Термо хүлээн авагч
Термо хүлээн авагч (мөн температурын мэдрэг) гэдэг нь эсийн доторх температурыг мэдрэх мэдрэмжийг нэрлэдэг ба түр зуурын реcептор боломжит сувгуудаар дамждаг. Aмьтны эсүүд нь дулааны цочролын хариу үзүүлэлт гэх өндөр температурт эсийн хэмжээнд гэмтэл гархаас урьдчилан сэргийлэх хамгаалалтын механизмыг агуулсан байдаг. Мөн өндөр температур нь идэвхигүй HSF1-ийг Hsp40 / Hsp70 ба Hsp90 дулааны цочролын уураг бүхий цогцолбороос салгахад ийм хариу үзүүлдэг. NcRNA hsr1-ийн тусламжтайгаар HSF1 нь тайрагдаж, идэвхтэй болон зорилтот генийнхээ илэрхийлэлийн хариу үзүүлэлтийг ихэсгэдэг. Прокариот ба эукариотын аль алинд нь олон бусад термосенсорын механизмууд байдаг.
 | Википедиагийн чанарын стандартад нийцүүлэхийн тулд энэ өгүүллийг хянан тохиолдуулах хэрэгтэй байна. Энэ талаар хэлэлцүүлгийн хуудас дээр юм уу энэ тэмдгийг илүү нарийвчилсан тэмдгээр солино уу. |
Термосепшин[засварлах | кодоор засварлах]
Термосепшион гэдэг нь организмын дулааныг хүлээн авдаг мэдрэл юм. Температурын хүлээн авагч хэрхэн ажилладаг талаар нарийвчлан судалж байгаа. Килиопати нь дулааныг мэдрэх чадвар буурч байгаатай холбоотой бөгөөд ингэснээр процесст силлиа туслаж болно. Түр зуурын рецептор боломжит суваг (TRP суваг) нь олон зүйлийн халуун, хүйтэн, өвдөлт мэдрэх мэдрэхүйд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг гэж үздэг. Сээр нуруутан амьтад дор хаяж хоёр төрлийн мэдрэгчтэй байдаг: дулааныг мэдэрдэг, хүйтнийг мэдэрдэг.
Термосепшион онцгой хэлбэрийг Кроталин болон Бойдаи могойнуудад ашигладаг бөгөөд энэ нь халуун объектуудаас ялгардаг хэт улаан туяаны цацрагийг үр дүнтэй харж чаддаг. Могойн нүүр нь температур мэдрэгчийн хажуугаар хос доторлогоотой, эсвэл нүхтэй байдаг. Мэдрэгч нь хэт улаан туяаны цацрагийг нүхний доторх арьсанд халах нөлөөгөөр шууд бусаар илрүүлдэг. Тэд нүхний аль хэсэг нь хамгийн халуун вэ гэдгийг мэдэж дулааны эх үүсвэрийг олдог бөгөөд энэ нь халуун цустай махчин амьтан байж болно. Хоёр нүхний мэдээллийг нэгтгэснээр могой нь объектын зайг тооцож чаддаг.
Энгийн цус сорогчсарьсан багваахай нь навчан хамар дээрээ тусгай хэт улаан туяаны мэдрэгчтэй байдаг. Цус сорогч сарьсан багваахай нь зөвхөн цусаар хооллодог цорын ганц хөхтөн амьтан юм. Хэт улаан туяаны мэдрэл нь Дэсмодусд 10-15 см зайны хооронд гомеотермик (дулаан цустай) амьтдыг (үхэр, адуу, зэрлэг хөхтөн амьтдыг) нутагшуулах боломжийг олгодог. Энэхүү хэт улаан туяаны мэдрэхүй нь олзондох хамгийн их цусны урсгалтай хэсгийг илрүүлэхэд ашиглаж болно.
Тусгай дулааны мэдрэгчтэй бусад амьтад бол ой хээрийн хайдаг цох бөгөөд энэ нь ойн түймэрт шинэхэн устаж байгаа шилмүүст модонд өндөглөдөг. Харанхуй пигменттэй эрвээхэй ба Troides rhadamathus нь нарлах үед гэмтэхээс зайлс хийхийн тулд тусгай дулааны мэдрэгч ашигладаг. Цус сордог шавж нь мөн тусгай термостатик эрхтэнтэй байж болно.
