Орос хуудасны эх кодыг харах

{{Инфобокс улс
| conventional_long_name = Оросын Холбооны Улс
| common_name            = Бөбөчидийн улс
| linking_name           = Орос
| native_name            = {{native name|ru|Российская Федерация}}
| image_flag             = Flag of Russia.svg
| flag_type              = [[Оросын төрийн далбаа|Төрийн далбаа]]
| image_coat             = Coat of Arms of the Russian Federation.svg
| symbol_type            = [[Оросын төрийн сүлд|Сүлд]]
| national_anthem        = <br />{{nowrap|{{lang|ru|Государственный гимн Российской Федерации}}}}<br />"[[Оросын Холбооны Улсын төрийн дуулал]]"{{parabr}}{{center|[[File:National Anthem of Russia (2000), instrumental, one verse.ogg]]}}
| image_map              = {{Switcher|[[File:Russian Federation (orthographic projection) - All Territorial Disputes.svg|frameless]]|Дэлхийн бөмбөрцөг (нэхэмжилсэн ба маргаантай нутаг дэвсгэрийг оруулан){{Efn|2014 онд [[Оросын Холбооны Улсын өөртөө Крымын нэгтгэл|Орос эзэлсэн]] [[Крым]] нь [[НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 68/262 тоот тогтоол|олон улсад]] Украины нэг хэсэг гэж зөвшөөрөгдсөн хэвээрээ.<ref name="dispute">{{cite web |last=Pifer |first=Steven |url=https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/2020/03/17/crimea-six-years-after-illegal-annexation/ |title=Crimea: Six years after illegal annexation |publisher=[[Brookings Institute]] |date=17 March 2020 |access-date=30 November 2021}}</ref> 2022 онд хэсэгчлэн эзлэгдсэн ч Орос [[Оросын Холбооны Улсын өөртөө Донецк, Луханск, Херсон болон Запорожье мужуудын нэгтгэл|өөртөө нэгтгэсэн]] Донецк, Луганск, Херсон, Запорожье мужууд нь, [[НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн ES-11/4 тогтоол|олон улс]] мөн Украины нэг хэсэг гэж хүлээн зөвшөөрч байна. Хамгийн өмнөд [[Курилийн арлууд]] нь дэлхийн хоёрдугаар дайны төгсгөлд ЗХУ-д эзлэгдсэнээс хойш Япон улстай газар нутгийн маргаантай байсаар ирсэн.<ref name="chapple-2019" />}}|[[File:Map of Russia-en.svg|frameless]]|Бүс нутгийг шошготойгоор харуулах|default=1}}
| map_caption            = 
| capital                = [[Москва]]
| coordinates            = {{Coord|55|45|21|N|37|37|02|E|type:city}}
| largest_city           = capital
| languages_type         = Албан ёсны ба үндэсний хэл
| languages              = [[Орос хэл]]<ref name="Russian">{{cite journal |last=Chevalier |first=Joan F. |title=Russian as the National Language: An Overview of Language Planning in the Russian Federation |jstor=43669126 |journal=Russian Language Journal |pages=25–36 |volume=56 |year=2006 |publisher=American Councils for International Education ACTR / ACCELS}}</ref>
| languages2_type        = {{nobold|Зөвшөөрөгдсөн мужийн хэлнүүд}}
| languages2             = [[Оросын хэлнүүд#Албан ёсны хэлнүүд|Оросын хэлнүүд § Албан ёсны хэлнүүд]]
| ethnic_groups          = {{unbulleted list
 | 71.7% [[Оросууд]]
 | 3.2% [[Татарууд]]
 | 1.1% [[Чеченьчүүд]]
 | 1.1% [[Башкирууд]]
 | 22.9% [[Оросын ард түмэн|бусад]] эсвэл дурдаагүй
 }}
| ethnic_groups_year     = 2021, Крымыг оруулан
| ethnic_groups_ref      = <ref name=EthnicGroups2021>{{cite web|title=Национальный состав населения|url=https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom5_tab1_VPN-2020.xlsx|publisher=[[Federal State Statistics Service (Russia)|Federal State Statistics Service]]|accessdate=30 December 2022}}</ref>
| demonym                = [[Оросууд]]
| government_type        = [[Авторитар]] [[дарангуйлал]] дор [[холбооны бүгд найрамдах улс|холбооны]] [[Холимог засаглалын систем|хагас-ерөнхийлөгчийн]] [[бүгд найрамдах улс]]<ref name="Krzywdzinski">{{cite book | author = Martin Krzywdzinski |year= 2020 | title = Consent and Control in the Authoritarian Workplace: Russia and China Compared | publisher = [[Oxford University Press]] | pages = 252– | isbn = 978-0-19-252902-2 | oclc = 1026492383 | url = https://books.google.com/books?id=gz5MDwAAQBAJ&pg=PA252|quote=''officially a democratic state with the rule of law, in practice an authoritarian dictatorship''}}</ref><ref>{{cite web | title=Russia: Freedom in the World 2023 Country Report | website=Freedom House | date=2019-07-20 | url=https://freedomhouse.org/country/russia/freedom-world/2023 | access-date=2023-04-17}}</ref><ref name="cia"/><ref name="authoritarianness"/> <!--- Before adding [[Dominant-party system]] here, discuss in the talk page, additions before any consensus will be challenged and removed. --->
| leader_title1          = [[Оросын ерөнхийлөгч|Ерөнхийлөгч]]
| leader_name1           = [[Владимир Путин]]
| leader_title2          = [[Оросын ерөнхий сайд|Ерөнхий Сайд]]
| leader_name2           = [[Михаил Мишустин]]
| legislature            = [[Холбооны Хурал (Орос)|Холбооны Хурал]]
| upper_house            = [[Холбооны Зөвлөл (Орос)|Холбооны Зөвлөл]]
| lower_house            = [[Төрийн Дум]]
| sovereignty_type       = [[Оросын түүх|Түүх]]
| established_event1     = {{nowrap|[[Киевийн Русь]]}}
| established_date1      = 879
| established_event2     = {{nowrap|[[Владимир-Суздалийн Вант Улс]]}}
| established_date2      = 1157
| established_event3     = [[Москвагийн Их Вант Улс]]
| established_date3      = 1263
| established_event4     = [[Оросын Царьт Улс]]
| established_date4      = 1 сарын 16, 1547 он
| established_event5     = [[Оросын Хаант Улс|Оросын эзэнт гүрэн]]
| established_date5      = 11 сарын 2, 1721 он
| established_event6     = {{nowrap|[[Хоёрдугаар сарын хувьсгал|Хаант засгийг халав]]}}
| established_date6      = 3 сарын 15, 1917 он
| established_event7     = {{nowrap|[[Зөвлөлт Холбоот Улс]]}}
| established_date7      = 12 сарын 30, 1922 он
| established_event8     = {{nowrap|[[Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Холбоот Орос Улс төрийн бүрэн эрхт байдлын тухай тунхаглал|Бүрэн эрхт байдлын тунхаглал]]}}
| established_date8      = 6 сарын 12, 1990 он
| established_event9     = {{nowrap|[[Беловежийн тохиролцоо|Оросын Холбооны Улс]]}}
| established_date9      = 12 сарын 12, 1991 он
| established_event10    = [[Оросын Холбооны Улсын Үндсэн Хууль|Одоогийн үндсэн хууль]]
| established_date10     = 12 сарын 12, 1993 он
| established_event11    = [[Орос, Беларусь холбоот улс|Холбооны Улсыг байгуулсан]]
| established_date11     = 12 сарын 8, 1999 он
| area_km2               = 17,098,246
| area_footnote          = <ref>{{cite web |url=https://unstats.un.org/unsd/publications/pocketbook/files/world-stats-pocketbook-2016.pdf#page=182 |title=World Statistics Pocketbook 2016 edition |publisher=United Nations Department of Economic and Social Affairs. Statistics Division |access-date=24 April 2018}}</ref> (олон улсын хүлээн зөвшөөрсөн газар нутаг)
{{convert|17,234,028|km2|abbr=on}} (нэхэмжилсэн газар нутгийг тооцвол)
| area_rank              = 1
| percent_water          = 13<ref name=gen>{{cite web |title=The Russian federation: general characteristics |url=http://www.gks.ru/scripts/free/1c.exe?XXXX09F.2.1/010000R |archive-url=https://web.archive.org/web/20110728064121/http://www.gks.ru/scripts/free/1c.exe?XXXX09F.2.1%2F010000R |archive-date=28 July 2011 |website=Federal State Statistics Service |access-date=5 April 2008 |url-status=dead}}</ref> (намгийг тооцвол)
| population_estimate    = {{plainlist|
* {{IncreaseNeutral}} 147,182,123 ([[Оросын хүн амын тооллого (2021)|2021 тооллого]])<ref name="census2021">Including 2,482,450 people living on the [[Annexation of Crimea by the Russian Federation|annexed]] [[Crimea|Crimean Peninsula]] {{cite web |url=https://rosstat.gov.ru/vpn_popul |script-title=ru:Том 1. Численность и размещение населения |language=ru |work=[[Federal State Statistics Service (Russia)|Russian Federal State Statistics Service]] |access-date=3 September 2022 |archive-date=24 Нэгдүгээр сар 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200124160257/http://rosstat.gov.ru/vpn_popul |url-status=dead }}</ref>
* {{nowrap|(Крымыг оруулан)<ref name="gks.ru-popul">{{cite web |url=https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/PrPopul2022_Site.xls |format=XLS |script-title=ru:Предварительная оценка численности постоянного населения на 1 января 2022 года и в среднем за 2021 год |trans-title=Preliminary estimated population as of 1 January 2022 and on the average for 2021 |language=ru |work=[[Federal State Statistics Service (Russia)|Russian Federal State Statistics Service]] |access-date=30 January 2022 |archive-date=24 Гуравдугаар сар 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220324230246/https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/PrPopul2022_Site.xls |url-status=dead }}</ref>}}
* {{IncreaseNeutral}} 144,699,673
* (Крамыг оруулаагүй)<ref name="gks.ru-popul"/>}}
| population_estimate_year = 2022
| population_estimate_rank = 9
| population_density_km2 = 8.4
| population_density_sq_mi = 21.5
| population_density_rank = 181
| GDP_PPP                = {{Increase}} $4.771 их наяд<ref name="IMFWEORU">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/April/weo-report?c=922,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2022&ey=2022&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1|title=World Economic Outlook Database, April 2023 |publisher=[[International Monetary Fund]]}}</ref>
| GDP_PPP_year           = 2022
| GDP_PPP_rank           = 
| GDP_PPP_per_capita     = {{Increase}} $33,263<ref name="IMFWEORU"/>
| GDP_PPP_per_capita_rank = 
| GDP_nominal            = {{Increase}} $2.215 их наяд<ref name="IMFWEORU"/>
| GDP_nominal_year       = 2022
| GDP_nominal_rank       = 
| GDP_nominal_per_capita = {{Increase}} $15,444<ref name="IMFWEORU"/>
| GDP_nominal_per_capita_rank = 
| Gini                   = 36.0 <!--number only-->
| Gini_year              = 2020
| Gini_change            = decrease <!--increase/decrease/steady-->
| Gini_ref               = <ref name="WBgini">{{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=RU |title=GINI index (World Bank estimate) – Russian Federation |publisher=World Bank |access-date=23 June 2022}}</ref>
| HDI                    = 0.822<!--number only-->
| HDI_year               = 2021<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year-->
| HDI_change             = increase <!--increase/decrease/steady-->
| HDI_ref                = <ref name="HDI">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf|title=Human Development Report 2021/2022|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=8 September 2022|access-date=8 September 2022}}</ref>
| HDI_rank               = 52
| currency               = [[Оросын рубль|Рубль]] ([[Рублийн тэмдэг|₽]])
| currency_code          = RUB
| utc_offset             = +2 - +12
| drives_on              = баруун
| calling_code           = [[Орос дахь утасны дугаар|+7]]
| cctld                  = {{unbulleted list |[[.ru]]|[[.рф]]}}
| religion_year          = 2012
| religion_ref           = <ref name="auto">https://www.state.gov/reports/2020-report-on-international-religious-freedom/russia/</ref><ref name="ArenaAtlas2012">{{cite web|title=Арена: Атлас религий и национальностей|trans-title=Arena: Atlas of Religions and Nationalities|year=2012|publisher=Среда (Sreda)|url=https://docviewer.yandex.com/view/0/?*=rvAv5PGTc%2Fw%2BBFV6QOUZtaf5gYF7InVybCI6InlhLWRpc2stcHVibGljOi8vMWV1aDl5RDFpcnZKeVZNNSswWWFaZktqRFhoOXZDNWhldUlGTU5uQU4zQT0iLCJ0aXRsZSI6IlNyZWRhX2Jsb2tfcHJlc3Nfc20yLnBkZiIsInVpZCI6IjAiLCJub2lmcmFtZSI6ZmFsc2UsInRzIjoxNTI0NDg3NTUzMTcwfQ%3D%3D&page=1|format=PDF}} See also the results' '''[http://sreda.org/arena main interactive mapping]''' and the static mappings: {{cite map|title=Religions in Russia by federal subject|journal=Ogonek|volume=34|issue=5243|date=27 August 2012|url=http://c2.kommersant.ru/ISSUES.PHOTO/OGONIOK/2012/034/ogcyhjk2.jpg|archive-url=https://web.archive.org/web/20170421154615/http://c2.kommersant.ru/ISSUES.PHOTO/OGONIOK/2012/034/ogcyhjk2.jpg|archive-date=21 April 2017}} The Sreda Arena Atlas was realised in cooperation with the [http://sreda.org/arena/maps?mainsection=census All-Russia Population Census 2010 (Всероссийской переписи населения 2010)], the [http://sreda.org/arena/maps?mainsection=minust Russian Ministry of Justice (Минюста РФ)], the Public Opinion Foundation (Фонда Общественного Мнения) and presented among others by the Analytical Department of the Synodal Information Department of the Russian Orthodox Church. See: {{cite journal|title=Проект АРЕНА: Атлас религий и национальностей|trans-title=Project ARENA: Atlas of religions and nationalities|url=http://russ.ru/Mirovaya-povestka/Proekt-ARENA-Atlas-religij-i-nacional-nostej|journal=Russian Journal|date=10 December 2012|access-date=4 Хоёрдугаар сар 2024|archive-date=24 Хоёрдугаар сар 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210224141716/http://russ.ru/Mirovaya-povestka/Proekt-ARENA-Atlas-religij-i-nacional-nostej|url-status=dead}}</ref>
| religion               = {{ublist|item_style=white-space;|{{Tree list}}
* 47.4% [[Орос дахь Христийн шашин|Христийн шашин]]
** 41% [[Оросын үнэн алдартны сүм|Үнэн Алдартны Сүм]]<ref name="auto"/>
** 6.4% бусад [[Христийн урсгалын жагсаалт|христийн урсгал]]
{{Tree list/end}}|38.2% Шашингүй|6.5% [[Орос дахь лалын шашин|Ислам]]{{efn|name=ArenaAtlasIslam}}|2.4% [[Орос дахь шашин шүтлэг|бусад]] ([[Орос дахь буддын шашин|Буддизмыг]] оруулан)<ref>{{cite web |url=https://www.rbth.com/arts/327646-kalmykia-buddhism-russia |title=Check out Russia's Kalmykia: The only region in Europe where Buddhism rules the roost |last=Shevchenko |first=Nikolay |date=February 21, 2018 |website=[[Russia Beyond]] |access-date=February 11, 2023}}</ref>|5.5% хариулаагүй}}
}}

