Тонга хуудасны эх кодыг харах

{{Short description|Номхон далайн өмнөд хэсэгт орших улс}}
{{энэ гарчиг}}
{{Distinguish||text=Вануату дахь [[Тонгоа]]}}
{{Инфобокс улс
| conventional_long_name = Тонгагийн Хаант Улс
| common_name = Тонга
| native_name = {{native name|to|Puleʻanga Fakatuʻi ʻo Tonga}}
| image_flag = Flag of Tonga.svg
| flag_type = [[Тонгагийн төрийн далбаа|Төрийн далбаа]]
| image_coat = Coat of arms of Tonga.svg
| symbol_type = [[Тонгагийн төрийн сүлд|Сүлд]]
| national_motto = "{{lang|to|Ko e ʻOtua mo Tonga ko hoku tofiʻa|italics=no}}"<br />"Бурхан Тонга хоёр миний өв"
| national_anthem = "{{lang|to|[[Тонгагийн төрийн дуулал|Ko e fasi ʻo e tuʻi ʻo e ʻOtu Tonga]]|italics=no}}"<br />"Тонга арлуудын Хааны дуулал"{{parabr}}{{center|[[File:Tonga National Anthem.ogg]]}}
| image_map = Tonga on the globe (Polynesia centered).svg
| image_map2 = 
| capital = [[Нукуалофа]]
| coordinates = {{Coord|21|08|S|175|12|W|type:city}}
| largest_city = capital
| official_languages = {{Hlist|[[Тонга хэл|Тонга]]|[[Англи хэл]]}}
| ethnic_groups = {{unbulleted list
 | 97% [[Тонгагийн хүн ам|Тонгачууд]]
 | 0.7% [[Евронезичууд]]
 | 2.3% бусад
 }}
| ethnic_groups_year = 2018<ref name=CIA>{{cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/tonga/|title=The World Factbook: Tonga: Geography|access-date=16 November 2018|archive-date=9 January 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210109192022/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/tonga|url-status=live}}</ref>
| demonym = [[Тонгагийн хүн ам|Тонгачууд]]
| government_type = [[Нэгдмэл улс|Нэгдмэл]] [[Парламентын засаглалын систем|парламентын]] [[үндсэн хуульт хаант засаглал|хагас үндсэн хуульт хаант засаглал]] 
| leader_title1 = [[Тонгагийн хаан|Хаан]]
| leader_name1 = [[VI Тупоу]]
| leader_title2 = [[Тонгагийн ерөнхий сайд|Ерөнхий Сайд]]
| leader_name2 = [[Сиаоси Совалени]]
| leader_title3 = [[Тонгагийн Хууль Тогтоох Ассамблей|Ассамблейн Дарга]]
| leader_name3 = [[Фатафехи Факафануа]]
| legislature = [[Тонгагийн Хууль Тогтоох Ассамблей|Хууль Тогтоох Ассамблей]]
| sovereignty_type = [[Тусгаар тогтнол]]
| sovereignty_note = ([[Их Британи]]ас)
| established_event1 = [[Тонгагийн хаант улс (1900–1970)|Тусгаар тогтнолоо]] тунхагласан
| established_date1 = 6 сарын 4, 1970
| area_km2 = 748
| area_rank = 175 <!-- Should match [[List of countries and dependencies by area]] -->
| area_sq_mi = 289 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| percent_water = 4.0
| population_census = 100,209<ref>{{cite web |url=https://matangitonga.to/2021/12/24/tongas-population-drops-100209 |title=Tonga's population drops to 100,209 |publisher=Matangi Tonga |date=24 December 2021 |access-date=24 December 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211224045529/https://matangitonga.to/2021/12/24/tongas-population-drops-100209 |archive-date=24 December 2021}}</ref>
| population_census_rank = 199
| population_census_year = 2021
| population_density_km2 = 139
| population_density_sq_mi = 360 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| population_density_rank = 76<sup>a</sup>
| GDP_PPP = $655&nbsp;сая
| GDP_PPP_year = 2019
| GDP_PPP_per_capita = $6,496<ref name="imf.org">{{Cite web|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=88&pr.y=5&sy=2017&ey=2024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=866&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC&grp=0&a=|title=Report for Selected Countries and Subjects|website=www.imf.org|access-date=8 April 2020|archive-date=8 June 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200608123754/https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=88&pr.y=5&sy=2017&ey=2024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=866&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC&grp=0&a=|url-status=live}}</ref>
| GDP_nominal = $493&nbsp;сая
| GDP_nominal_year = 2019
| GDP_nominal_per_capita = $4,888<ref name="imf.org"/>
| Gini                   = 37.6 <!--number only-->
| Gini_year              = 2015
| Gini_change            = steady<!--increase/decrease/steady-->
| Gini_ref               = <ref name="wb-gini">{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/field/gini-index-coefficient-distribution-of-family-income/country-comparison/ |title=Gini Index coefficient |publisher=CIA World Factbook |access-date=16 July 2021 |archive-date=17 July 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210717071854/https://www.cia.gov/the-world-factbook/field/gini-index-coefficient-distribution-of-family-income/country-comparison |url-status=live }}</ref>
| HDI = 0.745 <!--number only-->
| HDI_year = 2021<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year-->
| HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady-->
| HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf|title=Human Development Report 2021/2022|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=8 September 2022|access-date=8 September 2022}}</ref>
| HDI_rank = 91
| currency = [[Тонга паанга|Паанга]]
| currency_code = TOP
| utc_offset = [[UTC+13:00|+13]]
| drives_on = зүүн
| calling_code = [[+676]]
| cctld = [[.to]]
| footnote_a = 2005 оны тоо баримт дээр үндэслэсэн.
| religion               = {{ublist |item_style=white-space:nowrap;
  |96.9% [[Христийн шашин|Христ]]
  |—53.7% [[Методизм]]
  |—18.6% [[Мормоны шашин|Мормон]]
  |—14.2% [[Тонга дахь католик сүм|Католик]]
  |—10.4% бусад [[Христийн урсгалын жагсаалт|урсгал]]
  |2.2% [[Бахай шүтлэг]]
  |0.5% [[Шашин шүтэхгүй байдал|Шашингүй]]
  |0.3% бусад}}
| religion_ref           = <ref>{{cite web | url=https://www.indexmundi.com/tonga/religions.html | title=Tonga Religions - Demographics }}</ref>
| religion_year          = 2016
}}

