Парацетамол
Урвалын дараалал
[засварлах | кодоор засварлах]Ацетаминофен (парацетамол) бодисын солилцоо нь элэгний дотор хоёр үндсэн замаар явагддаг: глюкуронидаци ба сульфатжуулалт. Эдгээр бодисын солилцооны замуудын урвалын кинетикийг эмчилгээний тунгаар хэрэглэх үед тэг дарааллын кинетикийн дагуу гэж үздэг.
Тэг дарааллын кинетикийн хувьд урвалын хурд тогтмол бөгөөд субстратын концентрацаас хамаардаггүй. Үүний оронд ацетаминофенийн метаболизмыг хариуцдаг ферментүүд нь ердийн эмчилгээний тунгаар ханасан болж, бодисын солилцооны тогтмол хурдыг бий болгодог.
Гэсэн хэдий ч ацетаминофенийг өндөр тунгаар хэрэглэх эсвэл хэтрүүлэн хэрэглэх үед глюкуронидаци ба сульфатжих замууд ханаж, эмийн багахан хэсэг нь цитохромын P450 ферментийн систем, ялангуяа CYP2E1 изозимээр дамжин метаболизмд ордог. Энэ зам нь метаболизмын хурд нь субстратын концентрацтай пропорциональ байдаг нэгдүгээр зэрэглэлийн кинетикийг дагадаг.
Эдгээр ерөнхий чиг хандлага нь ацетаминофенийн бодисын солилцоог тодорхойлдог хэдий ч элэгний үйл ажиллагаа эсвэл бусад эмүүд зэрэг хувь хүний өөрчлөлт, өвөрмөц нөхцөл байдал нь тухайн хүний ацетаминофен бодисын солилцооны ерөнхий кинетикт нөлөөлж болохыг анхаарах нь чухал юм.
Ямар үүрэгтэй
[засварлах | кодоор засварлах]Идэвхгүй метаболит үүсэх:
[засварлах | кодоор засварлах]Ацетаминофений бодисын солилцооны үндсэн замууд нь сульфат ба глюкуроны хүчилтэй нэгддэг. Эдгээр урвалын үр дүнд усанд илүү уусдаг идэвхгүй метаболит үүсдэг. Дараа нь эдгээр хавсарсан хэлбэрүүд нь шээсээр ялгардаг.
Хоргүйжүүлэх:
[засварлах | кодоор засварлах]Ацетаминофений бодисын солилцоо нь эмийг хоргүйжүүлэхэд тусалдаг. Коньюгацийн урвал нь метаболитуудыг хоргүй болгож, биеэс амархан ялгардаг.
Хорт бодисоос урьдчилан сэргийлэх:
[засварлах | кодоор засварлах]Ацетаминофенийг санал болгож буй тунгаар хэрэглэхэд аюулгүй байдаг ч хэт их эсвэл удаан хугацаагаар хэрэглэх нь элэгний хордлого үүсгэдэг. Реактив завсрын бүтээгдэхүүн, ялангуяа N-acetyl-pbenzoquinone imine (NAPQI) үүсэх нь ацетаминофенийн солилцооны явцад үүсч болно. NAPQI нь ихэвчлэн глутатионтой холбогдож хоргүйжүүлдэг. Гэсэн хэдий ч хэтрүүлэн хэрэглэсэн тохиолдолд глутатионы нөөц шавхагдаж, хорт NAPQI хуримтлагдаж, элэгний гэмтэл үүсдэг.
Биологийн өөрчлөлт:
[засварлах | кодоор засварлах]Бодисын солилцоо нь биотрансформацийн нэг хэлбэр бөгөөд бие махбодь нь бодисыг өөрчилдөг бөгөөд үүнийг амархан арилгадаг. Ацетаминофенийн хувьд энэ нь коньюгацийн урвалаар эмийн химийн бүтцийг өөрчлөх явдал юм.
Нэмэлт:
[засварлах | кодоор засварлах]Ацетаминофенийг зохих ёсоор хэрэглэвэл ерөнхийдөө аюулгүй байдаг ч хэтрүүлэн хэрэглэх эсвэл архаг хэтрүүлэн хэрэглэх нь хоргүйжүүлэх замыг дарж, элэгний ноцтой гэмтэлд хүргэдэг гэдгийг анхаарах нь чухал юм. Ийм учраас санал болгож буй тунгийн удирдамжийг дагаж, хэтрүүлэн хэрэглэсэн тохиолдолд эмнэлгийн тусламж авах нь маш чухал юм.
Үе шатуудыг тайлбарлах
[засварлах | кодоор засварлах]Ацетаминофен (парацетамол) бодисын солилцоо нь хэд хэдэн үе шатыг хамардаг бөгөөд гол төлөв элгэнд тохиолддог. Бодисын солилцооны гол замууд нь глюкуронидаци, сульфатжуулалт, цитохром P450 ферментийг оролцуулсан бага зэргийн зам юм. Ацетаминофен бодисын солилцооны үе шатууд нь:
Сульфатжуулах:
[засварлах | кодоор засварлах]- Эхний шатанд ацетаминофенийн нэг хэсэг нь сульфатжуулалтад ордог. Энэ нь ацетаминофенд сульфатын бүлгийг нэмж, усанд уусдаг, хор багатай нэгдэл үүсгэдэг.
- Сульфатжуулалтыг хариуцдаг фермент нь сульфотрансфераза юм.
Глюкуронжуулалт:
[засварлах | кодоор засварлах]- Өөр нэг гол зам нь ацетаминофенд глюкуроны хүчлийн хэсгийг нэмж, улмаар глюкуронидын коньюгат үүсгэдэг.
- Глюкуронжилтыг хариуцдаг фермент нь UDP-глюкуронозилтрансфераза (UGT) юм.
