Хүн төрөлхтний шашин шүтлэгийн хэлбэр

Хүн төрөлхтний шашин шүтлэгийн хэлбэрүүд

Шашны хэлбэрүүдийн тухай ярьхаас өмнө шашин гэж юу болох хэзээ үүссэн талар товч дурьдая Шашин гэдэг нь religion холбоо харилцаа гэсэн утгатай латин үг.

Хүн үүссэн бараг тэр үеэс хөгжил маш доод шатанд байсан үед байгаль нийгмийн хүчин хүмүүсийг ноёрхож тэдгээрийг танин мэдэж захирах чадал хүмүүст байгаагүй үед шашин үүссэн байна. Шашин нь танин мэдэхүйн хэлбэрээр байгаль нийгмийн ердийн хүчин ер бусын хүчний тусгал болон үүсэж сүсэглэн бишрүүлэх замаар түүхийн бодит хүчийг төлөөлсөн оюуны нэн хүчтэй суртал болон хөгжиж иржээ. Шашин нь өөртөө сүм хийд лам хуврага сургааль номлол зэрэг олон ойлголтуудыг багтаасан өргөн ухагдахуун юм . Шашны хувьд хамгийн лог зүйл нь итгэл бишрэл бөгөөд объект болсон бурхан байх ёстой. Байгаль нийгмийн Шашин шүтлэгийн үүсэл Шашин шүтлэгийн анхны хэлбэрүүд одоогоос 100-40 орчим мянган жилийн тэртээ Неандарталь /анхны ухаант хүн/ хүмүүсийн үед үүссэн гэж үздэг. Неандардальчууд үхсэний дараа өөр ертөнцийн амьдрал эхэлдэг гэдэгт итгэдэг байсан бололтой. Энэ нь агуйн булшны судалгаанаас харагддаг. Харин одоогоос 40-18000 жилийн тэртээ палеолитын үед хүмүүс шашны зан үйл гүйцэтгэдэг байсан бол 7-5000 жилийн тэртээ неолитын үеийн булшнаас эд хогшил хоол, хүнс, адуу мал, зарц боолтой нь хамт оршуулсан байдгаас харахад тэр үед хойд насны тухай ойлголт бий болсон байсан байна. Эртний хүмүүс байгалийн янз бүрийн догшин ширүүн үзэгдлээс айж эмээхдээ тэдгээрийг захирч байдаг ямар нэгэн хүч байна гэдэгт итгэж түүнд зориулан ан авынххаа дээжийг өргөх болсноор шашин шүтлэгийн үүсэл тавигджээ. Шашин нь аль ч хэлбэрээр байсан ямагт тодорхой нутаг дэвсгэр ард түмэнд харъяалагдах бөгөөд чухам нийгмийн хэр өргөн хүрээг хамарч байгаагаар нь овгийн улс үндэстний тив дэлхийн гэсэн ялгаатайгаар авч үздэг. Энд овгийн шүтээн нь гол төлөв фетиш тотем анинист болон маги шүтлэгийн хэлбэрээр байдаг бол үндэстний болон тив дэлхийн шашин нь тэнгэр бурхан шүтлэгтэй байдаг . Үүний дээр үндэстний шашинд политейст шашин ноёрхдог бол тив дэлхийн шашин нь нэг бурхант монотейст шашин байх нь нилээд түгээмэл шинж болно. Иймэрхүү түгээмэл шинжээр бүх шашныг хөтөлбөргүй тодорхойлж болохгүй бөгөөд овгийн шашинд ч тэнгэр бурхан политейст битейст монотейст шүтээний элемент нуугдаж байхад үндэстний болон тив дэлхийн шашинд фетишизм маги тотемизм анинизм уламжлал агуулагдсаар байдаг . Иймээс тодорхой газар нутаг бүхэнд шүтэгддэг шашныг нарийвчлан шүтэж тэдгээрт шашны ямар ямар хэлбэр агуулагдаж байгаа бусад шашнаас юугаараа ялгарч байгааг тодорхой жишээн дээр гаргаж шашин шүтээн нь тухайн орон ард түмний соёлтой ямар учр холбоотой байгааг тогтоон улмаар шашны хөгжлийн ерөнхий зүй тогтлыг тайлбрлах хэрэгтэй болдог.