'''Орос улс''' ([[Орос хэл|орос.]] ''{{Audio|Ru-Россия.ogg|Россия}})'', албан ёсоор '''Оросын Холбооны Улс''' (товчоор '''ОХУ,''' орос. Российская Федерация) нь хойд [[Еврази|Евразийн]] [[улс]] юм. Орос нь хагас ерөнхийлөгчийн засаглалтай [[Бүгд Найрамдах Улсын жагсаалт (ОХУ)|Бүгд Найрамдах Улс]]. Энэхүү улсын [[ОХУ-ын нутаг дэвсгэрийн хуваарь|холбооны бүрэлдэхүүн]] нь найман [[Холбооны тойрог (ОХУ)|холбооны тойрог]] ба 85 [[Оросын холбооны байгууламж|холбооны байгууламжаас]] бүрдэнэ. Оросын Холбооны Улс нь өргөн уудам нутагтай бөгөөд тус улсын үндсэн нутаг дэвсгэртэй хиллэх улсуудыг цагийн зүүний дагуу нэрлэвэл [[Умард Солонгос]],  [[Хятад]], [[Монгол Улс|Монгол]], [[Казахстан]], [[Азербайжан]], [[Гүрж]], [[Украин]], [[Беларусь]], [[Латви]], [[Эстони]], [[Финланд]], [[Норвеги]] зэрэг болно. Харин Оросын [[эксклав]] буюу эх нутгаасаа тусдаа салангид орших [[Калининград муж|Калининград мужтай]] нь [[Литва]] ба [[Польш]] улс хиллэдэг. Мөн зүүн умард хэсгээрээ далайгаар [[Америкийн Нэгдсэн Улс]]ын [[Аляска]] мужтай хиллэлдэг бөгөөд [[Швед]], [[Дани]], [[Турк]], [[Япон]] улстай далайгаар мөн ойр хил залгадаг байна.  

Дэлхийн хамгийн том болох 17,075,400 хавтгай дөрвөлжин километр газар нутагтай, хүн амын тоогоороо 8 дугаарт ордог, нийт 143 сая хүнтэй улс юм. Оросын газар нутаг [[Хойд Ази]]йг бүхэлд нь, [[Европ]]ын 40 хувийг бүрхдэг, хөндлөнгөөрөө 9 [[цагийн бүс|цагийн бүсээр]] хуваагддаг, байгаль, газрын тогтоц олон төрлөөс бүрддэг уудам их нутагтай болно. Мөн дэлхийд эрдэс баялаг ба [[эрчим хүч]]ний эх үүсвэр, [[ой]], цэнгэг [[ус]]ны нөөцөөрөө тэргүүлдэг байна. 

862 онд оросын анхны төрт улс [[Русь]] [[Новгород]]од байгуулагдаж 882 онд [[Киев]] рүү шилжив. Оросууд 988 оноос [[Христийн шашин|Христийн]] шашны нэгэн урсгал болох [[Үнэн алдартны шашин]]д сүсэглэсэн дагаж ирсэн түүхтэй. 13 дугаар зуунд [[Их Монгол Улс|Монгол]]ын байлдан дагууллын үед [[Киев]]т төвлөрсөн [[Русь]] улс цохигдон бутарснаар, [[Алтан Орд]]ны улсын эрхэнд орж албат, гувчуур төлөгч болцгоов. [[Москвагийн Их Вант Улс|Москва]]гийн вант улсыг хүрээлэн нэгдсэн Оросууд 1380 онд Куликовын тулалдаанд [[Мамай]]н цэргийг цохисноор бүрэн тусгаар тогтносон байна. Түүнээс хойш 15-р зуунаас газар нутгаа тэлэх бодлого баримталж байжээ. Хожим 17-18 дугаар зуунд дорно зүгт Үнэн алдартны шашинаа дэлгэрүүлэн түгээх замаар шинэ газар байлдан дагуулах, нэгтгэн хавсаргах, газар зүйн нээлт хийх зэрэг нэрийдлээр [[Оросын Хаант Улс]] нь Польшоос Аляска хүртэл газар нутаг тэлжээ. 

1917 оны 10-р сарын коммунист хувьсгалаар Хаант ёсыг халж [[Зөвлөлт Холбоот Улс]] залгамжлахад гол нэгтгэх үндсэн улс нь Орос байв. Дэлхийн хоёрдугаар дайнд оролцож ялалт байгуулсан холбоотнуудын нэг болж нэр хүндээ өсгөсөн байна. ЗХУ-ын үед [[шинжлэх ухаан]], [[технологи]]йн үсрэнгүй хөгжилд хүрч, [[Юрий Гагарин|сансарт хүн анх]] нисгэсэн. 

1991 оны ЗХУ задран бутарсанаар бусад бүрэлдэхүүнд байсан Бүгд найрамдах улсууд тусгаар улс болоход Оросын Холбооны Улс байгуулагдаж олон улсын эрх зүйн хувьд хуучин ЗХУ-ын залгамж халааг албан ёсоор авч үлдсэн улс болсон юм.

Эдүгээ Орос нь худалдан авах чадвараар тэгшитгэсэн [[Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн|дотоодын нийт бүтээгдэхүүний]] (ДНБ) хэмжээгээр дэлхийд 6-д, нэрлэсэн ДНБ-ий хэмжээгээр 9-д эрэмбэлэгддэг, [[Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага|Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын]] [[НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөл|Аюулгүй байдлын Зөвлөлийн]] Байнгын 5 гишүүн орнуудын нэг, [[Тусгаар Улсуудын Хамтын Нөхөрлөл|Тусгаар Улсуудын Хамтын Нөхөрлөлийн]] тэргүүлэх гишүүн, [[Их Найм]]ын гишүүн, хүлээн зөвшөөрөгдсөн [[цөмийн зэвсэг]]тэй 5 орны нэг гэх мэт нөлөө бүхий [[гүрэн|том гүрэн]] юм. 

2014 онд Украины Крымийн хойгийг эзлэн авч дэлхий нийтийн эсэргүүцэлтэй тулгарч хориг тавиулаад байгаа улс юм.

== Нэрний гарал үүсэл ==
"Росия" ({{lang-gr|Ρωσία}}) гэсэн нэр томьёоны талаарх анхны бичээс нь X зууны дунд үеэс эхлэлтэй. Мөн 862 онд байгуулагдсан Оросын анхны төр Русь улсын нэр нь бусад Европын улсууд болон Зүүн Ромын харилцаанд нэрлэгдсэн баримтаар анх Россия/Русь/Русская нэрний эхлэл гэж үздэг. Энэ нь [[Византын эзэнт гүрэн|Византын]] эзэн хаан Константин Порфирогенитийн "[[Ёслолын тухай]]", "[[Эзэнт гүрний засаг захиргааны тухай]]" бүтээлүүдэд Оросын грек нэрээр олддог. Кирилл бичигт "Росия" (Ρωσία) гэдэг үгийг анх 1387 оны 4-р сарын 24-ний өдөр [[Стамбул|Константинополь]] хотод хамба Киприаны цолонд  хэрэглэсэн бөгөөд "Киев ба Бүх Оросын бишоп" хэмээн биечлэн гарын үсэг зуржээ. Төр нь хаан ширээнд залах ёслолын дараа: 1547 онд [[IV Иван]] хаант улсад хуримаа хийсний дараа уг мужийг [[Оросын Хаант Улс|Оросын эзэнт гүрэн]] гэж нэрлэж эхлэв. Үгийн орчин үеийн зөв бичгийн дүр төрх - "С" гэсэн хоёр үсэгтэй - XVII зууны дунд үед гарч ирсэн бөгөөд эцэст нь [[I Пётр|I Петрийн]] удирдлаган дор бүрэн нэгтгэгджээ. Романовын удмын [[I Пётр|I Петр]] хаан 1700 онд төрийн эрхэнд гарч Оросын Эзэнт улс байгуулж томоохон өөрчлөлт шинэчлэл хийж европоос эрдэмтэн, инженерүүд олноор урин авчирч "Европ руу цонх гаргаж, үүдээ нээж" өөрийн усан флот, аж үйлдвэрийн суурийг тавьж хөгжүүлжээ.

