Шадбал гэгээн хаан хуудасны эх кодыг харах

{{Хаан
|name   = Шадбал хаан<br />{{mongolUnicode|ᠰᠢᠳᠢᠪᠠᠯᠠ ᠬᠠᠭᠠᠨ}}
|title  = [[Юань улс]]ын [[хаан]]
|image  = 
|caption=
|reign=1320.04.19–1323.09.04<br>(3 жил, тавдугаар хаан)	 
|coronation=1320 оны 4 сарын 19-нд<br>18 настайдаа [[Дайду]]д
|era dates= 1321-1323
|predecessor=[[Аюурбарбад буянт хаан]] 
|successor=[[Есөнтөмөр хаан]]
|heir=
|queen=
|spouse=[[Сугабал хатан]]
|spouse-type=Хатан
|royal house=[[Боржигин]]
|house=[[Юань улс|Юань]]
|house-type=
| royal anthem    = 
|father=Аюурбарбад буянт хаан
|mother= [[Раднашири хатан]]
|date of birth= 1302 оны 2 сарын 22
|date of death= {{death date and age1|1323|9|4|1302|2|22}}
|place of death = Юань, Морины өвчүү
|given name= {{lang-mn|Шидбал}} ({{mongolUnicode|ᠰᠢᠳᠡᠪᠠᠯᠠ}})
|temple name= {{lang-mn|Гэгээн хаан}}  ({{mongolUnicode|ᠭᠡᠭᠡᠭᠡᠨ ᠬᠠᠭᠠ}}) <br> {{lang-zh|元英宗}} (''Юань Инзун'')
|era name=[[Жыжы (Гэгээн хаан)]]
|place of burial=
|}}

'''Шадбал<ref>Хааны нэрийг олон янзаар бичиж байна. Шадбал, Шидбал, Содбал, Сэдбал. Хятад галиг нэр нь Шүодөбала (硕德八剌 Shuòdébālá). ШУА. Монгол улсын түүх 2004 онд «Шадбал» гэсэн. Ч.Содбилэг 2010 онд «Содбал» гэсэн. 1321-1323 оны хятад оны цол нь Жижи.</ref> гэгээн хаан''' (1303–1323 он; 20 насалсан) — [[Юань улс]]ын тавдугаар '''[[хаан]]''' байв. 1320–1323 онд төр барьсан. 

== Ханхүү ==
Шадбал ({{lang-sa|शुद्ध पाल्}}) 1302 оны 2 сарын 2-нд [[Аюурбарбад буянт хаан]]ы ахмад хүү болж, хонгирад овогт [[Раднашири]] хатнаас төрсөн. 

[[Хайсан хүлэг хаан|Хайсан хүлэг]], [[Аюурбарбад буянт хаан|Аюурбарбад буянт]] ах дүү хоёр хаан өөрсдийнх нь үр хүүхэд ээлжлэн хаан ширээнд суухаар тохирсон боловч Буянт хаан ахынхаа гэрээс, тангаргаа зөрчин Хүлэг хааны ахмад хүү [[Хүслэн хутагт хаан|Хүслэн]]г бус өөрийн хүү Шадбалыг 1316 онд ханхүү өргөмжилж олны дургүйг хүргэж, алтан ургийн ноёдын дунд хаан ширээний төлөө эрээ цээргүй тэмцлийг өрнүүлжээ.

== Хаан ==
Шадбал гэгээн хаан 1320 оны 4 сарын 19-нд нийслэл [[Дайду]] хотын Даминдянь ордонд Юань улсын хаан сууринд заларч, төрийн хас тамгыг атгажээ. 

=== Бичиг суртал ===
Шадбал хааны зарлигаар судар бичгийн хүрээлэнгийн түшмэд «Буянт хааны үнэн түүх», «Хатадын намтар», «Гавьяат сайд нарын шастир», «Их Юань улсын нэвтэрхий толь», «Их Юань улсын хууль цаазын бичиг» зэрэг номыг эмхтгэн гаргасан. 

Хаанд жалайр овгийн [[Байжу]] (1298-1323) залуу түшмэл дотно үйлчилж, [[күнз]]ийн суртлыг төрийн хэрэгт хэрэглэж байв.

Хаан хуулийг ширхэгчлэн мөрдөхийг журамлан, зөрчсөн Нангиадай, Лю Гуй нарыг цаазаар аваачив. 1322 онд Тэмүдэрийн шадар бараа бологч Жан Шимөн хээл хахуулийн хэргээр алагдав. Мөн нөлөө бүхий Таж хатан эмэг, [[Тэмүдэр]] чинсан нар дараалан нас барсан ба Тэмүдэрийн цолыг нэхэн огцруулж, гэр бүлийг нь гудамжинд хөөжээ.<ref name="содбилэг"/>

== Алагдсан нь ==
Тэмүдэрийн талын түшмэд жанжид болох Тэгш, Есөнтөмөр, Чинтөмөр, Юан Же, Шүсүнан, Хуйш, Тогооч, Түмэн, алтан ургийн Гантбух, Ерүтөмөр, Хүлэгбух, мөн Шадбал хааны эцэг нэг дүү Улусбух нар хааныг түлхэн унагаахаар сэм хэлэлцэв. 

1323 оны 9 сарын 4-нд Шадбал гэгээн хаан Байжу чинсангийн хамт нийслэл Дайдугаас гарч [[Шанду]] орох замд Морины өвчүү (''Наньпу'') гэдэг газар буухад Тэгш, Чинтөмөр нар цэрэг дагуулан ирж 20 настай хааныг хөнөөсөн.<ref name="содбилэг"/>

== Нэхэн өргөсөн нэр ==
1324 онд [[Есөнтөмөр хаан]]ы зарлигаар Шадбал хааныг «Гэгээн богд мэргэн ачлалт хаан» (''Руйшөнвэньшяо)'', 4-р сард «Гэгээн» хаан (''Инзун'') хэмээн нэхэн цоллов.<ref name="содбилэг">Ч. Содбилэг. Монголын Их Юань улсын түүх. 178-186-р тал. Улаанбаатар. 2010 он</ref>

== Гэр бүл ==
* Эцэг — боржигин овогт [[Аюурбарбад буянт хаан]] 
* Эх — хонгирад овогт [[Раднашири хатан]]
=== Хатан ===
* [[Сугабал хатан]] — ихэрэс овогт
* Ябахутулу хатан<ref>Д.Идэр "Их Юань улсын хатад" УБ., 2016. 49 дахь тал</ref>
* Доржбан хатан<ref>Д.Идэр "Их Юань улсын хатад" УБ., 2016. 49 дахь тал</ref>

== Сурвалж, тайлбар ==
{{лавлах холбоос}}

{{s-start}}
{{залгамжлал
|албан_тушаал=[[Юань улсын хаад|Их Юань Улсын Их Хаан]]
|он=1320–1323 он
|өмнө=[[Аюурбарбад буянт хаан|Аюурбарбад буянт]]
|дараа=[[Есөнтөмөр хаан|Есөнтөмөр]]
}}
{{end}}

[[Ангилал:1303 онд төрсөн]]
[[Ангилал:1323 онд өнгөрсөн]]
[[Ангилал:Боржигин]]
[[Ангилал:Юань улсын хаан]]