Эртний шашин шүтлэгийн хэлбэрүүд 1.Анинизм (сүнс шүтэх ёc) Балар эртний үеийн хүмүүсийн шүтлэгийн анхны хэлбэр бол анинизм юм.английн угсаатан зүйч Э.Тайлор шүтлэгийн анхны хэлбэрүүд бол амь буюу сүнс нь биенээсээ салж өөр ертөнцөд одох чадвартай гэж эртний хүмүүс үзэж хэмээн тайлбарлажээ. Мөн хүн өөрийн сэтгэл бодолтой адил зүйл байгалийн үзэгдэл юмст байгаа гэж итгэх болсон байна . Ийнхүү байгалийг эзэн сүнстэ гэх үзэл бүхий л шашинд байдаг . 2.Тотемизм(онгод шүтэх ёс) Балар эртний хүмүүс өөрийгөө ямар нэгэн амьтны нэрээр нэрлэж өөрийхөө садан гэж үзэж алж хөнөөхийг цээрлэж байгаа тэр амьтнаа тотем буюу хойд индианчуудын нэрээр отем гэж нэрлэдэг байжээ. Тотем шүтлэгийн хүрээнд бүхэл бүтэн шашны зан үйлийн систем бүрэлдсэн байдаг. 3. Фетишизм( цалигт шүтэх ёс ) Эд юмс хүмүүсийн амьдрал ахуйд тусалдаг тусалдаг гэж итгэдэг үзэл юм. Шүтээний обьект болох фетиш нь чулуу мод амьтны яс соёо шүд хүний гараар бүтсэн урлал ер нь далдын ид шид агуулж байгаа гэж итгэхүйц юу ч байж болно. Хүн амьдралынхаа ямар нэг амжилтанд хүрвэл тэрхүү фетишийн нөлөө гэж ойлгодог байна. Фетиш шүтээний элемент нь аль ч шашинд байдаг. 4.Маги (шившлэг домд шүтэх ёс ) Өдөр тутмйн практик үйл ажиллагаанаас өөр ялгаатай үйл үйлдлээр хүн амьтны амьдрал байгалийн үзэлдэлд нөлөөлж болно нэх итгэл юм. Хүн өөрийн хүчин чадалд үл итгэсэн үедээ магийн ид шидэнд итгэдэг байна. Магийг үйлчлэлээр нь шууд шууд бус гадны тусламжтай гэж гурав ангилна. Мөн зорилгоор нь хараалын цэргийн үйлдвэрлэлийн эмчилгээний хайр сэтгэлийн гэх мэт ангилдаг. Магийг гол төлөв тусгай бөө зайрангууд үйлдэнэ. Тейзм гэдэг нь бурхны тухай сургааль номлол мөн бөгөөд бурхан ба байгаль ертөнц хүн нийгмийн харилцаа холбоог тайлбарладаг. Бурхан бол туйлын үнэмлэхүй хамгийн боловсронгуй ахуй оюун ухааны чанд хязгаар ертөнцийн шалтгаан гэж үзнэ . Мөн шашингүйн үзэл буюу атейзм гэж байдаг. Атейзмын хэлбэрийг грек ромд үүссэн гэж үздэг . Эртний Грекийн философич Ксенофон бурхан хүнийг биш хүн бурхныг өөрийн дүрээр бий болгосон гэж тэмдэглэж байв .Атейст үзэлтнүүд дундад зуны үед Галилей, Коперник шинэ үед францийн материаластууд Л. Фейрбах болон марксистууд байв . 20 зууны их сэтгэгчдээс З.Фрейд Ж.П.Сартр Б.Рассел Э.Фромм нар атейст үзлээрээ алдаршсан юм .