== Газар зүй ==

=== Газар зүйн байрлал ===
ОХУ-ын тунхагласан хил хязгаар дахь нутаг дэвсгэр нь 17,125,191 км² (дэлхийн улс орнуудын дунд газар нутгийн хэмжээгээр нэгдүгээрт) бөгөөд энэ нь Өмнөд Америк тивээс арай бага юм. Бүхэлдээ хойд бөмбөрцөгт байрладаг бөгөөд Оросын ихэнх нутаг нь зүүн бөмбөрцөгт байрладаг, зөвхөн Чукоткийн автономит тойргийн зүүн хэсэг нь баруун бөмбөрцөгт байрладаг. Номхон далай ба Хойд мөсөн далайн ус, мөн Атлантын далайн Балтийн, Хар, Азовын тэнгисүүдээр угаагдаж, дэлхийн хамгийн урт эргийн шугамыг эзэмшдэг (37.653 км). Орос нь Евразийн эх газрын хойд хэсэгт байрладаг бөгөөд Зүүн Европын ихэнх хэсэг, Азийн хойд хэсгийг бүхэлд нь эзэлдэг. Уралын уулс ба Кумо-Маныч хотгор нь Оросыг Европ, Азийн хэсгүүдэд хуваадаг. Европ, Азид ч гэсэн Орос улс нь нутаг дэвсгэрийн хувьд хамгийн том муж бөгөөд хэсэгчлэн оршдог.

=== Хил хязгаар ===
Оросын Холбооны Улс нь хиллэдэг улсуудын тоогоороо Хятадтай адил хамгийн олон буюу 14 улстай хил залгадаг байна. Хуурай газрын хилийн нийт урт нь 20.027&nbsp;километр. Үүнээс гадна Орос нь таван тэнгис болон далайгаар усан хилийн урт нь 37.653&nbsp;километр үргэлжилнэ. 

Оросын эх нутагтай хиллэх улсуудыг нар зөв эргүүлэн тоочбол [[Умард Солонгос|Умард Солонгос Улстай]] (19&nbsp;км) зүүн урд талаараа хиллэнэ. Дараа нь [[Хятад|Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улстай]] (3605&nbsp;км) зүүн хэсгээр хиллэх ба үргэлжлүүлээд [[Монгол Улс|Монгол Улстай]] (3485&nbsp;км) хиллэнэ. Монгол Улсын баруун талаар Хятадтай (40&nbsp;км) баруун хэсгээр мөн хиллэдэг. Ингээд [[Казахстан|Казахстан Улстай]] (6846&nbsp;км) маш урт газраар болон [[Каспийн тэнгис]]ийн эргийн зурвасын хилтэй. [[Кавказын нуруу]]нд [[Азербайжан]] (284&nbsp;км) ба [[Гүрж|Гүрж Улстай]] (723&nbsp;км) хиллэнэ. [[Хар тэнгис]] нь Оросын ази, ервопын хилийн зааг болно. Эндээс баруун урд талаараа [[Украин|Украинаар]] (1586&nbsp;км, Крымийн хамт) дамжин дараа нь умард талд нь орших [[Беларусь|Беларусь Улсаар]] (959&nbsp;км) үргэлжлэх ба эндээс [[Балтын Улсууд]] болох [[Латви]] (217&nbsp;км), [[Эстони|Эстониор]] (334&nbsp;км) үргэлжилнэ. Үргэлжлүүлээд [[Балтын тэнгис|Балтын тэнгисийн]] зурвас газар дараа нь [[Финланд|Финланд Улстай]] (1340&nbsp;км), эцэст нь баруун хойд хэсгээрээ [[Норвеги|Норвегитой]] (196&nbsp;км) хиллэдэг.

Дараа нь усан эргийн хил эхлэх ба умард талаараа улс бүхэлдээ [[Умард мөсөн далай]]н хилтэй. Дөнгөж 85 км өргөнтэй 30-аас 50 метрийн гүнтэй [[Берингийн хоолой]]гоор ОХУ хамгийн зүүн талаараа АНУ буюу [[Аляска]]ас тусгаарлагдана. Үргэлжлүүлээд [[Номхон далай]] руу гарах гарц болох [[Берингийн тэнгис]]ийн эрэг, төгсгөлд нь [[Агнуурын тэнгис]]ээр дамжин [[Япон тэнгис]] рүү гарах гарцтай.

{{Байршлын карт+ | Орос | maptype=relief | width=700 | float=right | caption= | places=
{{Байршлын карт~ | Орос | label='''[[Москва]]''' | position=3 | lat=55.75 | long=37.616667 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Санкт-Петербург]]</small> | position=2 | lat=59.933333 | long=30.266667 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Их Новгород|Новгород]]</small> | position=9 | lat=58.516667 | long=31.283333 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Новосибирск]]</small> | position=9 | lat=55.033333 | long=82.916667 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Воронеж]]</small> | position=12 | lat=51.65 | long=39.2 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Тверь]]</small> | position=9 | lat=56.866667 | long=35.916667 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Екатеринбург]]</small> | position=right | lat=56.833333 | long=60.583333 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Петропавловск-Камчатский]]</small> | position=bottom | lat=53.016667 | long=158.65 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Сыктыквар]]</small> | position=right | lat=61.666667 | long=50.816667| region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Сургут]]</small> | position=right | lat=61.25 | long=73.433333| region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Магадан]]</small> | position=left | lat=59.566667 | long=150.8| region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Өмнөд Сахалинск]]</small> | position=right | lat=46.95 | long=142.733333| region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Доод Новгород|Доод&nbsp;Новгород]]</small> | position=right | lat=56.316667 | long=44 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Уфа]]</small> | position=6 | lat=54.733333 | long=55.966667| region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Сочи]]</small> | position=3 | lat=43.583333 | long=39.733333| region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Калининград]]</small> | position=2 | lat=54.733333 | long=20.483333| region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Самара]]</small> | position=10 | lat=53.183333 | long=50.116667 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Челябинск]]</small> | position=3 | lat=55.15| long= 61.4 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Красноярск]]</small> | position=3 | lat=56.0| long= 92.933333 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Казань]]</small> | position=left | lat=55.783333 | long=49.116667 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Пермь]]</small> | position=right | lat=58.0| long= 56.25 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Омск]]</small> | position=left | lat=54.966667 | long=73.383333 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Владивосток]]</small> | position=left | lat=43.116667 | long=131.9 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Норильск]]</small> | position=2 | lat=69.333333 | long=88.216667 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Томск]]</small> | position=2 | lat=56.5 | long=84.966667 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Эрхүү]]</small> | position=right | lat=52.283333 | long=104.3 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Мурманск]]</small> | position=2 | lat=68.966667 | long=33.083333 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Пятигорск]]</small> | position=3 | lat=44.033333 | long=43.05 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Донын Ростов|Ростов]]</small> | position=12 | lat=47.233333 | long=39.716667 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Волгоград]]</small> | position=12 | lat=48.7 | long=44.483333 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Чита]]</small> | position=3 | lat=52.05 | long=113.583333 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Хабаровск]]</small> | position=7 | lat=48.483333 | long=135.066667 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Архангельск]]</small> | position=3 | lat=64.55 | long=40.533333 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Якутск]]</small> | position=3 | lat=62.033333 | long=129.733333 | region=RU}}
{{Байршлын карт~ | Орос | label=<small>[[Барнаул]]</small> | position=3 | lat=53.337778 | long=83.773889 | region=RU}}

{{Байршлын карт~ | Орос | position=6 | lat=43/21// | long=42/26// | region=RU | mark=RedMountain.svg | marksize=12 | label=<small>''[[Эльбрус уул|Эльбрус]]''</small>}}

{{Байршлын карт~ | Y=18 | X=16 | position=6 | label=<small>[[Финланд|<span style="color:#646464">'''ФИНЛАНД'''</span>]]</small>}}
{{Байршлын карт~ | Y=42 | X=5 | position=6 | label=<small>[[Украин|<span style="color:#646464">'''УКРАИН'''</span>]]</small>}}
{{Байршлын карт~ | Y=94 | X=67 | position=6 | label=[[Хятад|<span style="color:#646464">'''ХЯТАД'''</span>]]}}
{{Байршлын карт~ | Y=94 | X=40 | position=6 | label=[[Хятад|<span style="color:#646464">'''ХЯТАД'''</span>]]}}
{{Байршлын карт~ | Y=90 | X=53 | position=6 | label=[[Монгол Улс|<span style="color:#646464">'''МОНГОЛ'''</span>]]}}
{{Байршлын карт~ | Y=80 | X=26 | position=6 | label=[[Казахстан|<span style="color:#646464">'''КАЗАХСТАН'''</span>]]}}
{{Байршлын карт~ | Y=95 | X=78 | position=6 | label=<small><small><small>[[Умард Солонгос|<span style="color:#646464">'''УМАРД СОЛОНГОС'''</span>]]</small></small></small>}}
{{Байршлын карт~ | Y=90| X=88 | position=6 | label=[[Япон|<span style="color:#646464">'''ЯПОН'''</span>]]}}

{{Байршлын карт~ | Y=1 | X=55 | position=6 | label=[[Умард мөсөн далай|<span style="color:#2A6DB5">'''''УМАРД МӨСӨН ДАЛАЙ'''''</span>]]}}
{{Байршлын карт~ | Y=82 | X=95 | position=6 | label=[[Номхон далай|<span style="color:#2A6DB5">'''''НОМХОН ДАЛАЙ'''''</span>]]}}

{{Байршлын карт~ | Y=75 | X=9 | position=6 | label=<small>[[Каспийн тэнгис|<span style="color:#2A6DB5">''Каспийн тэнгис''</span>]]</small>}}
{{Байршлын карт~ | Y=73 | X=59 | position=6 | label=<small>[[Байгал нуур|<span style="color:#2A6DB5">''Байгал нуур''</span>]]</small>}}

{{Байршлын карт~ | Y=18 | X=33 | position=6 | label=<small>''[[Шинэ Газар]]''</small>}}
{{Байршлын карт~ | Y=38 | X=90 | position=6 | label=<small>''[[Камчатка]]''</small>}}
{{Байршлын карт~ | Y=4 | X=44 | position=6 | label=<small>''[[Франц-Иосифын газар]]''</small>}}
{{Байршлын карт~ | Y=11 | X=53 | position=6 | label=<small>''[[Хойд Газар]]''</small>}}
{{Байршлын карт~ | Y=13 | X=65 | position=6 | label=<small>''[[Новосибирскийн арлууд]]''</small>}}
{{Байршлын карт~ | Y=1 | X=71 | position=6 | label=<small>''[[Врангелийн арал]]''</small>}}
}}

=== Геологийн бүтэц ===
ОХУ-ын газар нутгийн Европын хэсэг нь [[Зүүн Европ]]<nowiki/>ын платформ дээр байрладаг. Энэ нь кембрийн өмнөх [[Магмын чулуулаг|магм]]<nowiki/>ын болон [[метаморф]] чулуулаг дээр суурилдаг. [[Уралын нуруу]], [[Енисей гол]]<nowiki/>ын хоорондох хэсгийг Баруун [[Сибирь|Сибир]]<nowiki/>ийн залуу платформ эзэлж байна. Енисейн зүүн хэсэг нь эртний Сибирийн платформ бөгөөд Лена гол хүртэл үргэлжлэх бөгөөд ихэвчлэн Төв Сибирийн өндөрлөгт таардаг. Платформуудын зах хэсэгт газрын тос, байгалийн хий, нүүрсний ордууд байдаг. ОХУ-ын атираат бүс нутгуудад Балтийн бамбай, [[Уралын нуруу|Урал]], [[Алтайн нуруу|Алтай]], [[Урал-Монгол]]<nowiki/>ын эпипалеозойн атирааны бүслүүр, [[Номхон далай]]<nowiki/>н атираат бүсний баруун хойд хэсэг, [[Газар дундын тэнгис|Газар Дундад тэнгис]]<nowiki/>ийн атираа бүсний гаднах бүсний хэсэг багтана. [[Кавказын нуруу|Кавказ]]<nowiki/>ын хамгийн өндөр уулс нь залуу атираат газруудаар хязгаарлагддаг. Атираат газар нь металлын хүдрийн үндсэн нөөцийг агуулдаг.

