Хятадын боловсрол
Хятадын боловсрол- үндсэндээ БНХАУ-ын Боловсролын яаманд харьяалагддаг төрийн боловсролын тогтолцоо удирддаг байна. Бүх иргэд засгийн газраас санхүүжүүлдэг есөн жилийн албан журмын боловсрол эзэмших ёстой ажээ.
Заавал эзэмших боловсролд зургаан настайдаа эхэлж, арван хоёр настайдаа төгсөх зургаан жилийн бага сургууль, дараа нь гурван жил сурах бүрэн дунд сургууль орно.
Хятадын боловсролын тогтолцоог Эрдмийн зэрэг олгох хууль, Заавал боловсролын тухай хууль, Багшийн тухай хууль, Боловсролын тухай хууль, Мэргэжлийн боловсролын тухай хууль, Дээд боловсролын тухай зэрэг хуулиудаар зохицуулдаг байна.
2020 онд Боловсролын яамнаас албан боловсролд шинээр элсэгчдийн тоо 34.4 саяар нэмэгдэж, албан журмын боловсролд хамрагдаж буй нийт сурагчдын тоо 156 саяд хүрсэн байна. 2003 онд Хятадын төв болон орон нутгийн засаг захиргаа 1552 дээд боловсролын байгууллага (коллеж, их сургууль), 725,000 профессор, 11 сая оюутантай байжээ.
Дунд боловсрол
[засварлах | кодоор засварлах]| Анги | Нас | Зэрэг |
|---|---|---|
| 1-р анги | 6–7 | Бага анги |
| 2-р анги | 7–8 | |
| 3-р анги | 8–9 | |
| 4-р анги | 9–10 | |
| 5-р анги | 10–11 | |
| 6-р анги | 11–12 | |
| Чу-1 (7-р анги) | 12–13 | Дунд анги |
| Чу-2 (8-р анги) | 13–14 | |
| Чу-3 (9-р анги) | 14–15 | |
| Гао-1 (10-р анги) | 15–16 | Ахлах анги |
| Гао-2 (11-р анги) | 16–17 | |
| Гао-3 (12-р анги) | 17–18 |
Хятадын суурь боловсролд сургуулийн өмнөх боловсрол, бага дунд сургуулиас эхлээд есөн жилийн заавал байх боловсрол, ахлах сургуулийн стандарт боловсрол, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдэд зориулсан тусгай боловсрол, бичиг үсэг үл мэдэх хүмүүсийн боловсрол багтдаг байна.
Хятадад 200 сая гаруй бага, дунд, ахлах ангийн сурагчид сургуулийн өмнөх насны хүүхдүүдийн хамт улсын нийт хүн амын зургааны нэгийг эзэлдэг байна. Ийм учраас төв засгийн газраас суурь боловсролыг дэд бүтцийн бүтээн байгуулалт, боловсролын хөгжлийн гол салбар болгон чухалчилж ирсэн.
Сүүлийн жилүүдэд ахлах сургуулийн боловсрол тогтвортой хөгжиж байна. 2004 онд 8.215 сая хүн хамрагдсан нь 1988 оныхоос 2.3 дахин их байна. Ахлах сургуульд үндэсний нийт элсэлт 43.8 хувьд хүрсэн нь бусад өндөр хөгжилтэй орнуудынхаас доогуур хэвээр байгаа юм.
Засгийн газраас Хятадын бага, ахлах сургуулиудын нөхцөл байдлыг сайжруулах, шинээр барих, өргөтгөх, хуучирсан барилга байгууламжийг дахин барих зорилгоор тусгай сан байгуулжээ. Бага, ахлах ангийн нэг хүнд ногдох боловсролын зардал ихээхэн өсч, сургалтын болон судалгааны тоног төхөөрөмж, ном, сурах бичиг жил бүр шинэчлэгдэж байна.
Хятадын суурь боловсролын тогтолцоог хөгжүүлэх засгийн газрын зорилго бол 2010 он гэхэд дунд зэрэг хөгжсөн орнуудын түвшинд хүрэх явдал юм гэж заажээ.