'''Тонга''' буюу албан ёсоор '''Тонгагийн Хаант Улс''' ([[Тонга хэл]]: ''Puleʻanga Fakatuʻi ʻo Tonga'', {{lang-en|Kingdom of Tonga}}) нь [[Номхон далай|Өмнөд Номхон далайд]] орших 169 арлаас бүрдэх [[ольтриг]] дээр орших улс бөгөөд тэдгээр 169 арлын 36-д нь хүн оршин суудаг<ref>{{PDF|[http://siteresources.worldbank.org/INTPACIFICISLANDS/Resources/H-TONGA.pdf "Pacific Islands Report #32261"]|33.8&nbsp;KB}}, ''[[Дэлхийн Банк]]''</ref>. Вант Улсын газар нутаг нь хойноос өмнө зүгт 800 километр сунан тогтсон байдаг.

Тонгад анх 1773 онд [[Жэймс Күүк|Ахмад Жэймс Күүк]] очиход арлын уугуул оршин суугчид найрсгаар хүлээн авсан тул '''Найрсаг арлууд''' гэж тэмдэглэн үлдээсэн байдаг. Тэр үед Тонгачуудын ургацын баяр болж байсан учраас баяртаа урьсан юм байжээ. Зохиолч [[Виллиам Маринер]]ын бичсэнээр бол угтаа омгийн ахлагч Күүкийг баярын үеэр алахыг хүсч байсан боловч төлөвлөгөөгөө хэрэгжүүлж чадаагүй аж<ref>Had they known of British colonisation they might{{Or|date=December 2009}} have killed him anyway, as eventually happened in Hawai{{okina}}i.{{Webarchiv|url=http://www.fiji.gov.fj/publish/page_10002.shtml |wayback=20090116231822 |text=Mr Korovulavula - Occasion of the Inaugural Flight Fiji/Tonga/Fiji Reception by Airlines Tonga |archiv-bot=2024-04-14 21:20:31 InternetArchiveBot }}. Retrieved April 16, 2008.</ref>.

Номхон далайн арлын орнуудаас [[хаант засаг]]тай цорын ганц орон болох Тонга нь мөн албан ёсоор колоничлогдож байгаагүй тус бүс нутгийн цорын ганц улс юм<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/asia-pacific/country_profiles/1300742.stm Country Profile: Tonga]. BBC News.
</ref>.
Өдгөө Тонга улс хууль эрх зүйн шинэчлэл хийж байгаа бөгөөд жинхэнэ утгаараа [[үндсэн хуульт хаант засаглал]]т орон болох юм.

== Эшлэл ==
{{Reflist}}

{{Хөтлөгч мөр Австрали ба далайн орнууд}}
{{Хөтлөгч мөр Номхон далайн арлын форум}}
{{Хөтлөгч мөр Үндэстнүүдийн Хамтын Нөхөрлөл}}

[[Ангилал:Тонга| ]]
[[Ангилал:Австрали ба Далайн орон]]
[[Ангилал:Хаант Улс]]
[[Ангилал:Австрали ба Далайн орнуудын арлын бүлэг]]
[[Ангилал:Номхон далайн арлын бүлэг]]
[[Ангилал:Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн орон]]
[[Ангилал:Арлын орон]]