Сибирийн платформ нь эпиархын настай. ОХУ-ын нутаг дэвсгэр дэх [[нүүрс]], [[чулуулаг]], [[калийн давс]], [[Газрын тос|нефть]], [[хий]]<nowiki/>н томоохон ордууд нь Сибирийн тавцангийн бүрхүүл, Норильскийн зэс-никелийн ордууд хавхны интрузив, [[Алмааз|алмаз]] нь кимберлитийн хоолойтой холбоотой.

Эртний 2 платформыг тусгаарласан Урал-Монголын эпипалеозойн атираат бүсний бүтцэд Рифей, Байгаль, Салайр, Каледониан ба Герциний нугалах бүсүүд байдаг. Рифейн ба Байгалийн нугалаас бүхий Енисей-Саян-Байгалийн бүс нутаг нь Сибирийн тавцангийн хүрээг хамардаг. Зүүн Европын тавцантай хилийн дагуу хойд хэсэгт нь нүүрсний орд, хотгорын дунд хэсэгт поташийн орд агуулсан Пермийн давхаргуудаар дүүрсэн Сис-Уралын урд ирмэг байна.

ОХУ-ын нутаг дэвсгэр дээрх [[Номхон далай]]<nowiki/>н нугаламын бүслүүрийг хойд баруун хойд хэсгээр төлөөлдөг бөгөөд үүнд эртний [[Рифей]]<nowiki/>н өмнөх массивууд, мезозой, кайнозойн эвхэгддэг хэсгүүд, орчин үеийн тектоникийн идэвхтэй бүсүүд байрладаг. Верхоянск-Чукоткагийн бүс нутагт [[Юрийн галав]]<nowiki/>ын болон Цэрдийн доод боржингийн интрузивтай холбоотой алтны ордууд, цагаан тугалга, вольфрам, мөнгөн усны ордууд байдаг. Нүүрсний томоохон ордуудыг Предверхоянскийн тэвш ба Зырянскийн тэвшний мелассаар битүүмжилжээ.

Баруун [[Камчаткын хойг|Камчаткын]] атирааны систем нь дээд цэрдийн теригенийн геосинклиналь цогцолбор бөгөөд энэ нь боржин-гнейс ба занарын үндсэн подвалд ууссан бөгөөд эвхсэний дараа палеоген-неогенийн чулуулаг давхцсан байв. Зүүн бүс нь орчин үеийн галт уулын шинжтэй байдаг (28 идэвхтэй [[галт уул]]).

=== Газрын гадаргуу ===
ОХУ-ын нутаг дэвсгэрийн 70 гаруй хувийг тэгш, нам дор газар эзэлдэг. Тус улсын баруун хэсэг нь Зүүн Европын өргөн уудам тал нутагт байрладаг бөгөөд нам дор газар (Каспий болон бусад), өндөрлөгүүд (Валдай, Төв Орос гэх мэт) ээлжлэн солигддог. Уралдааны уртассан уулын систем нь Зүүн Европын тэгш тал ба Баруун Сибирийн нам дор газрыг тусгаарладаг. Сүүлчийн зүүн талд Төв Якутскийн нам дор газар руу жигд эргэж, тусгаарлагдсан нуруу бүхий Төв Сибирийн өндөрлөг байрладаг.

Тус улсын өмнөд ба зүүн хэсгүүд нь ихэвчлэн уулархаг нутагтай. Европын хэсгийн өмнөд хэсэгт Их [[Кавказын нуруу|Кавказын]] хойд нуруунууд (энд Оросын хамгийн өндөр оргил [[Альборзын нуруу|Эльбрус]] (5642 м), Сибирийн өмнөд хэсэгт [[Алтайн нуруу|Алтай]], Баруун ба [[Соёны нуруу|Зүүн Соёны нуруу]], Становое өндөрлөг газар болон бусад уулын системүүд байрладаг. Зүүн хойд [[Сибирь]] ба [[Алс Дорнод]] - бүс нутаг Сихотэ-Алин, Верхоянск, Черский гэх мэт дунд өндөр уулсын нуруу давамгайлдаг. [[Камчаткын хойг]] (энд Евразийн хамгийн өндөр галт уул, [[Ключевская Сопка]] (4750 м) ба зүүн хязгаарт орших [[Курилийн арлууд|Курилын арлууд]] - галт уулын нутаг. Тэдгээрийн 200 гаруй нь байдаг. тэдний 50 орчим нь идэвхтэй байдаг.

=== Дотоод ус ===
Орос бол дэлхийн хамгийн усархаг орнуудын нэг юм. Тус улс нь дэлхийн цэвэр усны нөөцөөрөө дэлхийд тэргүүлдэг. Гадаргын ус нь ОХУ-ын нутаг дэвсгэрийн 12.4% -ийг эзэлдэг бөгөөд гадаргын усны 84% нь Уралын зүүн хэсэгт төвлөрдөг. Усны хэрэглээний бүтцэд үйлдвэрлэлийн хэрэгцээ давамгайлдаг.

[[Байгал нуур|Байгал]] нуур бол дэлхийн хамгийн том цэнгэг устай нуур юм. Тус улсын зүүн хэсэгт байрладаг (31,700 км² орчим) бөгөөд энэ нь манай гаригийн хамгийн гүн нуур юм.

=== Ашигт малтмал ===
Хамгийн том газар нутагтай Орос төрөл бүрийн [[Ашигт малтмалын орд|ашигт малтмал]]<nowiki/>аар баялаг бөгөөд газрын тосны нөөцийг улс орны олон бүс нутагт, тухайлбал [[Тюмень муж]], [[Сахалин]], [[Башкортостан]] бөгөөд байгалийн хийн ихээхэн нөөц нь [[Ямал-Ненецийн автономит тойрог]]<nowiki/>т байдаг.

== Түүх ==
{{Загвар:Оросын түүх}}
{{Гол|Оросын түүх}}

=== Эртний үе===
[[Зураг:Kievan Rus en.jpg|thumb|left|150px|XI зууны [[Киевийн Русь]]]]
Орос орон өргөн уудам болохоор түүхийг олон янзаар дурдаж болно. Эрт үед [[Каспи]], [[Хар тэнгис]]ийн эрэг, нам доор газраар [[Скиф]], [[Авар]], [[Хүн]] гэх мэт нүүдэлчин соёл оршин байв. Гэвч Орос улсын түүхийн бат суурь нь өрнө захын Орос нутгаас эхэлнэ. 860 онд [[Новгород]]ын эзэн (гүн) Рюрик гэгч [[викинг]] хүн [[Хазар]] [[Түргүүд]]ийг ухраан эзэмшлээ өргөтгөсөн нь Волхов гол, [[Днепр мөрөн|Днепр]] мөрний хөндийн худалдааны замын эзэрхсэн, [[Зүүн Славууд]]ын түүхэн дэх анхны төрт улс [[Киевийн Русь]] болжээ. Викинг хүний байгуулсан улс боловч 10-р зууны эцэст хүн амын олонх нь [[Слав угсаатан]] байжээ. Энэ үед [[Византын эзэнт гүрэн|Визант]] ([[Грек]])-аас худалдаа, шашин, соёлыг идээшүүлэн хүртэж байв.  Киевийн Русь 988 оноос албан ёсоор [[Христосын шашин|Христосын шашныг]] дагаж, аажмаар энд [[Үнэн алдартны шашин]] салбарлан хөгжжээ. 11-р зууны [[Цэцэн Ярослав]]ын үед Орост (өнөөгийнхөөр Орос орны өрнө захаар) эдийн засаг, уран зохиол, барилга урлал мэдэгдэхүйц сайн дэлгэрэв. [[Бурангуй нийгэм]] ([[феодализм]])-ийн зүй тогтол ёсоор олон ноёд хооронд байлдаан тэмцэл тасарч байгаагүй. 1237-1240 онд [[Монголчууд]] [[Владимир]], [[Киев]]ийг довтолсноор [[Зүчийн улс]]ад 1480 он хүртэл захирагджээ. Түлхэгдсэн Оросын төв [[Новгород]] болж, 1240 онд Нева голд Шведийг дарсан зэрэг байлдаанаар умар зүгт нутаг тэлжээ. Үүнээс [[Их Монгол Улс|Монгол]]-[[Алтан Орд]]ыг сөрөх [[Москва]], [[Доод Новгород]], [[Тверь]] зэрэг хот суурин босч байв. Шашныхантайгаа хамжиж тархай ноёдыг цуглуулсан [[Доны Дмитрий]] 1380 оны шийдвэрлэх [[Куликовын тулалдаан]]аар [[Мамай]]н цэргийг цохижээ.

=== Дундад зуун===
[[Зураг:Peter der-Grosse 1838.jpg|thumb|left|150px|[[Оросын Хаант Улс|Оросын эзэнт гүрнийг]]<br>тунхаглагч [[I Пётр]] хаан]]
15-р зуунд Москвагийн ван [[III Иван]] үндсэндээ газар газрын олон гүнг үгэндээ оруулж, Орос улсын "их [[ван]]" (великий князь) болжээ. 1453 онд Византын [[Константинополь]] [[Османы эзэнт гүрэн|Османд]] эзлэгдэж төгссөнөөр Византын агуу өвийг Орос залгаж байна гэдэг ойлголтоор их ван [[IV Иван|IV [Догшин] Иван]] «[[царь]]» гэдэг цолыг бий болгон өөрөө анхлан хүртсэн. Догшин Иван [[Балтын тэнгис]]т гарцтай болохын тулд [[Ливон]]той (1558–1583) олон жил байлдаж, [[Астрахань]] (1556 онд буулган авсан), [[Казань]] (1552) ханлигийг мөхөөж, [[Уралын нуруу|Уралыг]] давж [[Сибирь]]т цэргээ илгээж газар нутгаа тэлснээр олон үндэстний Орос, [[Зөвлөлт Холбоот Улс|Зөвлөлтийн]] шав тавигджээ. 1600-аад оны дотоодын хямралын үед Романовын удамд засгийн эрх шилжсэн. Оросууд шинэ газар нээгчдийн гаргасан зам, арьс, үнэт эд олох сэдэл, [[казак]] цэргийн хүчээр 17-18-р зуунд нутгаа [[Номхон далай]] хүртэлхи нутгийг эзэлжээ. 1721 онд албан ёсоор [[Оросын Хаант Улс|Оросын эзэнт гүрэн]] (Российская империя) гэсэн утгат нэрээ тунхаглажээ. Гэхдээ энэ улсыг Монголчууд 20-р зууны эхэнд Зөвлөлт Оросоос нь ялгаж [[Оросын Хаант Улс|Хаант Орос]] улс л гэдэг билээ. [[I Пётр]] (1682–1725 оны хооронд төр барьсан), [[Елизавета]] (1741–1762), [[II Екатерина]] (1762–1796), [[II Александр]]  (1855–1881) зэрэг түүхэнд тодоор үлдсэн хаад төр барьж, өнөөгийнхөөр хэлвэл [[Финланд]], [[Польш]]оос [[Аляска]], [[Өвөр Кавказ]], [[Дундад Ази]] хүрсэн уудам газар нутгийг дайтахдаа дайтаж мухардуулсаар өөрийн улсынх болгож байв. 1878 онд [[Османы эзэнт гүрэн|Османы улстай]] дайтаж хамар дээр нь байх [[Болгар]]ыг чөлөөлж хүч чадлаа бахдуулжээ.

