Цоохор

Цоохор, цохур ( Монг. Цоохор , Бур. Цоохор , Калм. Цоохр ) нь эртний монгол овгийн нэг юм . Цоохор хэмээх ерөнхий нэрийн эзэд нь монгол үндэстний дунд өргөн тархсан бөгөөд Монгол , Өвөрмонгол , Буриад , Халимаг , Шинжаанд амьдардаг . Цоохорууд нь орчин цагийн Халх Монголчуудын анхны цөмийг бүрдүүлсэн Халхын хойд урсацын долоон урсгалын нэг хэсэг байв Монгол улсад Цоохор овог Архангай аймгийн Тариат, Өндөр-Улаан, Ихтамир ; Говь-Алтай аймгийн Дэлгэрийн сомон ; сомонах Даланжаргалан, Айраг, Иххэт, Зүүн Говь аймгийн Алтанширээ; Гов- Сүмбэр аймагт ; Зүүн аймгийн Баян-Уул, Халхголын сомонах Дашбалбар ; Дундговь аймгийн Өндөршилийн сомонах Гурвансайхан ; сомонах Завхан аймгийн Сонгино, Түдэвтэй, Сантмаргац, Цэцэн-Уул, Алдархаан ; Сомонах Бөхмөрөн, Ховд, Өмнөгов, Өлгий, Наранбулаг, Убсунур аймгийн Баруунтуруун; Шинэ-Идэр хүбсүгульскийн сомонаймаг; сомонах Өмнөдэлгэр , Хэнтэй аймгийн Баянмөнх, Дархан, Мөрөн, Хэрлэн, Баянхутаг [ 11] [12] .Цоохор халимагуудын нэг хэсэг. Цохур- Торгутууд нь халимагуудын дунд- Торгутууд нь ики-цоохор (ики-цохур) болон бага-цоохор (бага-цохур) [18] [19] гэж хуваагддаг.

19-р зууны хоёрдугаар хагаст Цохуровскийн улусын нэг хэсэг. Дараахь төрлүүдийг тэмдэглэв.

Ики-Цохуровский улус: Зюнгар, Шэбэнэр, Кетчэнэр, Ачинэр, Яргачин Кетчэнэр, Кебюн Ноет, Сатхал, Зекин Косик, Тохон Косик, Хошут , Эркетэн Баргас , Мут. Бугацохуро-Муравьевский улус: барун, запсор, зюнь, хур шэбинэр, тукчин, бакши тюрул, тубанкин, истэнкинэр, бакшин шабинэр, дархачут [20] . 18-р зуунд дүрслэгдсэн Бага-Цохурдын өмнөх бүрэлдэхүүнд дараахь хуваагдал багтсан: Ики-Зюнь ба Бага-Зюн, Ики-Запсор ба Бага-Запсор, Ики-Барун ба Бага-Барун, Зубак Хонхоты, Керети, Берюс. ( хус ), гурбат , харнут , батут , шабат , шобучин , ранжибай цоржинов , Бурханов шабинр , зорьжин шабин [10] .

Орчин үеийн халимагууд, тэр дундаа Цохур-Торгодуудыг тодорхойлох түвшний шатлал нь угсаатны зарчимтай холбоотой. Гэсэн хэдий ч зарим бүлэгт угсаатны хуваагдалтай холбоотой угсаатны нутаг дэвсгэрийн зарчим бас байдаг. Халимагуудыг олон түвшний таних жишээг Е.П.Бакаева тайлбарлав. Цохур-Торгудын төлөөлөгчдийн дунд ижил олон түвшний бүтэц ажиглагдаж байна: Халимаг (Халмг) [1] - Торгут [2] - Цоохра [3] - Ик Цоохра [4] - цааш нь: Кетчнр Шэвнр [5] - Эмчин Шэвнр [6] - Хар жамбахн [7] буюу хар манангахн [7]; эсвэл: сатхал [5] - кюрюнгюд [6]; эсвэл: багшийн шэвнр [6] - залхус [7] [21] .

Гэр бүлийн овог нэр. Орчин цагийн Монголд Цоохор овог овгийн тээгч бүх аймгийн нутаг дэвсгэрт бүртгэгдсэн байдаг [22] . Бодит цоохоос гадна боржгон цоохор [23] , боржигин цоохор [24] , боржигон цоохор [25] , цоохор адуу, цоохор азарга [26] , цоохор боржгин [27] , цоохор боржийн [228] , боржигон цоохор [25] . Цоохор боржигон [29] , цоохор далай, цоохор далай, цоохор морьт, цоохор мортон, цоохор нуур [26] , цоохормууд [30] , цоохормууд[ 31] , цоохорнууд [32] , цоохорнууд [33] ,, цохор [35]

Цоохор

Цоохор хэмээх овогтныг зарим бичиг тэмдэглэлд цоохорнууд гэж бичсэн байдаг. Баяд, өөлдийн дотор мэр сэр тааралддаг цөөн тоотой ийм овогтнууд янз янзын нутгаас нийлж нэг дор айлсан суухдаа бие биеэ цоохорнууд гэснээс үүссэн бололтой гэж тайлбарладаг. Эрдэмтдийн тайлбарласнаар Далай хааны нутагт Цоохор сум гэж байснаас үзэхэд энд тэндээс ирсэн бүлэг хүмүүс сум болж, сүүлдээ тэр сумынхныг цоохор гэх болсон болох талтай.