буцсан байна. Есүхэй баатар буцах замдаа Чигчирийн Шар хээр хэмээх газар Татар аймгийн хуримтай таарч, тэр хуриманд буусан байна. Татар иргэн Есүхэй баатрыг таньж ундаан дотор хор хольж өгчээ. Есүхэй баатар дөнгөж гэртээ ирээд насан өөд болов. Нас барахынхаа урьд Чирха өвгөний хүү Мэнлигт Тэмүжинг түргэн буцааж авчрахыг гэрээсэлжээ. Дай Сэцэнийхээс Тэмүжин буцаж ирээд нилээн хэдэн жил хүнд хатуу амьдралыг туулсан байна. 1178 оны үеэр Тэмүжин сүйгээ нэхэж Бэлгүдэй дүүгийнхээ хамт Дай Сэцэнийд ирэв. Дай Сэцэн маш их баярлаж хурим найр үүсгэн охиноо өөрийн биеэр үдэж Хэрлэнгийн Ураг цөл нуга хэмээх газарт хүрч бие өвдсөний шалтгаанаар гэрлүүгээ буцжээ. Эхнэр Цотон нь охиноо хүргэж Хүрэлхү-гийн доторх Сэнгүр горхинд бүхий Тэмүжиний гэрт хүргэн иржээ. Хонгирад аймаг тухайн үед ер нь төвийг сахисан байдалтай байжээ.
1201 оны тахиа жил Хатагин, Салжиуд тэргүүтэй олон аймгууд нийлж Алахуй булаг хэмээх газар чуулган болж, Жамухаг Гүр хаанд өргөмжлөн Чингис хаан болон Ван ханыг дайлахаар бэлтгэж байв. Дай Сэцэн энэ чимээг олмогц Чингис хаанд элч илгээж мэдээ хүргүүлсэн билээ. 1203 онд Чингис хаан Зүрчидэй, Урууд нарыг томилж Хонгирад аймгийг элсүүлэн авсан байна. Үүнээс хойш тэдний харилцаа холбоо улам бат бөх болжээ. Дай Сэцэний хөвгүүн Анчин ноён Чингис хааныг дагалдаж их бага 32 удаагийн байлдаанд оролцож Тангуд, Хорезмын хот сууринг эзлэхэд үлэмж их гавьяа байгуулжээ. Ийнхүү 1227 онд Анчин ноёнд улсын нагац цол олгосон бөгөөд 1232 онд Өгэдэй хааны үед мөнгөн тамга соёрхож Хашин ван(Хэйшин ван) өргөмжилж өөрийн харьяат Хонгирад аймгаа үе удам захиран суух онцгой эрх олгожээ.