CYP450 ферментийн зам (Цитохром P450):
[засварлах | кодоор засварлах]- Бага зэргийн бодисын солилцооны зам нь цитохромын P450 ферментийн систем, ялангуяа CYP2E1 изозимээр ацетаминофенийг исэлдүүлэх явдал юм.
- Энэ зам нь ацетаминофенийн өндөр концентрацитай нөхцөлд, жишээлбэл, хэтрүүлэн хэрэглэсэн тохиолдолд илүү ач холбогдолтой болдог. Энэ нь реактив завсрын бүтээгдэхүүн болох N-ацетил-п-бензокинон имин (NAPQI) үүсгэдэг бөгөөд энэ нь ихэвчлэн глутатионтой холбогдож хоргүйждэг.
Глутатионтой коньюгаци:
[засварлах | кодоор засварлах]- Реактив метаболитууд, ялангуяа NAPQI нь глутатионтой нэгдэх замаар хоргүйжүүлдэг. Энэ нь ялгардаг тогтвортой, хор багатай коньюгат үүсгэдэг.
- Ацетаминофен хэтрүүлэн хэрэглэсэн тохиолдолд глутатион шавхагдаж, улмаар хорт завсрын бодис хуримтлагдаж, элэгний гэмтэл үүсдэг.
Шээс ялгаруулах:
[засварлах | кодоор засварлах]- Эцсийн шат нь усанд уусдаг, нэгдмэл метаболитуудыг бөөрөөр шээсээр гадагшлуулах явдал юм.
Ердийн нөхцөлд сульфатжуулах болон глюкуронидацийн замууд нь бодисын солилцооны үндсэн зам боловч ацетаминофенийг хэтрүүлэн хэрэглэсэн тохиолдолд цитохромын P450 зам илүү хамааралтай болохыг анхаарах нь чухал юм. Нэмж дурдахад, глутатион зэрэг кофакторуудын олдоц нь хоргүйжүүлэх үйл явцад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг бөгөөд болзошгүй хордлогоос урьдчилан сэргийлдэг.
Холбогдох өвчнүүд
[засварлах | кодоор засварлах]Ацетаминофен бодисын солилцоотой холбоотой гол санаа зовоосон асуудал бол элэгний ноцтой гэмтэлд хүргэдэг тунг хэтрүүлэн хэрэглэх эрсдэл юм. Ацетаминофенийг санал болгож буй тунгаар хэрэглэх нь ерөнхийдөө аюулгүй боловч санал болгож буй тунг хэтрүүлэх эсвэл удаан хугацаагаар хэрэглэх нь хоргүйжүүлэх хэвийн замыг дарж, хорт метаболит хуримтлагдахад хүргэдэг.
Ацетаминофенийн хоруу чанар эсвэл хэтрүүлэн хэрэглэх:
[засварлах | кодоор засварлах]- Ацетаминофенийн хоруу чанар нь ацетаминофенийг хэтрүүлэн хэрэглэснээс үүдэлтэй ноцтой нөхцөл юм. Хортой нөлөө нь үндсэндээ бодисын солилцооны явцад N-ацетил-п-бензокинон имин (NAPQI) гэж нэрлэгддэг реактив завсрын бодисыг үүсгэдэгтэй холбоотой юм.
- NAPQI нь ихэвчлэн глутатионтой холбогдож хоргүйжүүлдэг. Гэсэн хэдий ч хэтрүүлэн хэрэглэсэн тохиолдолд глутатионы нөөц шавхагдаж, хорт NAPQI хуримтлагдаж, элэгний гэмтэл үүсдэг.
- Ацетаминофенийг хэтрүүлэн хэрэглэх нь элэгний цочмог дутагдалд хүргэдэг бөгөөд энэ нь амь насанд аюултай нөхцөл юм.
Ацетаминофенийн хордлогоос урьдчилан сэргийлэхийн тулд хувь хүмүүс санал болгож буй тунгийн удирдамжийг дагаж мөрдөх, ацетаминофен агуулсан эмийг элгэнд дарамт учруулж болзошгүй бусад эмүүдтэй хослуулахаас зайлсхийх нь чухал юм. Ацетаминофен хэтрүүлэн хэрэглэсэн тохиолдолд эмнэлгийн тусламж яаралтай авах нь маш чухал юм. Хэвийн нөхцөлд, зохих ёсоор хэрэглэвэл ацетаминофен нь аюулгүй бөгөөд үр дүнтэй өвдөлт намдаах, халуун бууруулах үйлчилгээ үзүүлдэг болохыг тэмдэглэх нь зүйтэй. Гэсэн хэдий ч элэгний өвчтэй хүмүүс, архаг согтууруулах ундаа хэрэглэдэг хүмүүс, элэгэнд нөлөөлдөг эм хэрэглэдэг хүмүүс ацетаминофен хэрэглэхээсээ өмнө болгоомжтой байж, эрүүл мэндийн мэргэжилтнүүдтэй зөвлөлдөх хэрэгтэй.
Хэн гэдэг хүн анх хэдэн онд нээсэн
[засварлах | кодоор засварлах]Ацетаминофен бодисын солилцооны нээлт, ойлголт нь цаг хугацааны явцад янз бүрийн судлаачдын оруулсан хувь нэмрийг оруулсан. Жулиус Акселрод болон түүний хамтрагчид ацетаминофенийн метаболизмын талаархи нэгэн алдартай судалгааг хийсэн. 1950, 1960-аад онд Нобелийн шагналт фармакологич Акселрод ацетаминофенийн метаболизмын замуудыг судалж, гол метаболит болох глюкуронид ба сульфатын коньюгатуудыг тодорхойлсон.