БНХАУ-ын бага, дунд сургуулийн төгсөгчид үндсэн ур чадвар болон бие дааж сэтгэх чадварын аль алиныг нь өндөр түвшинд шалгадаг; гэхдээ эрүүл мэндийн байдлаасаа болоод хөдөө орон нутгийн оюутнууд сургуулиа орхих, амжилт муутай байх нь элбэг байна.
"Түлхүүр сургуулиуд" гэдэг нь багш, техник хэрэгсэл, хөрөнгийн хуваарилалтад тэргүүлэх ач холбогдол өгсөн сурлагын амжилтын бүртгэлтэй байгууллагууд гэсэн нэр томъёо юм. Эдгээр гол сургуулиудын ихэнх нь БНХАУ-ын Соёлын хувьсгалын үеэр хаагдаж, 1970-аад оны сүүлч, 1980-аад оны эхээр дахин гарч ирж, хоцрогдсон боловсролын тогтолцоог сэргээх хүчин чармайлтын салшгүй хэсэг болсон юм. Боловсролын нөөц хомс байсан тул гол сургуулиудад шилдэг оюутнуудыг дараагийн шатны шилдэг сургуульд элсүүлэхийн тулд тусгай сургалтад элсүүлэхийг зөвшөөрсөн. Гол сургуулиуд нь ердийн ахлах сургуулийн багахан хувийг бүрдүүлдэг байсан бөгөөд элсэлтийн онооны үндсэн дээр шилдэг сурагчдыг шилдэг дунд сургуульд элсүүлдэг байв. 1980 онд хамгийн их нөөцийг коллежид хамгийн олон элсэгч бэлтгэдэг гол сургуулиудад хуваарилсан.
1987 оны эхээр гол сургуулийг бэлтгэл сургуулиас орон нутгийн сургуулиудад сайжруулсан сургалтын хөтөлбөр, хэрэглэгдэхүүн, заах арга барилыг түгээх хэрэгсэл болгон хөгжүүлэхээр хүчин чармайлт гаргаж эхэлсэн. Түүгээр ч зогсохгүй есөн жилийн суурь боловсролын төлөвлөгөөнд гол сургуулийн гүйцэтгэх үүрэг хэр оновчтой эсэх талаар зарим албаны хүмүүс эргэлзэж байсан учир гол сургуулиуд хот суурин газар болон чинээлэг, боловсролтой эцэг эхийн хүүхдүүдийг илүүд үздэг байсан. Чанчунь, Шэньян, Шэньжэнь, Шямэнь болон бусад хотууд, Шанхай, Тяньжиний боловсролын хэлтэсүүд оюутнуудад зөвлөмж өгөх тогтолцоог бий болгож, гол сургуулиудыг устгахаар болж байв. 1986 онд Шанхайн боловсролын товчоо "боловсролын ерөнхий түвшинг" хангахын тулд бага-ахлах сургуулийн үндсэн тогтолцоог татан буулгасан. Хэдийгээр "Түлхүүр сургууль"-ын тогтолцоог халах оролдлого хийж байгаа ч өнөөдрийг хүртэл практик дээр өөр нэрийн дор оршсоор байгаа бөгөөд боловсролын тэгш бус байдлыг зарим төрийн албан хаагч, эрдэмтэн судлаачид ихээхэн шүүмжилсээр байна.
Сургалтын төвүүд гэж нэрлэгддэг боловсролын байгууллагууд нь Хятадад ихэвчлэн 3-12 насны сурагчдад хичээл заадаг компаниудын санал болгодог хувийн боловсролын нэг төрөл юм. Эдгээр сургуулиуд нь англи хэл, математик, хятад хэл зэрэг хичээлээр суралцагчийн мэдлэгийг сайжруулах зорилготой юм. Сургалтын төвүүд нь зөвхөн нэг багштай нэг өрөө байрнаас эхлээд хэдэн зуун мянган сурагчтай маш том корпораци хэлбэртэй хүртэл байдаг юм.