=== Орчин үе===
[[Файл:Ethnic map USSR 1941.jpg|thumb|Зөвлөлт Холбоот Улс 1941.]]
19-р зууны төгсгөл, 20-р зууны эхээр хувьсгалын үзэл санаа дэлгэрч, [[дэлхийн нэгдүгээр дайн]]ы үед буюу 1917 оны 2-р сард хөрөнгөтнүүд эзэн хаан [[II Николай|II Николайг]] түлхэн унагав. 11-р сард ([[Октябрын хувьсгал]])  болсон коммунист хувьсгалаар [[Владимир Ильич Ленин|В.Ленин]] тэргүүтэй ажилчин, тариачдад Засгийн эрх шилжив. Дайны дараах гэрээгээр [[Украин]], [[Польш]], [[Финланд]], [[Балтын орнууд]]ын нутгаа алдсанаас Украин, Балтын гурвыг эргүүлж авсан байна. [[Цагаан Арми]], салан тусгаарлагч ястан үндэстний цэрэг, төртэй шинэ төрж гарсан Зөвлөлт улс, түүний [[Улаан Арми]] хэдэн жил Иргэний дайн өрнүүлсэний үр дүнд ялсан байна.  

1922 онд үүсэн байгуулагдсан [[Зөвлөлт Холбоот Улс]]ын гол цөм нь Орос орон байсан ба 1922 онд [[Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Холбоот Орос Улс]] (ЗСБНХОУ) нэрээр хожмын ойлголтоор [[Зөвлөлт Холбоот Улс#Бүрэлдэхүүн|15 бүгд найрамдах улсынх]] нь нэг болж байгуулагджээ. 1924 онд хувьсгалын удирдагч [[Владимир Ильич Ленин|Ленин]] өөд болж [[Иосиф Сталин|Сталины]] үе (1924-1953) эхлэжээ. Төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засаг, аж үйлдвэржилт, хөдөө аж ахуйн хамтрал төрийн бодлогоор хэрэгжиж байв. Дэлхийн хоёрдугаар дайнд өрнөөс дэлхийн эзлэхийг санаархагч [[Нацист Герман]], түүний хамсаатан дорнын [[Япон]]ыг сөрж зогсоосон нь ЗХУ байлаа. Энэхүү [[Аугаа эх орны дайн]]д [[Зөвлөлт Холбоот Улс]]ын 24 орчим сая хүн амиа алдсан байдаг. Хардалт сэрдлэгээр олон сая зөвлөлтийн иргэдийг хэлмэгдүүлсэн нь И.Сталин юм. 

1945-1990 оны хооронд ЗХУ-аар толгойлуулсан коммунист (эв хамт), АНУ-аар толгойлуулсан демократ (ардчилсан) хоёр үзэлд дэлхийн улсууд хуваагдаж бие биенээ хүчирхэгжихийг эсэргүүцдэг болсон үеийг "[[Хүйтэн дайн|хуйтэн дайн]]" гэж нэрэлдэг. 1945 онд Америк түрүүлээд цөмийн зэвсэгтэй болсон бол 1961 онд Зөвлөлт түрүүлээд сансарт хүн нисгэжээ. 1985 оноос [[Михаил Сергеевич Горбачёв|Михаил Горбачёв]]<nowiki/>ын санаачилсан "Перестройка", "Гласность" (ил тод байдал) хэмээх [[Өөрчлөн байгуулалт (Перестройка)|өөрчлөн байгуулалт]] нь ЗХУ болон бусад коммунист орнуудыг ардчилсан зам руу орох үүдийг нээж салхийг оруулжээ. 1991 онд ЗХУ албан ёсоор задарснаар Орос улс дангаараа буюу Оросын Холбооны Улс (ОХУ) байгуулагдсан.

2022 оны 2-р сараас [[Орос-Украины дайн]] Украины эх газрыг хамарч, Орос Украины зүүн өмнөд хэсгийн ихэнх нутгийг өөртөө нэгтгэхээр дайтаж байна. Энэ дайныг дэлхийн бусад орнууд буруу шааж оросын эсрэг эдийн засгийн хориг арга хэмжээ аваад байна.  

== Төр засаг ==
ОХУ-ын үндсэн хууль ёсоор, төр нь [[холбооны улс|холбооны]] байгууламжт, хагас ерөнхийлөгчийн [[бүгд найрамдах улс|бүгд найрамдах]] засаглалт, [[ардчилал|ардчилсан]] дэглэмт улс юм. Улсын тэргүүн нь [[ерөнхийлөгч]], засгийн газрын тэргүүн нь [[ерөнхий сайд]]. Төр нь [[төлөөллийн ардчилсан]], [[олон намын тогтолцоо]]той ба эрх мэдэл нь 3 доорх гурван бүтцэд салбарлана.
* [[Хууль тогтоох байгуулал|Хууль тогтоох]]: Хоёр танхимт парламент болох [[ОХУ-ын Холбооны Хурал|Холбооны Хурал]].
: Дээд танхим болох [[Холбооны Зөвлөл]]: Харъяат анги бүрээс 2 төлөөлөгчийн эрхтэй, нийт 166 гишүүнтэй. Холбооны хууль, дайн зарлах, олон улсын гэрээг батламжлах, ерөнхийлөгчид итгэл үзүүлэх эсэх шийдвэрлэдэг.
: Доод танхим болох Төрийн Дум: Хувь тэнцүүлсэн (''Пропорционал'') саналын аргачлалт сонгуулаар сонгогдох 450 суудалтай хууль тогтоох байгууллага.
* [[Гүйцэтгэх байгуулал|Гүйцэтгэх]]: Ерөнхийлөгч давамгай эрхтэй. 1991 онд сонгогдсон анхны ерөнхийлөгч нь [[Борис Ельцин]], 2000 оноос [[Владимир Путин]], 2008 оноос [[Дмитрий Медведев]], 2012 оноос дахин Владимир Путин юм. ОХУ-ын Засгийн газар нь төрийн гүйцэтгэх дээд байгууллага. Засгийн газар нь дарга, тэргүүн дэд дарга, дэд дарга, холбооны сайд нараас бүрэлдэнэ. Засгийн газрын даргыг Ерөнхийлөгч Төрийн думтай зөвлөлдөж томилно. Ерөнхийлөгч үүргээ биелүүлж чадахгүй болсон нөхцөлд Засгийн газрын дарга Ерөнхийлөгчийн үүргийг гүйцэтгэнэ. Хэрэв Засгийн газрын даргад нэр дэвшсэн хүнийг Төрийн дум гурван удаа буцаавал Ерөнхийлөгч Засгийн газрыг томилж, Төрийн думыг тарааж, шинээр сонгууль явуулна.

* [[Шүүх байгуулал|Шүүх]]: Ерөнхийлөгчийн саналаар Үндсэн хуулийн цэц, Дээд шүүх, Хөндлөнгийн шүүхийн бүрэлдэхүүнийг Холбооны Зөвлөл баталдаг.