Хүний биед терморесепторуудаас үүсэх температур мэдрэхүй нь нугасны эвэрний саарал өнгөнд хоёрдогч дараалсан мэдрэлийн эсүүдээр синусит болдог Лиссауерын тэнхлэгийн дагуу нугасны хэсэгт ордог. Эдгээр хоёрдогч дараалсан нейронуудын аксонууд задралд ордог бөгөөд тэд ховдол дахь нейрон руу гарах үед спиноталамик замд нэгддэг. 2017 онд хийсэн судалгаагаар термосенсорын мэдээлэл нь таламусаас илүү хажуугийн парабрахиал цөмд дамждаг бөгөөд энэ нь терморегуляторын зан төлөвийг өдөөдөг.
Дулааны цочрол[засварлах | кодоор засварлах]
Дулаан цочролын хариу үйлдэл (HSR) нь температурын өсөлт, исэлдэлтийн стресс, хүнд метал зэрэг стрессийн улмаас үүссэн уургийн сөрөг нөлөөлөлтэй тэмцэх молекулын каперонуудын тоог нэмэгдүүлдэг эсийн хариу үйлдэл юм. Ердийн эсийн хувьд уураг нь эсийн үндсэн үйл ажиллагааны нэгж болох тул уургийн гомеостаз (протеостаз) -ийг хадгалах шаардлагатай. Уураг нь функцээ олж авахын тулд тодорхой тохиргоог ашигладаг. Хэрэв эдгээр бүтцийг өөрчилвөл чухал үйл явцад нөлөөлж, эс гэмтэх эсвэл үхэлд хүргэж болзошгүй юм. Уургийн ач холбогдол нь дулааны цочролын хариу урвалыг уургийн буруу хувиралтаас урьдчилан сэргийлэх, буцаах, зөв нугалах орчныг бүрдүүлэх молекулын каперонууд гэгддэг дулааны цочролын уураг (HSP) өдөөхөд ашиглагддаг.
Уурагийг нөмөрсөн харилцан үйлчлэл үүсч болох эсийн доторхи тоо ихтэй байдаг тул уураг эвхэх нь хэдийнээ бэрхшээлтэй байдаг; хүрээлэн буй орчны стресс нь уураг ууж, улмаар уугуул биш нугалах шалтгаан болдог тул илүү хэцүү болдог. Буруу нугалахаас урьдчилан сэргийлэхэд молекулын каперонуудын ажил хангалтгүй бол уураг доройтуулж болзошгүй тул хортой дүүргэгчийг зайлуулах боломжтой. Хэрэв зохисгүй уураг хэрэглэвэл уураг нь зохих бүтэц рүү шилжихээс сэргийлж, улмаар янз бүрийн өвчинд илэрч болох ба товруу үүсэхэд хүргэдэг. HSR-ийн өдөөгдсөн дулааны цочролын уураг нь Альцгеймер, Хантингтон, Паркинсоны өвчин гэх мэт нийтлэг мэдрэлийн эсийн өвчлөлийг өдөөж болох уургийн хуримтлалаас урьдчилан сэргийлэхэд тусалдаг.