Буддын шашин Бурхан будда хэмээн алдаршсан буддын шашныг үндэслэгч сиддхарта гаутамаг мэндлэх тэр үед энэтхэгт том жижиг олон хот улсууд өөр өөрсдийн их бага хаадуудаар удирдуулаа н оршин тогтноцгоож байжээ.Сиддхартагийн эцэг шуддодана гаутама бол гималайн нурууны өмнөд тал ганга мөрний бэлчирээс хойхно оршдог рохиннолын эрэг дээрхи капилавасту нийслэлтэй шакья овгийн хаан хүн байжээ. Хаан гэрлэснээсээ хойш удам угсаагаа залга мжлуулах нуган үр 20 гаруй жил хүлээсний эцэст сая мэө 563 оны 4.8 нд хүү сиддахарта (хүсэл биелэхүй ) төржээ. Түүний ээж маяа хүүхдээ төрүүлэхээр өөрийн төрсөн гэрлүүгээ явж байхдаа капилавасту хотын ойролцоо лүмбини цэцэрлэгт төржээ. Гэвч түүний ээж нь долоо хоногийн дараа мөнх бусыг үзүүлжээ. Асита хэмээх даяанч хүүг ордондоо үлдвэлаугаа их хаан болно харин харин ордноо орхиж даян хийж үнэнийг ухаарвал энэ ертөнцийг аврах заяатай бурхан болно гэжээ. Шуддона хүүгээ хаан болгоход бүх анхаарлаа хандуулж 7 настайгаас нь хаадн эзэмших ёстой мэдлэгийг эзэмшүүлж 19 нас хүрмэгц нь девадаха харшид амьдрагч супрабудда хааны охин яшодхару гүнжийг эхнэр болгон амч өгчээ. Тэд өрийн гэсэн орд харштай болж рахула хэмээх хүүтэй болсон байна. Гэвч сиддхарта үрчлон ертөнцийн мөн чанар түүнийг ухаарах арга замын тухай олохоор 29 насандаа эхнэр хүүхдээ ордноо орхин даяанчлахаар явжээ. Тэрээр ойн агш нараас ном сонсон боловч ёэтгэлд нь хүрээгүй учраас тарчилган даяан хийх замаар үнэнд хүрэхийг оролдсон боловч үхлээс өөр юу нд ч хүрэхгүйг ухаарч сужата хэмээх бүсгүйн гараас сүүтэй будаа авч хүртээд ядарч сульдсан биеэ анагааж эхэлсэн байна. Удаан хугацаагаар ганцаараа бясалгал хийсны эцэст 35 насан дээрээ 12-8 өдөр өглөө үүр цайхын алдад бодь модны дэргэд сэтгэл нь ариусч ухаан нь гэгээрэн үнэнийг олсон гэдэг. Энэ үеэс эхлэн түүнийг будда буюу гэгээрсэн хэмээн нэрлэх болжээ. Будда 45 жилийн турш сургааль номлолоо айлдсаар 80 насандаа ражагрихээс шравасти орох замдаа Вайсалд(мэө 483 ) нирваан дүр барьжээ. Түүний хайртай шавь Анандынх нь заавраар биеийг нь галд өргөж чандрыг нь найман улс хуваан авч нандигнан хадгалах болсон ба тэдгээрийг хадгалахад зориулж бурхны арван сүм байгуулсан гэдэг. Буддаг нирваан дүр барьсны дараа ражагрих хотноо мэө 477 онд шавь нар нь хуран чуулж будда багшид зориулж цэцэрлэг байгуулсныг буддистуудын анхдугаар чуулган хэмээн судлаачид үздэг байна. Харин 2 дахь чуулган нэгдхээсээ зуугад жиийн хойно мэө 380 д үед Вайшальи хотод болсон байна.