== Орон нутаг == 
{{Хянах}}
1993 оны үндсэн хуулийн хүрээнд 2008 оны өөрчлөлтийн дараагаас 6 өөр зүйлийн 83 махбодоос Оросын холбоо бүрдэх болжээ. 2000 оноос хойш хэд хэдээр нь бүсчлэн холбооны 8 тойрог болгоод ерөнхийлөгчид давхар захируулсан байдаг. Орос улсад 367 хот байдаг бөгөөд 2010 оны судалгаагаар 387 болсон.
<div style="position: relative;">
[[Зураг:Federal subjects of Russia (by type).svg|800px|]]
{{Image label|x=0.138|y=0.33|scale=800|text=<small>[[Москва|77]]</small>}}
{{Image label|x=0.129|y=0.24|scale=800|text=<small>[[Санкт-Петербург|78]]</small>}}
{{Image label|x=0.03|y=0.46|scale=800|text=<small>[[Адыгей|01]]</small>}}
{{Image label|x=0.48|y=0.545|scale=800|text=<small>[[Бүгд Найрамдах Алтай Улс|04]]</small>}}
{{Image label|x=0.245|y=0.440|scale=800|text=<small>[[Башкортостан|02]]</small>}}
{{Image label|x=0.668|y=0.49|scale=800|text=<small>[[Буриад|03]]</small>}}
{{Image label|x=0.507|y=0.51|scale=800|text=<small>[[Хакас|19]]</small>}}
{{Image label|x=0.110|y=0.53|scale=800|text=<small>[[Дагестан|05]]</small>}}
{{Image label|x=0.055|y=0.528|scale=800|text=<small>[[Ингушет|06]]</small>}}
{{Image label|x=0.710|y=0.30|scale=800|text=<small>[[Саха|14]]</small>}}
{{Image label|x=0.052|y=0.516|scale=800|text=<small>[[Кабардино-Балкари|07]]</small>}}
{{Image label|x=0.11|y=0.475|scale=800|text=<small>[[Бүгд Найрамдах Халимаг Улс|08]]</small>}}
{{Image label|x=0.042|y=0.488|scale=800|text=<small>[[Карачай-Черкеси|09]]</small>}}
{{Image label|x=0.185|y=0.25|scale=800|text=<small>[[Бүгд Найрамдах Карель Улс|10]]</small>}}
{{Image label|x=0.295|y=0.32|scale=800|text=<small>[[Коми|11]]</small>}}
{{Image label|x=0.210|y=0.378|scale=800|text=<small>[[Мари Эл|12]]</small>}}
{{Image label|x=0.162|y=0.381|scale=800|text=<small>[[Мордова|13]]</small>}}
{{Image label|x=0.049|y=0.502|scale=800|text=<small>[[Умард Осети|15]]</small>}}
{{Image label|x=0.243|y=0.385|scale=800|text=<small>[[Удмурт|18]]</small>}}
{{Image label|x=0.216|y=0.40|scale=800|text=<small>[[Татарстан|16]]</small>}}
{{Image label|x=0.063|y=0.538|scale=800|text=<small>[[Чечень|20]]</small>}}
{{Image label|x=0.195|y=0.388|scale=800|text=<small>[[Чуваш|21]]</small>}}
{{Image label|x=0.55|y=0.535|scale=800|text=<small>[[Тува|17]]</small>}}
{{Image label|x=0.785|y=0.43|scale=800|text=<small>[[Амар муж|28]]</small>}}
{{Image label|x=0.230|y=0.28|scale=800|text=<small>[[Архангельск муж|29]]</small>}}
{{Image label|x=0.129|y=0.487|scale=800|text=<small>[[Астрахань муж|30]]</small>}}
{{Image label|x=0.077|y=0.394|scale=800|text=<small>[[Белгород муж|31]]</small>}}
{{Image label|x=0.06|y=0.338|scale=800|text=<small>[[Брянск муж|32]]</small>}}
{{Image label|x=0.585|y=0.475|scale=800|text=<small>[[Эрхүү муж|38]]</small>}}
{{Image label|x=0.175|y=0.344|scale=800|text=<small>[[Иваново муж|37]]</small>}}
{{Image label|x=0.167|y=0.324|scale=800|text=<small>[[Ярославль муж|76]]</small>}}
{{Image label|x=0.030|y=0.23|scale=800|text=<small>[[Калининград муж|39]]</small>}}
{{Image label|x=0.115|y=0.337|scale=800|text=<small>[[Калуга муж|40]]</small>}}
{{Image label|x=0.482|y=0.495|scale=800|text=<small>[[Кемерово муж|42]]</small>}}
{{Image label|x=0.23|y=0.364|scale=800|text=<small>[[Киров муж|43]]</small>}}
{{Image label|x=0.31|y=0.445|scale=800|text=<small>[[Курган муж|45]]</small>}}
{{Image label|x=0.066|y=0.36|scale=800|text=<small>[[Курск муж|46]]</small>}}
{{Image label|x=0.194|y=0.335|scale=800|text=<small>[[Кострома муж|44]]</small>}}
{{Image label|x=0.158|y=0.27|scale=800|text=<small>[[Ленинград муж|44]]</small>}}
{{Image label|x=0.119|y=0.373|scale=800|text=<small>[[Липецк муж|48]]</small>}}
{{Image label|x=0.855|y=0.23|scale=800|text=<small>[[Магадан муж|49]]</small>}}
{{Image label|x=0.243|y=0.200|scale=800|text=<small>[[Мурманск муж|51]]</small>}}
{{Image label|x=0.142|y=0.348|scale=800|text=<small>[[Москва муж|50]]</small>}}
{{Image label|x=0.180|y=0.367|scale=800|text=<small>[[Нижегород муж|52]]</small>}}
{{Image label|x=0.135|y=0.28|scale=800|text=<small>[[Новгород муж|53]]</small>}}
{{Image label|x=0.425|y=0.48|scale=800|text=<small>[[Новосибирск муж|54]]</small>}}
{{Image label|x=0.186|y=0.403|scale=800|text=<small>[[Ульяновск муж|73]]</small>}}
{{Image label|x=0.378|y=0.470|scale=800|text=<small>[[Омск муж|55]]</small>}}
{{Image label|x=0.220|y=0.45|scale=800|text=<small>[[Оренбург муж|56]]</small>}}
{{Image label|x=0.107|y=0.361|scale=800|text=<small>[[Орёл муж|57]]</small>}}
{{Image label|x=0.16|y=0.398|scale=800|text=<small>[[Пенза муж|58]]</small>}}
{{Image label|x=0.110|y=0.275|scale=800|text=<small>[[Псков муж|60]]</small>}}
{{Image label|x=0.143|y=0.365|scale=800|text=<small>[[Рязань муж|62]]</small>}}
{{Image label|x=0.085|y=0.442|scale=800|text=<small>[[Ростов муж|61]]</small>}}
{{Image label|x=0.913|y=0.378|scale=800|text=<small>[[Сахалин муж|65]]</small>}}
{{Image label|x=0.197|y=0.425|scale=800|text=<small>[[Самара муж|63]]</small>}}
{{Image label|x=0.170|y=0.432|scale=800|text=<small>[[Саратов муж|64]]</small>}}
{{Image label|x=0.104|y=0.318|scale=800|text=<small>[[Смоленск муж|67]]</small>}}
{{Image label|x=0.305|y=0.410|scale=800|text=<small>[[Свердловск муж|66]]</small>}}
{{Image label|x=0.136|y=0.39|scale=800|text=<small>[[Тамбов муж|68]]</small>}}
{{Image label|x=0.345|y=0.44|scale=800|text=<small>[[Тюмень муж|72]]</small>}}
{{Image label|x=0.123|y=0.353|scale=800|text=<small>[[Тула муж|71]]</small>}}
{{Image label|x=0.44|y=0.44|scale=800|text=<small>[[Томск муж|70]]</small>}}
{{Image label|x=0.284|y=0.44|scale=800|text=<small>[[Челябинск муж|74]]</small>}}
{{Image label|x=0.14|y=0.307|scale=800|text=<small>[[Тверь муж|69]]</small>}}
{{Image label|x=0.161|y=0.353|scale=800|text=<small>[[Владимир муж|33]]</small>}}
{{Image label|x=0.190|y=0.308|scale=800|text=<small>[[Вологда муж|35]]</small>}}
{{Image label|x=0.110|y=0.40|scale=800|text=<small>[[Воронеж муж|36]]</small>}}
{{Image label|x=0.125|y=0.43|scale=800|text=<small>[[Волгоград муж|34]]</small>}}
{{Image label|x=0.861|y=0.467|scale=800|text=<small>[[Еврейн өөртөө засах муж|79]]</small>}}
{{Image label|x=0.440|y=0.52|scale=800|text=<small>[[Алтайн хязгаар|22]]</small>}}
{{Image label|x=0.880|y=0.43|scale=800|text=<small>[[Хабаровскийн хязгаар|27]]</small>}}
{{Image label|x=0.945|y=0.232|scale=800|text=<small>[[Камчаткын хязгаар|41]]</small>}}
{{Image label|x=0.059|y=0.443|scale=800|text=<small>[[Краснодарын хязгаар|23]]</small>}}
{{Image label|x=0.540|y=0.36|scale=800|text=<small>[[Красноярскийн хязгаар|24]]</small>}}
{{Image label|x=0.275|y=0.385|scale=800|text=<small>[[Пермийн хязгаар|59]]</small>}}
{{Image label|x=0.91|y=0.5|scale=800|text=<small>[[Приморийн хязгаар|25]]</small>}}
{{Image label|x=0.081|y=0.48|scale=800|text=<small>[[Ставрополийн хязгаар|26]]</small>}}
{{Image label|x=0.720|y=0.485|scale=800|text=<small>[[Өвөр Байгалын хязгаар|75]]</small>}}
{{Image label|x=0.385|y=0.385|scale=800|text=<small>[[Ханты-Мансийн өөртөө засах тойрог|86]]</small>}}
{{Image label|x=0.415|y=0.34|scale=800|text=<small>[[Ямало-Ненецийн өөртөө засах тойрог|89]]</small>}}
{{Image label|x=0.305|y=0.26|scale=800|text=<small>[[Ненецийн өөртөө засах тойрог|83]]</small>}}
{{Image label|x=0.865|y=0.1|scale=800|text=<small>[[Чукоткын өөртөө засах тойрог|87]]</small>}}
</div>
{{clr}}
{| class="wikitable" align=left border=1 cellpadding=6 cellspacing=0 style="margin: 0 0 0 1em; background: #ffffff; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; text-align:left; font-size: 95%;"
|- style="text-align:center; background: #efefef; border-bottom:1px solid gray;"
|+ '''Оросын холбооны наян гурван махбодын үндсэн танилцуулга'''
!rowspan="2" |№
!rowspan="2" |Туг, сүлд,<br> томъёо
! colspan="2" | Холбооны махбодын<br>монгол бичгийн нэр
! colspan="2" |Газар<br>нутаг<ref>[http://www.gks.ru/bgd/free/b10_107/IssWWW.exe/Stg//%3Cextid%3E/%3Cstoragepath%3E::%7Ctab1-01-09.xls Административно-территориальное деление по субъектам Российской Федерации на 1 января 2010 года. Росстат (14 июля 2010).xls]</ref>
! colspan="2" |Хүн ам <br>(2013.1.1)<ref name="1.1.2013">{{cite web|url=http://www.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_main/rosstat/ru/statistics/population/demography/|title=Оценка численности постоянного населения РФ на 1 января 2013 г.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140204212420/http://www.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_main/rosstat/ru/statistics/population/demography/|archivedate=2014-02-04|accessdate=|url-status=dead}} ([http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/PrPopul.xls xls])</ref>
! rowspan="2" | Нутгийн<br>төв
! rowspan="2" | Хэдэн<br>нутагтай
! rowspan="2" | Аль холбооны<br>тойргийнх вэ?
|-bgcolor="#e0e0e0"
! кирил
! худам
! км²
! &nbsp; ↑↓&nbsp;
! хүн
! &nbsp; ↑↓&nbsp;
|---------- bgcolor="#73eb00"
|Colspan=12 align=center|— '''[[Бүгд Найрамдах Улсын жагсаалт (ОХУ)|Бүгд Найрамдах Улс]]''' (оросоор республика) буюу улсын цөөн тоот ард түмэн өөртөө засах тодорхой эрх эдлэх '''[[Улс|орон]]''' ('''21''') — 
|- align="center" 
| 1
| [[Зураг:Flag of Adygea.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of arms of Adygea.svg|20px]] 01
| [[Адыгей]]
| —
| align="right" | 7,792 
| 80
| align="right" | 444,403 
| 74
| [[Майкоп]]
| 9
| [[Өмнөд холбооны тойрог|Өмнөд]]
|- align="center" 
| 2
| [[Зураг:Flag of Altai Republic.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of Arms of Altai Republic.svg|20px]] 04
| [[Бүгд Найрамдах Алтай Улс|Алтай]]
| altai oron
| align="right" | 92,903
| 35
| align="right" | 210,344
| 79
| [[Горно-Алтайск]]
| 11
| [[Сибирийн холбооны тойрог|Сибирийн]]
|- align="center" 
| 3
| [[Зураг:Flag of North Ossetia.svg|30px|border]] [[Зураг:Wapen Ossetien.svg|20px]] 15
| [[Умард Осети]]
| —
| align="right" | 7,987
| 79
| align="right" | 706,123
| 68
| [[Владикавказ]]
| 9
| [[Хойд Кавказын холбооны тойрог|Хойд Кавказын]]
|- align="center" 
| 4
| [[Файл:Flag of Bashkortostan.svg|30px|border]] [[Файл:Coat of Arms of Bashkortostan.svg|20px]] 02
| [[Башкортостан]]
| 
| align="right" | 142,947
| 27
| align="right" | 4,060,957
| 7
| [[Уфа]]
| 63
| [[Ижилийн холбооны тойрог|Ижилийн]]
|- align="center" 
| 5
| [[Зураг:Flag of Buryatia.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of Arms of Buryatiya.svg|19px]] 03
| [[Буриад]]
| buriyad oron
| align="right" | 351,334
| 15
| align="right" | 971,810
| 54
| [[Улаан-Үд]]
| 23
| [[Сибирийн холбооны тойрог|Сибирийн]]
|- align="center" 
| 6
| [[Зураг:Flag of Dagestan.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of Arms of Dagestan.svg|20px]] 05
| [[Дагестан]]
| —
| align="right" | 50,270 
| 52
| align="right" | 2,946,035
| 13
| [[Махачкала]]
| 52
| [[Хойд Кавказын холбооны тойрог|Хойд Кавказын]]
|- align="center" 
| 7
| [[Зураг:Flag of Ingushetia.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of Arms of Ingushetia.svg|20px]] 06
| [[Ингушет]]
| —
| align="right" | 3,700
| 81
| align="right" | 442,255
| 72
| [[Магас]]
| 8
| [[Хойд Кавказын холбооны тойрог|Хойд Кавказын]]
|- align="center" 
| 8
| [[Зураг:Flag of Kabardino-Balkaria.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of Arms of Kabardino-Balkaria.svg|20px]] 07
| [[Кабардино-Балкари]]
| —
| align="right" | 12,470
| 78
| align="right" | 858,946
| 59
| [[Нальчик]]
| 13
| [[Хойд Кавказын холбооны тойрог|Хойд Кавказын]]
|- align="center" 
| 9
| [[Зураг:Flag of Karachay-Cherkessia.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of Arms of Karachay-Cherkessia.svg|20px]] 09
| [[Карачай-Черкеси]]
| —
| align="right" | 14,277
| 77
| align="right" | 471,847
| 75
| [[Черкесск]]
| 12
| [[Хойд Кавказын холбооны тойрог|Хойд Кавказын]]
|- align="center" 
| 10
| [[Зураг:Flag of Karelia.svg|30px|border]]&nbsp;[[Зураг:Coat of arms of the Republic of Karelia.svg|17px]] &nbsp;10
| [[Бүгд Найрамдах Карель Улс]]
| —
| align="right" | 180,520
| 18
| align="right" | 636,932
| 67
| [[Петрозаводск]]
| 18
| [[Баруун Хойд Холбооны тойрог|Баруун Хойд]]
|- align="center" 
| 11
| [[Зураг:Flag of Komi.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of Arms of the Komi Republic.svg|20px]] 11
| [[Коми]]
| —
| align="right" | 416,774
| 13
| align="right" | 880,639
| 54
| [[Сыктывкар]]
| 20
| [[Баруун Хойд Холбооны тойрог|Баруун Хойд]]
|- align="center" 
| 12
| [[Зураг:Flag of Mari El.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of Arms of Mari El.svg|15px]] &nbsp;12
| [[Мари Эл]]
| —
| align="right" | 23,375 
| 73
| align="right" | 690,349
| 65
| [[Йошкар-Ола]]
| 17
| [[Ижилийн холбооны тойрог|Ижилийн]]
|- align="center" 
| 13
| [[Зураг:Flag of Mordovia.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of Arms of Mordovia.svg|20px]] 13
| [[Мордова]]
| —
| align="right" | 26,128
| 68
| align="right" | 818,566
| 62
| [[Саранск]]
| 23
| [[Ижилийн холбооны тойрог|Ижилийн]]
|- align="center" 
| 14
| [[Зураг:Flag of Sakha.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of Arms of Sakha (Yakutia).svg|20px]] 14
| [[Саха]]
| —
| align="right" | 3,083,523
| 1
| align="right" | 955,580
| 58
| [[Якутск]]
| 36
| [[Алс дорнодын холбооны тойрог|Алс дорнодын]]
|- align="center" 
| 15
| [[Зураг:Flag of Tatarstan.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of Arms of Tatarstan.svg|20px]] 16
| [[Татарстан]]
| 
| align="right" | 67,847
| 44
| align="right" | 3,822,038
| 8
| [[Казань]]
| 45
| [[Ижилийн холбооны тойрог|Ижилийн]]
|- align="center" 
| 16
| [[Зураг:Flag of Tuva.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of arms of Tuva.svg|20px]] 17
| [[Тува]]
| —
| align="right" | 168,604
| 21
| align="right" | 310,460
| 77
| [[Кызыл]]
| 19
| [[Сибирийн холбооны тойрог|Сибирийн]]
|- align="center" 
| 17
| [[Зураг:Flag of Udmurtia.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of arms of Udmurtia.svg|20px]] 18
| [[Удмурт]]
| —
