Янош Кадар
.jpg)
Янош Кадар (унгар. Kádár János, 1945 оноос өмнөх овог Черманек, унгар. Csermanek, 1912 оны 5-р сарын 26-нд Австр-Унгарын Фиуме хотод төрсөн- 1989 оны 7-р сарын 6-нд Бүг Найрамдах Унгар Ард улсын Будапешт хотод нас барсан) -унгарын төрийн болон намын зүтгэлтэн. Унгарын Социалист ажилчин намын ерөнхий нарийн бичгийн дарга бөгөөд БНУАУ-ын удирдагч (1956-1988 онд). 1956-1958, 1961-1965 онуудад БНУАУ-ын Ерөнхий сайд байсан.
Намтар
[засварлах | кодоор засварлах]1918 онд зургаан настайдаа ээжийнхээ хамт Будапешт руу нүүжээ. Улсын бага сургуулийн ангийн шилдэг сурагчийн хувьд тэрээр хотын Дээд бага сургуульд үнэ төлбөргүй суралцах эрх авсан. Гэсэн хэдий ч 14 настайгаасаа эхлэн сургуулиа орхиж, туслах ажилтан, дараа нь хэвлэх үйлдвэрт механикч болжээ. Залуудаа тэрээр ном, шатар, хөлбөмбөгт сонирхолтой дуртай байжээ.
Дэлхийн 2-р дайны үед Янош Кадар Чехословак, Унгар, Югослав дахь эсэргүүцлийн хөдөлгөөний идэвхтэй гишүүн байв. Унгарт байхдаа фашизмын эсрэг Унгарын фронтыг байгуулах санаачлагчдын нэг байв. 1941-1942 онд Унгарын Коммунист намын Пештийн бүсийн хорооны гишүүн; 1942 онд түүнийг Төв Хороонд оруулж, 1943 онд ХКН-ын Төв Хорооны нарийн бичгийн даргаар сонгосон байна. 1944 оны 4-р сард тэрээр намаа төлөөлөн Югослав руу явсан бөгөөд нутгийн коммунист партизануудтай холбоо тогтооно гэж найдаж байсан боловч баривчлагджээ. 1944 оны арваннэгдүгээр сард тэрээр Герман руу галт тэргээр тээвэрлэгдэж байхдаа зугтсан байна.
Нилашист дэглэм нуран унасны дараа 1945 оны 4-р сард Унгарыг Германы эзлэн түрэмгийлэгчдээс чөлөөлсний дараа 1946 онд Янош Кадар Үндэсний Түр Ассемблейн гишүүн, Унгарын Коммунист Намын Төв Хорооны (ВКП) Улс төрийн товчооны гишүүнээр сонгогдов. Унгарын коммунист намын Төв Хорооны Ерөнхий нарийн бичгийн даргын орлогч. Үүний зэрэгцээ 1945 оны 4-р сараас 1948 оны 8-р сард тэрээр Будапешт хотын Коммунист намын хорооны нарийн бичгийн дарга байв.
Будапешт хотын аж үйлдвэрийн XIII дүүрэг дэх Унгарын Ажилчдын намын (ХТП) салбарын нэгдүгээр нарийн бичгийн даргаар томилогдсон Янош Кадар удалгүй Унгарын хамгийн алдартай улс төрчдийн нэг болж, үйлдвэрчний эвлэлийн бие даасан байдлыг өргөжүүлэхэд ажилчдын дэмжлэг туслалцаа үзүүлснээр удалгүй Унгарын хамгийн алдартай улс төрчдийн нэг болж Имре Надийн засгийн газрын гишүүн болжээ.
ЗХУ-ын хатуу хяналтыг үл харгалзан Янош Кадар нам, төрийг удирдах хугацаандаа эдийн засгийг либералчлах, хүн амын амьжиргааны түвшинг дээшлүүлэхэд хувь нэмэр оруулсан хэд хэдэн шинэлэг эдийн засгийн шинэчлэлийг хийж чадсан нь удаан хугацааны туршид Барууны өндөр хөгжилтэй орнуудад энэ үзүүлэлтээс дутаагүй. Кадар Унгар улсад хөдөө аж ахуй, үйлчилгээний салбар дахь хувийн хэвшлийг хөгжүүлэх санаачилга гаргаж, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчдийн жижиг бизнес эрхлэхэд тулгарч буй саад тотгорыг арилгаж, хамтын аж ахуйд хөдөлмөр эрхэлж буй хүмүүсийн эрхийг ихээхэн өргөжүүлсэн.
Кадар 1988 оны 5-р сард албан тушаалаасаа огцорч, Унгарын социалист ажилчны намын удирдлагыг Карой Грос-т шилжүүлжээ. 1989 оны 7-р сарын 6-нд Будапешт хотод нас барсан.