Тлингит отог

Тлингит бол Номхон Далайн баруун хойд эрэг дээр аж төрдөг индиан отог билээ. Тэд өөрсдийгөө Lingit гэдэг, утгачилбал "хүн байх" гэсэн утгатай ажээ. Харин тэдний Орос нэр нь гэвэл Koloshi (Колюжи) гэдэг бөгөөд Германы хуучны утга зохиолын бүтээлүүдэд бол Koulischen хэмээн тэмдэглэгдсэн байдаг аж, ялангуяа Shelikov 1796 оны Орос-Америкын газрын зураг дээр. Тэд зүүн өмнөд Аляскын тайга, сэрүүн бүс нутагт буюу Александрын олтриг хавиар нутагладаг гэнэ. Харин тэдний нөгөө нэг хэсэг нь буюу Inland Tlingit гэгдэх хэсэг нь алс баруун хойд Канадын Юканы хавьд (British Columbia-н муж) нутаглах ажээ. Тлингитүүдийн дунд эхийн эрхт ёс "үйчилдэг" аж. Өөрөөр хэлбэл эрчүүд нь ан гөрөө хийж, эмэгтэйчүүд нь тэдний олж ирсэн хоол хүнсийг хариуцаж овгийн гишүүддээ хувиарладаг байна.

Газар Нутаг[засварлах | кодоор засварлах]

Түүхийн эх сурвалжуудад бичигдсэнээр бол Тлингит отгийнхон Portland-ийн сувгаар дамжин Copper мөрнийг гатлан өнөөгийн Аляск болон Британий Колумбын хооронд нутагшжээ. Александрын олтриг нь бараг тэр чигээрээ тэдний мэдэлд очсон гэж хэлж болно. Тэдний ирэхээс өмнөхөн нь тэр хавийн газруудад Хайда отгийнхон амьдардаг байсан бөгөөд Америкт Европчуудыг ирэхээс өмнөхөн нь нүүн одсон ажээ.

Харин нөгөөх нүүдэлчин хэсэг нь Coast уул болон Гэгээн Elias-ын уулын нөмөр болоод Номхон далайд цутгадаг Alsek, Tatshenshini, Chilkat, Taku болон Stikine зэрэг голуудын сав газарт нутаглах болжээ. Ийнхүү нүүдэллэж явахдаа тэд Атхабаскан хэмээх өөр нэгэн отогтонтой холбоо тогтоож худалдаа наймаа хийдэг болсон байна. Хүн ам нь ихэсч, хөгжихийн хэрээр тэдэнд илүү том, илүү үржил шимтэй газар хэрэг болж байлаа. Иймээс тэд дахин нүүдэллэж Таку голд цутгадаг Atlin, Teslin болоод Tagish нууруудын сав газарт ирж суурьшжээ. Тиймээ тэд яг л тал нутгийн нүүдэлчин Монголчууд шиг байнга нүүдэллэж явдаг улс ажээ. Америк болон Канадын нутгийг хөндлөн гулд туулахдаа тэд олон олон бэрхшээлтэй нүүр тулгаржээ. Бусад том жижиг отог аймгууддаа гадуурхагдаж, шинээр гарч ирсэн Америк зэрэг улсуудын дарамт шахалтанд их өртөж байжээ. Ийнхүү дураараа нүүдэллэх нь Нэгдсэн Улсын хуулийг зөрчсөн хэрэг лдээ.

Харин өнөө үед энэ бүхэн өөрчлөгдсөөн. Бүр Канадын засгийн газар Канадын Уугуул Иргэдийг Хамгаалах байгууллагатай (ANCSA - Alaska Native Claims Settlement Act) хамтарч тэдэнд амьдрах тусгай газрыг заан өгч, тэдний эрхийг хуулиар хамгаалах болжээ. Бла Бла Бла, за за баахан газарзүй түүхийн талаар биччихлээ, одоо харин илүү сонирхолтой хэсэг рүүгээ оръё. Тэдний урлаг соёл, философи, шашин шүтлэг болоод зан заншлын тухай.

Амьдрах хэв маяг, шашин шүтлэг[засварлах | кодоор засварлах]

Аляск, Британы Колумба, Юкон-оос ирсэн эдгээр хүмүүсийн урлаг, соёл нь үнэхээрийн байлаг ажээ. Тэдний хувьд хамгийн чухал зүйл бол гэр бүл болоод ураг төрлийн холбоо юм. Хөрөнгө мөнгө, олз омгоос илүүтэйгээр тэдний цус цэвэр байх нь, үеэс үед уламжлагдан ирсэн гэр бүлийн ариун нандин холбоо нь тэдэнд чухал юмаа. Бусад овгуудын адилаар тэд туйлын шүтлэгтэй улс юм.

Тэдний хэрэглэдэг сав суулга, байр байшин бүр халбага сэрээнээс нь эхлээд л тэр бүхэнд нь тэдний шүтээн нь сийлээстэй байдаг гэнэ. Мөн хот тосгодынхоо хаа сайгүй омгийн шүтээн болох totem-г сийлэн хатгасан байдаг. Тлингитчүүд байгаль дэлхийгээ тэр тусмаа амьтдыг маш ихээр дээдэлдэг байна. Анчид нь анд гарахаас өмнө өөрсдийгөө ариусгах зан үйлийг хийдэг. Мөн бөө нар гэж бий. Тэд ихээхэн хүндтэй байр суурийг эзэлдэг бөгөөд хүмүүсийн өвчин эмгэгийг анагааж, цаг агаарыг өөрчилж, анчидад олз омгийг даллаж, ирээдүйг зөгнөдөг агаад өөрийн ард түмнийг харийн чөтгөрүүд, хар домын шившлэг хараал жатгаас хамгаалдаг гэнэ.

1886 - 1895 оны үед, отгийнхны дунд цэцэг өвчин тархсан бөгөөд омгийн бөө нар яахаа мэдэхгүй байлаа, тиймээс олон олон Тлингитүүд өөрсдийн бөө нарт итгэх итгэлээ алдаж Ортодокс, Христийн шашинд татагдах болжээ. Харин хоол хүнсний хувьд гэвэл тэд мэдээжийн хэрэг далайн гаралтай хүнсийг хэрэглэдэг. Үүнийгээ тэд "Beah Food" буюу Эргийн Хүнс гэж нэрлэдэг байна.

Хэл соёл[засварлах | кодоор засварлах]

Тэдэнд өөрсдийн гэсэн Тлингитийн хэл гэж бий. Энэ нь Na-Dene хэлний язгуураас үүсэлтэй ажээ. Бусад орны ямар ч хэлэнд яригддаггүй тийм өвөрмөц аялгаар ярилцдаг аж. Харамсалтай нь өнөөдөр ердөө л 500 гаруй л хүн энэ хэлээр ярьж байгаа аж.

Түүх[засварлах | кодоор засварлах]

Тлингитүүдийн үүслийг 800 гаруй жилийн өмнө Skeena болон Nass голуудын сав газруудаас эхтэй гэдэг. Хамгийн анх тэд 1741 онд л гадныхандтай буюу өөрөөр хэлбэл Оросын судлаачидтай таарсан байна. Дараа нь тэд 1775 онд Испаны судлаачидтай таарсан агаад Тлингитүүд цэцэг өвчнийг Европчуудыг авчирсан хэмээн үздэг байсан тул тэдэнтэй тийм ч сайн харилцаатай байсангүйэ.