| align="right" | 42,061
| 57
| align="right" | 1,517,692
| 31
| [[Ижевск]]
| 25
| [[Ижилийн холбооны тойрог|Ижилийн]]
|- align="center" 
| 18
| [[Зураг:Flag of Kalmykia.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of Arms of Kalmykia.svg|20px]] 08
| [[Бүгд Найрамдах Халимаг Улс]]
| qalimaɣ oron
| align="right" | 74,731
| 40
| align="right" | 284,140
| 78
| [[Элст]]
| 14
| [[Өмнөд холбооны тойрог|Өмнөд]]
|- align="center" 
| 19
| [[Зураг:Flag of Khakassia.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of arms of Khakassia.svg|20px]] 19
| [[Хакас]]
| —
| align="right" | 61,569
| 46
| align="right" | 533,025
| 71
| [[Абакан]]
| 13
| [[Сибирийн холбооны тойрог|Сибирийн]]
|- align="center" 
| 20
| [[Зураг:Flag of the Chechen Republic.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of arms of Chechnya.svg|20px]] 20
| [[Чечень]]
| —
| align="right" | 15,647
| 75
| align="right" | 1,324,767
| 38
| [[Грозный]]
| 19
| [[Хойд Кавказын холбооны тойрог|Хойд Кавказын]]
|- align="center" 
| 21
| [[Зураг:Flag of Chuvashia.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of Arms of Chuvashia.svg|20px]] 21
| [[Чуваш]]
| —
| align="right" | 18,343
| 74
| align="right" | 1,243,431
| 41
| [[Чебоксары]]
| 26
| [[Ижилийн холбооны тойрог|Ижилийн]]
|---------- bgcolor="#eeeba8"
|Colspan=12 align=center|— '''[[Хязгаар (Орос)|хязгаар]]''' (оросоор край) гэдэг нь үндсэндээ Оросууд байдаг боловч мужтай харьцуулахад зах хязгаар, сийрэг суурьшилт газар ('''9''') — 
|- align="center" 
| 22
| [[Зураг:Flag of Altai Krai.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of Arms of Altai Krai.svg|20px]] 22
| [[Алтайн хязгаар]]
| —
| align="right" | 167,996
| 22
| align="right" | 2,398,751
| 22
| [[Барнаул]]
| 23
| [[Сибирийн холбооны тойрог|Сибирийн]]
|- align="center" 
| 23
| [[Зураг:Flag of Kamchatka Krai.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of Arms of Kamchatka Krai.svg|20px]] 41
| [[Камчаткын хязгаар]]
| —
| align="right" | 464,275
| 10
| align="right" | 320,549
| 76
| [[Камчаткын Петропавловск|Камчаткын<br>Петропавловск]]
| 14
| [[Алс дорнодын холбооны тойрог|Алс дорнодын]]
|- align="center" 
| 24
| [[Зураг:Flag of Krasnodar Krai.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of Arms of Krasnodar Krai.svg|18px]] 23
| [[Краснодарын хязгаар]]
| —
| align="right" | 75,485
| 41
| align="right" | 5,330,181
| 3
| [[Краснодар]]
| 46
| [[Өмнөд холбооны тойрог|Өмнөд]] 
|- align="center" 
| 25
| [[Зураг:Flag of Krasnoyarsk Krai.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of arms of Krasnoyarsk Krai.svg|18px]] 24
| [[Красноярскийн хязгаар]]
| —
| align="right" | 2,366,797
| 2
| align="right" | 2,846,475
| 14
| [[Красноярск]]
| 61
| [[Сибирийн холбооны тойрог|Алс дорнодын]]
|- align="center" 
| 26
| [[Зураг:Flag of Zabaykalsky Krai.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of arms of Zabaykalsky Krai.svg|20px]] 75
| [[Өвөр Байгалын хязгаар]]
| —
| align="right" | 431,892 
| 12
| align="right" | 1,095,169
| 47
| [[Чит]]
| 34
| [[Сибирийн холбооны тойрог|Сибирийн]]
|- align="center" 
| 27
| [[Зураг:Flag of Perm Krai.svg|30px|border]] &nbsp;[[Зураг:Coat of Arms of Perm Krai.svg|14px]]&nbsp; 59
| [[Пермийн хязгаар]]
| —
| align="right" | 160,236
| 24
| align="right" | 2,634,461
| 18
| [[Пермь]]
| 48
| [[Ижилийн холбооны тойрог|Ижилийн]]
|- align="center" 
| 28
| [[Зураг:Flag of Primorsky Krai.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of arms of Primorsky Krai.svg|20px]] 25
| [[Приморийн хязгаар]]
| —
| align="right" | 164,673 
| 23
| align="right" | 1,947,263
| 26
| [[Владивосток]]
| 34
| [[Алс дорнодын холбооны тойрог|Алс дорнодын]]
|- align="center" 
| 29
| [[Зураг:Flag of Stavropol Krai.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of arms of Stavropol Krai.svg|20px]] 26
| [[Ставрополийн хязгаар]]
| —
| align="right" | 66,160
| 45
| align="right" | 2,790,785
| 15
| [[Ставрополь]]
| 35
| [[Хойд Кавказын холбооны тойрог|Хойд Кавказын]]
|- align="center" 
| 30
| [[Зураг:Flag of Khabarovsk Krai.svg|30px|border]] [[Зураг:Krai_Khabarovsk_coat.png|20px]] 27
| [[Хабаровскийн хязгаар]]
| —
| align="right" | 787,633
| 4
| align="right" | 1,342,083
| 35
| [[Хабаровск]]
| 19
| [[Алс дорнодын холбооны тойрог|Алс дорнодын]]        
|---------- bgcolor="#cec784"
|Colspan=12 align=center|— '''[[Область|муж]]''' (оросоор область) гэдэг нь Орос үндэстэн анхнаасаа давамгай оршин сууж ирсэн, улсын засаг захиргааны үндсэн нэгж ('''46''') — 
|- align="center" 
| 31
| [[Зураг:Flag of Amur Oblast.svg|30px]] [[Зураг:Coat of Arms of Amur oblast.png|20px]] 28
| [[Амар муж]]
| amur muji
| align="right" | 361,913
| 14
| align="right" | 816,910
| 61
| [[Благовещенск]]
| 28
| [[Алс дорнодын холбооны тойрог|Алс дорнодын]] 
|- align="center" 
| 32
| [[Зураг:Flag of Arkhangelsk Oblast.svg|30px]] [[Зураг:Coat of Arms of Arkhangelsk oblast.svg|20px]] 29
| [[Архангельск муж]]
| —
| align="right" | 589,913
| 8
| align="right" | 1,202,295
| 41
| [[Архангельск]]
| 26
| [[Баруун Хойд Холбооны тойрог|Баруун Хойд]] 
|- align="center" 
| 33
| [[Зураг:Flag of Astrakhan Oblast.svg|30px]]&nbsp;&nbsp;[[Зураг:Coat of Arms of Astrakhan Oblast.svg|10px]]&nbsp; &nbsp;30
| [[Астрахань муж]]
| —
| align="right" | 49,024
| 55
| align="right" | 1,013,840
| 56
| [[Астрахань]]
| 13
| [[Өмнөд холбооны тойрог|Өмнөд]]
|- align="center" 
| 34
|
| [[Белгород муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Белгород]]
| 22
| 
|- align="center" 
| 35
|
| [[Брянск муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Брянск]]
| 34
| 
|- align="center" 
| 36
|
| [[Владимир муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Владимир]]
| 21
|
|- align="center" 
| 37
|
| [[Волгоград муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Волгоград]]
| 39
| 
|- align="center" 
| 38
|
| [[Вологда муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Вологда]]
| 28
|  
|- align="center" 
| 39
|
| [[Воронеж муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Воронеж]]
| 34
|  
|- align="center" 
| 40
|
| [[Иваново муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Иваново]]
| 27
| 
|- align="center" 
| 41
|
| [[Калининград муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Калининград]]
| 21
|  
|- align="center" 
| 42
|
| [[Калуга муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Калуга]]
| 26
|   
|- align="center" 
| 43
|
| [[Кемерово муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Кемерово]]
| 44
|  
|- align="center" 
| 44
|
| [[Киров муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Киров]]
| 45
|
|- align="center" 
| 45
|
| [[Кострома муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Кострома]]
| 30
|  
|- align="center" 
| 46
|
| [[Курган муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Курган]]
| 26
| 
|- align="center" 
| 47
|
| [[Курск муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Курск]]
| 33
| 
|- align="center" 
| 48
| [[Зураг:Flag of Leningrad Oblast.svg|25px|border]] [[Зураг:Coat of arms of Leningrad Oblast.svg|15px]] 44
| [[Ленинград муж]]
| —
| align="right" | 83,908
| 39
| align="right" | 1,892,711
| 27
| Санкт-Петербург
| 18
| [[Баруун Хойд Холбооны тойрог|Баруун Хойд]]
|- align="center" 
| 49
|
| [[Липецк муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Липецк]]
| 20
| 
|- align="center" 
| 50
|
| [[Магадан муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Магадан]]
| 9
|  
|- align="center" 
| 51
|
|  [[Москва муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| Москва
| 72
|    
|- align="center" 
| 52
|
| [[Мурманск муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Мурманск]]
| 19
|  
|- align="center" 
| 53
|
| [[Нижегород муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Доод Новгород]]
| 52
|     
|- align="center" 
| 54
| [[Зураг:Flag of Novgorod Oblast.svg|25px|border]] [[Зураг:Coat of arms of Novgorod Oblast.png|15px]] 53
| [[Новгород муж]]
| —
| align="right" | 54,501
| 49
| align="right" | 592,415
| 70
| [[Их Новгород]]
| 22
| [[Баруун Хойд Холбооны тойрог|Баруун Хойд]]
|- align="center" 
| 55
|
| [[Новосибирск муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Новосибирск]]
| 35
|           
|- align="center" 
| 56
|
| [[Омск муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Омск]]
| 33
|    
|- align="center" 
| 57
|
| [[Оренбург муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Оренбург]]
| 48
|   
|- align="center" 
| 58
|
| [[Орёл муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Орёл]]
| 35
|  
|- align="center" 
| 59
|
| [[Пенза муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Пенза]]
| 33
|    
|- align="center" 
| 60
|
| [[Псков муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Псков]]
| 26
|   
|- align="center" 
| 61
|
| [[Ростов муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Донын Ростов]]
| 57
|   
|- align="center" 
| 62
|
| [[Рязань муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Рязань]]
| 29
| 
|- align="center" 
| 63
|
| [[Самара муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Самар хот|Самар]]
| 37
|  
|- align="center" 
| 64
|
| [[Саратов муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Саратов]]
| 42
| 
|- align="center" 
| 65
|
| [[Сахалин муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Өмнөд Сахалинск]]
| 19
|    
|- align="center" 
| 66
|
| [[Свердловск муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Екатеринбург]]
| 72
|  
|- align="center" 
| 67
|
| [[Смоленск муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Смоленск]]
| 27
|   
|- align="center" 
| 68
|
| [[Тамбов муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Тамбов]]
| 32
|  
|- align="center" 
| 69
|
| [[Тверь муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Тверь]]
| 43
|  
|- align="center" 
| 70
|
| [[Томск муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Томск]]
| 20
|
|- align="center" 
| 71
|
| [[Тула муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Тула]]
| 26
|  
|- align="center" 
| 72
|
| [[Тюмень муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Тюмень]]
| 26
|  
|- align="center" 
| 73
|
| [[Ульяновск муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Ульяновск]]
| 25
|   
|- align="center" 
| 74
| [[Зураг:Flag of Chelyabinsk Oblast.svg|25px|border]] [[Зураг:Coat of arms of Chelyabinsk Oblast.svg|16px]] 74
| [[Челябинск муж]]
| —
| align="right" | 88,529
| 36
| align="right" | 3,485,272
| 9
| [[Челябинск]]
| 43
| [[Уралын холбооны тойрог|Уралын]]
|- align="center" 
| 75
| [[Зураг:Flag of Irkutsk Oblast.svg|25px|border]] [[Зураг:Coat of arms of Irkutsk Oblast.svg|15px]] 38
| [[Эрхүү муж]]
| —
| align="right" | 774,846
| 5
| align="right" | 2,422,026
| 21
| [[Эрхүү]]
| 36
| [[Сибирийн холбооны тойрог|Сибирийн]]
|- align="center" 
| 76
|
| [[Ярославль муж]]
| —
| align="right" | 
| 
| align="right" | 
| 
| [[Ярославль]]
| 20
|                                          
|---------- bgcolor="#ff0084"
|Colspan=12 align=center|— '''[[холбооны ач холбогдолтой хот]]''' (оросоор город федерального значения) гэдэг нь аль нэг мужид хамааруулмааргүй их хот ('''2''') — 
|- align="center" 
| 77
| [[Зураг:Flag of Moscow.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of Arms of Moscow.svg|18px]] 77
| [[Москва]] хот
| —
| align="right" | 2,511
| 82
| align="right" | 11,979,529
| 1
| [[Москва]]
| 125
| [[Төв холбооны тойрог|Төв]]
|- align="center" 
| 78
| [[Зураг:Flag of Saint Petersburg Russia.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of Arms of Saint Petersburg (2003).svg|20px]] 78
| [[Санкт-Петербург хот]]
| —
| align="right" | 1,399
| 83
| align="right" | 5,028,313
| 4
| [[Санкт-Петербург]]
| 111
| [[Баруун Хойд Холбооны тойрог|Баруун Хойд]]
|---------- bgcolor="#9ca6ff"
|Colspan=12 align=center|— '''[[өөртөө засах муж]]''' (оросоор автономная область) буюу бүгд найрамдах улс болоход мөчиддөх цөөн тоот ардын суугуул нутаг ('''1''') — 
|- align="center" 
| 79
| [[Зураг:Flag of the Jewish Autonomous Oblast.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of arms of the Jewish Autonomous Oblast.svg|18px]] 79
| [[Еврейн өөртөө засах муж|Еврейн ӨЗМ]]
| —
| align="right" | 36,266
| 60
| align="right" | 172,671
| 80
| [[Биробижан]]
| 6
| [[Алс дорнодын холбооны тойрог|Алс дорнодын]]
|---------- bgcolor="#ffcb31"
|Colspan=12 align=center|— '''[[өөртөө засах тойрог]]''' (оросоор автономный округ) гэдэг нь муж, хязгаарын мэдэл дэх хэт цөөн тоот ард түмний өлгий нутаг ('''4''') — 
|- align="center" 
| 80
| [[Зураг:Flag of Nenets Autonomous District.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of arms of Nenets Autonomous Okrug.svg|18px]] 83
| [[Ненецийн өөртөө засах тойрог|Ненецийн ӨЗТ]]
| —
| align="right" | 176,810
| 20
| align="right" | 42,789
| 83
| [[Нарьян-Мар]]
| 2
| [[Баруун Хойд Холбооны тойрог|Баруун Хойд]]
|- align="center" 
| 81
| [[Зураг:Flag of Yugra.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of Arms of Yugra.svg|18px]] 86
| [[Ханты-Мансийн өөртөө засах тойрог|Ханты-Мансийн ӨЗТ]]
| —
| align="right" | 534,801
| 9
| align="right" | 1,584,063
| 28
| [[Ханты-Мансийск]]
| 22
| [[Уралын холбооны тойрог|Уралын]]
|- align="center" 
| 82
| [[Зураг:Flag of Chukotka.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of Arms of Chukotka.svg|18px]] 87
| [[Чукоткын өөртөө засах тойрог|Чукоткын ӨЗТ]]
| —
| align="right" | 721,481 
| 7
| align="right" | 50,780
| 82
| [[Анадырь]]
| 9
| [[Алс дорнодын холбооны тойрог|Алс дорнодын]]
|- align="center" 
| 83
| [[Зураг:Flag of Yamal-Nenets Autonomous District.svg|30px|border]] [[Зураг:Coat of Arms of Yamal Nenetsia.svg|18px]] 89
| [[Ямало-Ненецийн өөртөө засах тойрог|Ямало-Ненецийн ӨЗТ]]
| —
| align="right" | 769,250
| 6
| align="right" | 541,612
| 71
| [[Салехард]]
| 9
| [[Уралын холбооны тойрог|Уралын]]         
|}
{{Clr}}