Христос шашин Христос шашин эртний ромын эзэнт улсын дорнод хэсэгт үүссэн юм . Аврагч бурхан Месси газар дэлхий дээр залран ирж нүглийг устган шудрага ёс аз жаргалыг тогтооно гэсэн үзэл нь ромын үй олон үгээгүй буурай боол ядуусын сэтгэлийн тайтгарал болон дэлгэрч байв. Христос номлолыг философийн үүднээс анх үндэслэсэн Филоны үзлээр хүнийг тойрон буй орчны анхдагч эхлэл нь мэргэн ухаан хүч чадал бүрдсэн ёстой жинхэнэ оршихуй мөн бөгөөд түүнийг хүн танин мэдэж чадахгүй юм. Бурхан ертөнцийг дүүргэж өөрийн биегүй сахиусан тэнгэрүүдийг элч болгон илгээж ертөнцтэй холбоо тогтооно. Тэрхүү элч төлөөлөгчдөөс хамгийн дээд нь логос (бурхны үг ) буюу бурхны хүү юм. Христос шашныг үндэслэгч нь греотйн Иисус гэсэн нэрнээс гаралтай Иегошуа мөн бөгөөд түүнийг шавь нар нь Христос буюу Аврагч бурхан хэмээн нэрлэх болжээ. Тэрээр эртний иудейн ариун гэгддэг Вифлеем хотод Августын хуульчлалын 30 оны эцэст төрсөн байна. Месси төрсөн гэсэн сургаар ирод хаан Вифлеем хотын бүх шинээр төрөгсдийг алах тушаал гаргасан тул Иисусйн гэр бүл Египет рүү зугтан гарчээ. Сүүлд Иисус Палестины хойд хэсэгт орших назарет хотноо амьдрах болсон баина. 30 насандаа гэрээ орхин месси төрснийг урьдчилан хэлсэн Ионн багшид очсон ба багш нь түүнийг грекчүүдийн заншлаар Иордан голын усаар ариулжээ.Ийнхүү хэрэн хэсүүчлэн явсан 3 дахь жилдээ Иерусалимд шашны баяр ёслол тэмдэглэхээр ирсэн юм.Иуда Искариот хэмээх шавийнх нь урван тэрсэлсний балгаар ёслолийн дараагаар баривчлагдаж хотын шашинтнуудын зөвлөл түүнд цаазлах ял оноожээ.Иудеын хаан хэмээн өөрсдийгөө өргөмжилсөн 2 дээрэмчний хамтаар Иисусыг загалмайд дүүжилсэн юм. Нас барснийхаа 3 хоногийн дараа тэрээр дахин амилж шавь нартаа дахин ирсэн ба 40 дэхь хоног дээр нь түүнийг Иерусалимын дэргэдэх ууланд аваачихад ертөнцийн төгсгөл ирэхэд дахин заларч үхэгсэд болон амьдрагсдийг дахин шүүх болно хэмээн хэлж шавь нарынхаа нүдэн дээр тэнгэрт нисэн одсон гэдэг. Анхны христосийн нийгэмлэг шашны нэгдмэл байдлыг илэрхийлж байсан. Христосчууд гол төлөв олон түмнээс зайдуу нууц газрыг сонгон цугларал зохион байгуулж зан үйлээ гүйцэтгэдэг байжээ.