1985 оны Боловсролын үндэсний бага хурлаар мөн авьяаслаг хүүхдүүд болон удаан суралцагчдад зориулсан хөтөлбөр хэлбэрээр тусгай боловсролын ач холбогдлыг хүлээн зөвшөөрсөн. Авьяаслаг хүүхдүүдийг анги алгасахыг зөвшөөрдөг байв. Удаан суралцагчдыг хамгийн бага стандартад хүрэхийг уриалсан боловч амжихгүй байгаа сурагчид дараагийн шатанд хүрэх нь ховор байв. Ихэнх тохиолдолд сурлагын хүнд бэрхшээлтэй, хөгжлийн бэрхшээлтэй, сэтгэл зүйн хэрэгцээтэй хүүхдүүд гэр бүлийнх нь үүрэг хариуцлага байжээ. 1984 онд тусгай сургуулиуд эдгээр ангилалд хамрагдах нийт хүүхдийн 2 хүрэхгүй хувь нь хамрагдаж байсан ч хараагүй, сонсголын бэрхшээлтэй хүүхдүүдэд нэмэлт зохицуулалт хийсэн. 1984 онд байгуулагдсан Хятадын Халамжийн сан нь улсаас санхүүжилт авч, Хятад дотор болон гадаадаас хандив гуйх эрхтэй байсан ч тусгай боловсрол нь засгийн газрын тэргүүлэх ач холбогдолгүй хэвээр байна.
Өнөөдөр Хятадад тусгай боловсролын 1540 сургууль, 375 мянган сурагч суралцдаг; хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд зориулсан 1000 гаруй мэргэжлийн сургалт, 3000 орчим стандарт мэргэжлийн боловсрол, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг хамруулдаг сургууль; сонсголын бэрхшээлтэй хүүхдүүдийг нөхөн сэргээх 1700 гаруй сургалтын байгууллага, 100 гаруй мянган хүүхэд сургаж, дадлагажуулж байна. 2004 онд 4112 хөгжлийн бэрхшээлтэй оюутан энгийн дээд сургуульд элсэн оржээ. Тусгай боловсрол эзэмшиж буй хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдийн 63.6 хувь нь энгийн сургууль, тусгай ангид элсэгчдийн 66.2 хувь нь хамрагдсан байна.
Хятад дахь дээд боловсрол нь дэлхийн хамгийн томд тооцогддог. 2021 оны эцэс гэхэд эх газрын Хятадад 3000 гаруй коллеж, их сургууль ажиллаж, 44.3 сая гаруй оюутан суралцаж, 240 сая хятад иргэн дээд боловсрол эзэмшсэн байна. Дээд боловсролын сургуульд элсэгчдийн нийт хувь 2020 онд 58.42 хувьд хүрчээ.
2015 онд БНХАУ-ын засгийн газраас боловсруулсан "Давхар нэгдүгээр зэрэглэлийн бүтээн байгуулалт" (Double First-Class Construction) нэртэй дээд боловсролыг хөгжүүлэх санаачилга нь 2050 оны эцэс гэхэд Хятадын элит их, дээд сургуулиудыг тус тусад нь факультетийн тэнхимүүдийг хөгжүүлж, бэхжүүлэх замаар дэлхийн жишигт нийцсэн сургууль болгон хөгжүүлэх зорилготой юм. 2017 онд давхар нэгдүгээр зэрэглэлийн байгуулалтын бүрэн жагсаалтыг нийтэлсэн. 140 их сургуулийг төлөвлөгөөнд тусгаж, давхар нэгдүгээр зэрэглэлийн их сургууль гэж баталсан нь Хятадын нийт их дээд сургууль, коллежийн 5 % хүрэхгүй байна.
Нэр хүнд, эрэмбэ
[засварлах | кодоор засварлах]Одоогийн байдлаар Хятадад 3012 коллеж, их сургууль байна. Дэлхийн их дээд сургуулиудын эрдмийн зэрэглэл (ARWU), АНУ зэрэг хэд хэдэн зэрэглэлээр дэлхийн хамгийн олон их сургуультай тул Хятад улсын их дээд сургууль, дээд боловсролын чанар олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн.
2023 оны байдлаар Хятад улс анх удаа дэлхийн их сургуулиудын эрдмийн зэрэглэл (ARWU) болон АНУ-ын жагсаалтыг тэргүүлж байна. News & World Report 2022-2023 оны шилдэг дэлхийн их сургуулиудын зэрэглэл нь QS болон THE-ээс бусад дэлхийн их дээд сургуулиудын дөрөв дэх хамгийн их ажиглагддаг хоёр сургууль байна.