==Зураг==
<gallery>
Файл:Оросын засаг захиргааны хуваарь.jpg|Оросын засаг захиргааны хуваарь-орос хэлээр
Файл:Оросын баруун хэсэг.gif|Оросын баруун хэсэг
Файл:Орос- улс төр, газарзүйн атлас.jpg|Орос- улс төр, газарзүйн атлас
Файл:Орос-улс төрийн атлас National Geographic.jpg|Орос-улс төрийн атлас-англи хэлээр
Файл:Зүүн Сибирь, Алс Дорнод.gif|Зүүн Сибирь, Алс Дорнод
Файл:Зүүн Европын тэгш өндөрлөг.jpg|Зүүн Европын тэгш өндөрлөг
</gallery>

== Мөн үзэх==
* [[Зөвлөлт Холбоот Улс]]
* [[Оросын ард түмэн]]

== Тэмдэглэл ==
{{notelist}}
{{reflist|group=Note}}

== Цахим холбоос ==
* {{commonscat|Россия|Орос}}
; Засгийн газар
* [http://www.gov.ru// gov.ru]—Засгийн газрын албан ёсны вэбсайт
* [https://web.archive.org/web/20140401074830/http://www.duma.ru/ Duma]—Парламентийн доод танхим
* [https://archive.is/20120805045016/www.council.gov.ru/eng/index.html Federation Council]—Парламентийн дээд танхим
* [https://web.archive.org/web/20030908005515/http://www.kremlin.ru/eng/ Kremlin]—Ерөнхийлөгчийн албан ёсны вэбсайт
* [https://web.archive.org/web/20120926195007/https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-r/russia.html Төрийн тэргүүн болон түүний кабинет]
* [http://www.cbr.ru/eng/ Оросын төв банк]
* [https://web.archive.org/web/20120804041150/http://www.fms.gov.ru/ Federal Migration Service]
* [https://web.archive.org/web/20110219024441/http://www.customs.ru/en/ Russian Federal Customs Service]
* [http://tonto.eia.doe.gov/country/country_energy_data.cfm?fips=RS Energy Statistics for Russia] from the Energy Information Administration
* [http://en.rian.ru/ Russian News Agency Ria Novosti]

; Ерөнхий мэдээлэл
* [http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/russia.htm Russia] at ''UCB Libraries GovPubs''
; Бусад
* [http://www.itar-tass.com ITAR-TASS News Agency]
* [http://www.interfax.com/ Interfax.com]—News agency based in Moscow
* [http://www.waytorussia.net/WhatIsRussia/Intro.html Way to Russia. An Introduction to Russia and Russian People]
* [https://web.archive.org/web/20080408132601/http://www.ib.hu-berlin.de/~pbruhn/russgus.htm RussGUS]—Bibliographic database of German publications on Russia (about 175,000 positions)
* [http://rbth.ru/ Russia Beyond the Headlines] International news project about Russia.

== Бөбөчин Зүүлтийн тайлбар ==
<references group="A" />

== Эшлэл ==
{{лавлах холбоос|2}}

{{Ази}}
{{Европ}}
{{ЕАБХАБ-ын гишүүн улсууд}}
{{Хөтлөгч мөр Евразийн Эдийн засгийн холбоо}}
{{G8}}
{{Хөтлөгч мөр Тусгаар Улсуудын Хамтын Нөхөрлөл}}
{{Хөтлөгч мөр Хар тэнгисийн эдийн засгийн хамтын ажиллагааны байгууллага}}
{{Хөтлөгч мөр Шанхайн хамтын ажиллагааны байгууллага}}
[[Ангилал:Википедиа:Онцлох өгүүлэл]]
[[Ангилал:Орос| ]]
[[Ангилал:Азийн орон]]
[[Ангилал:Европын орон]]
[[Ангилал:Их наймын орон]]
[[Ангилал:BRICS-ийн гишүүн орон]]
[[Ангилал:Европын зөвлөлийн гишүүн]]
[[Ангилал:Зөвлөлт Холбоот Улсын дараах улс]]
[[Ангилал:Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн орон]]
[[Ангилал:Тусгаар Улсуудын Хамтын Нөхөрлөлийн гишүүн орон]]