Ислам шашин Vll зууны эхээр арабд торгоны замын ашигтай байрлал руу гадны довтлогчид нэвтэрсэн худалдаачид ба хотын язгууртнуудын хооронд зөрчил үүссэн болон үндэсний ухамсар өссөн гэсэн шалтгаанаар гарсан нийгэм эдийн засгийн том өөрчлөлт нь ислам хэмээх шинэ шашин үүссэн явдал юм. Дундад азийн олон үндэстнүүд тухайлбал арабын олон овгууд өөр өөрийн бурхдыг шүтдэг байсан бөгөөд Мека хотын Каабын сүмд бурхдыг дүрслэн бүтээж зан үйл гүйцэтгэдэг байжээ. Хамгийн эхлээд бурхныг Аллах гэж нэрлэдэг байв. Ислам шашныг үндэслэгч нь сүүлд бурхны элч хэмээн олон түмний дунд алдаршсан Мукка хотын худалдаачин Мухаммед юм. Эхлээд түүний сургаалийг хүлээн авахын оронд хотоос хөөжээ. Тэрээр Медина хотод ирэхэд тэнд өөр хоорондоо тэмцэлдэж байсан овгууд эвлрэн нэгдэх сургаалаа хүлээн зөвшөөрч мечеть хэмээх шашны ёслолоо хийжээ. Мухамедийг дагагсад Мусалман хэмээх нийгэмлэгт нэгдсэн байна. Тэд Меккаг эзлэн Меккагийн каабын сүмд өөрсдийн мөргөлийг гүйцэтгэснээр тэр нь ислам шашны мөргөлийн газар болсон байна. Мөн энэ үеэс Мусалманчуудын шинэ цаг тооллыг эхэлсэн гэж үздэг. Ислам шашны номлолын эх сурвалж нь Коран хэмээх хамгийн дээд ариун гэрээслэл болно.Кораныг Аллах бурхны элч тэнгэрт оршигч Жебраил Мухаммедэд хэлж өгсөн гэдэг. Коранд арабын ард түмний ёс заншил зан үйл хууль эрхийн хэмжжээнүүд эмх цэгц системгүйгээр тусгагдсан байдаг. Иймээс Кораны номлолыг тодруулан тайбарласан Сунн хэмээх эмхтгэл нэмэлт болон гарчээ. Коран өолон сунныг хамтад нь Суннитууд гэх болжээ.Мөн ислам шашны номлолыг тайбарлан таниулахад өөрсдийгөө зориулагч нэг ёсны санваартнуудыг суфизмын талынхан гэнэ. Коран болон Суннд тулгуурлан мусалман хүний мөрдөх ёстой хууль ёсыг бүхэлд нь шариат гэдэг . Ислам шашны номлол ёсоор ертөнцөд Аллах бурхнаас өөр бурхан байхгүй.Христос шашин дахь эцэг хүү санаа гэсэн гурван зарчмыг няцааж зөвхөн ганц Аллах бурхныг хүлээн зөвшөөрдөг. Аллах бурхан бол мөнх бүтээгдэшгүй биегүй газар сайгүй оршин байдаг танин тэдэгдэшгүй бүхний анхдагч эхлэл нь мөн эцэс төгсгөл ч мөн гэж үздэг. Иймээс Аллахад үг дуугүй итгэж бишрэн номхон хүлцэнгүй байхаас өөр аргагүй болдог байна.

Дэлхий дахины шашны голлох урсгал нь даарх хэд бөгөөд монголд шашны урсгал нь хүчтэй хөгжиж байна. Монголд шарын буюу буддын шашны хажуугаар бөөгийн шашин, христ гэх мэт олон шашин хөгжиж байна . Шарын шашин нь монголд НТӨ 3-2 зуунд орж ирсэн тухай баримт нотолгоо нь модун шаньюн үед буюу НТӨ 209-274 оноор огноологдсон байдаг. Монголын нэдсэн Их гүрний үед 1182-1270 оны үед буддын гүн ухааны ном зохиолуудыг эх хэлнээ орчуулах ажил эхэлсэн гэж тэмдэглэсэн байдаг.

Их орчуулагч Сэсрэв Сэнгэ буддын сургааль "Алтангэрэл" судрыг 1328 онд орчуулсан байна. Буддын шашинд хутагтын 4 үнэн гэж байдаг буюу

1.зөв үг

2.зөв санаа

3.зөв үзэл

4.зөв үйл хэлбэр

5.зөв амьдралын хэлбэр

6.зөв тэмүүлэл

7.зөв ухаан

8.зөв бясалгал

Энэхүү найман зөв замаар явбал зовлонгоос ангижирч нирваан дүр олно гэж үздэг байна.