Түр зуурын рецептор боломжит суваг[засварлах | кодоор засварлах]
Түр зуурын рецептор боломжит сувгууд (TRP суваг) нь олон тооны амьтдын эсийн плазмын мембранд байрладаг ионы сувгууд юм. Бие биетэйгээ ижил төстэй бүтэцтэй 30 орчим TRP суваг байдаг. Эдгээрийг хоёр өргөн бүлэгт хуваадаг: 1-р бүлэгт TRPC (каноникийн хувьд "С"), TRPV (ванилоидын "V"), TRPM (меластатины хувьд "M"), TRPN (механорецепторын боломжийн хувьд "N"), TRPA ("А" нь анкирин). 2-р бүлэгт TRPP (поликистийн хувьд "P") ба TRPML (муколипийн "ML") байдаг. Эдгээр олон сувгууд өвдөлт, температур, янз бүрийн амт, даралт, алсын хараа гэх мэт янз бүрийн мэдрэлийг дамжуулдаг. Бие махбодид зарим TRP суваг нь микроскоп термометр шиг ажилладаг гэж үздэг бөгөөд амьтдад халуун эсвэл хүйтэн мэдрэмжийг авхад ашигладаг. Зарим TRP сувгууд нь сармис (аллицин), чинжүү (капсаицин), васаби (аллил изотиоцианат) гэх мэт халуун ногоо олддог молекулуудаар идэвхждэг; бусад нь ментол, гавар, чинжүү, хөргөлтийн бодисоор идэвхждэг; бусад нь каннабис (тухайлбал, THC, CBD ба CBN) эсвэл стевия дахь молекулуудаар идэвхждэг. Зарим нь осмос даралт, хэмжээ, сунгалт, чичиргээ зэрэг мэдрэгч болдог.
Эукариот[засварлах | кодоор засварлах]
Эукариотууд нь мембран дотор бүрэлдсэн органеллгүй прокариотууд-аас ялгаатай нь мембран дотор байрласан цөм бүхий нүкляцтай организмууд байдаг.
Дулааны цочролын коэффициент 1[засварлах | кодоор засварлах]
Дулааны цочролын коэффициент 1 нь хүний бие дахь HSF1 генээр кодлогдсон уураг юм. HSF1 нь эукариотуудад ихээр хадгалагддаг бөгөөд хөгжүүлэлт, бодисын солилцоо зэрэг стрессгүй зохицуулалтад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг протеотоксик стрессийн хариу урвалын анхдагч зуучлагч юм.
Молекул шаперонууд нь синтезийн үед болон эсийн стрессийн үед уураг эргэлт буцалтгүй нэгтгэхээс хамгаалах үүрэгтэй олон төрлийн уураг юм. Бактерийн молекулын чаперон DnaK нь N-терминалын ATP-гидролизын домогоор ATP холбох, гидролиз, ADP ялгаруулах циклийг С-терминалын субстраттай холбох домайноор задалж, уураг задалж гаргадаг. Димерик GrpE нь DnaK-ийн хамтарсан бүтээгдэхүүн бөгөөд ADP-ийн ялгаралтын түвшинг 5000 дахин өдөөдөг нуклеотидын солилцооны хүчин зүйл болдог. [3] DnaK нь өөрөө сул ATPase; DnaK-ийн ATP гидролиз нь түүний өөр нэг хамтарсан загвар болох DnaJ-тай харилцан үйлчлэлээр өдөөгддөг. Ийнхүү DnaJ ба GrpE-ийн хамтарсан загварууд нь DnaK-ийн нуклеотид ба субстратад холбогдсон төлөв байдлыг DnaK молекулын чапероны мөчлөгийн гэр ахуйн хэвийн үйл ажиллагаа, стресстэй холбоотой үйл ажиллагаанд шаардлагатай аргаар зохицуулах чадвартай юм.
Шаперон Днаж[засварлах | кодоор засварлах]
Молекул биологийн хувьд Hsp40 (дулаан цочролын уураг 40 кД) гэгддэг Шаперон Днаж нь молекул шапероны уураг юм. Энэ нь бактериас эхлээд хүн хүртэл төрөл бүрийн организмд илэрхийлэгддэг. Молекул шаперонууд нь синтезийн үед болон эсийн стрессийн үед уураг эргэлт буцалтгүй нэгтгэхээс хамгаалах үүрэгтэй олон төрлийн уураг юм. Бактерийн молекулын чаперон Днак нь Н-терминалын АДП-гидролизын домогоор АДПхолбох, гидролиз, АДПялгаруулах циклийг С-терминалын субстраттай холбох домайноор задалж, уураг задалж гаргадаг. Димерик ЖрпЕ нь Днак -ийн хамтарсан бүтээгдэхүүн бөгөөд АДП-ийн ялгаралтыг 5000 дахин нэмэгдүүлдэг нуклеотидын солилцооны хүчин зүйл болдог.