Ази хуудасны эх кодыг харах

{{Тив
|Mapa                       = Asia (orthographic projection).svg
|Superficie                 = 44,579,000
|Población                  = 4,164,252,000
|Densidad                   = 89
|Gentilicio                 = 
|Países                     = бүрэн эрхт 48 улс
|Dependencias               = бүгд 3
|Países no reconocidos      = бүгд 6
|Subdivisiones              = [[Дорнод Ази]]<br />[[Зүүн Өмнөд Ази]]<br />[[Өмнөд Ази]]<br />[[Өрнөд Ази]]<br />[[Умард Ази]] 
|Idiomas                    = [[Араб хэл|араб]],<br />[[Бенгал хэл|бенгал]],<br />[[Бирм хэл|бирм]]; [[Вьетнам хэл|вьетнам]],<br />[[Жава хэл|жава]], [[малай хэл|малай]],<br />[[Марати хэл|марати]], [[Панжаби хэл|панжаби|панжаб]],<br />[[перс хэл|перс]];  [[Орос хэл|орос]],<br />[[Солонгос хэл|солонгос]], [[Тамил хэл|тамил]],<br />[[Турк хэл|турк]], [[Тэлүгү хэл|тэлүгү]],<br />[[Хинди хэл|хинди]], [[Хятад хэл|хятад]],<br />[[Япон хэл|япон]], [[монгол хэл|монгол]]
г.м
|Zona horaria = [[UTC+2]] - [[UTC+12]]
|Internet = [[.asia]]
|Ciudades más pobladas= {{flagicon|Япон}} [[Токио]]<br />{{flagicon|Өмнөд Солонгос}} [[Сөүл]]<br />{{flagicon|Энэтхэг}} [[Мумбай]]<br />{{flagicon|Энэтхэг}} [[Дели]]<br />{{flagicon|БНХАУ}} [[Шанхай]]<br />{{flagicon|Пакистан}} [[Карачи]]<br />{{flagicon|БНХАУ}} [[Бээжин]]<br />{{flagicon|Индонез}} [[Жакарта]]<br />{{flagicon|БНХАУ}} [[Хонконг]]<br />{{flagicon|Иран}} [[Тегеран]]<br />{{flagicon|Тайланд}} [[Бангкок]]
}}

'''Ази''' [[дэлхий]]н хамгийн том газар нутаг, хамгийн олон хүнтэй '''[[тив]]''' юм. Дэлхийн бөмбөрцгийн дорнод болон умард хагаст гадаргуугийн 8.7%, [[хуурай газар|хуурай газрын]] 30%-ийг эзлэн оршиж байна. Ази тивд [[хүн төрөлхтөн|хүн төрөлхтний]] 60 хувь болсон 4.4 тэрбум хүн аж төрөн сууж байна. Ази тивд олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн 50 [[Азийн орнуудын жагсаалт|улс]] байдаг.

Ази тив [[Европ тив]]тэй холбоотой бөгөөд [[Еврази|Евразийн эх газар]] хэмээнэ. Тэгээд Ази, Европын хил хязгаарыг хэд хэдэн янзаар зурдаг. Дийлэнх олонхын үздэгээр баруун тал нь [[Улаан тэнгис]], [[Суэцийн суваг]], [[Хар тэнгис]], [[Кавказын нуруу]], [[Каспийн тэнгис]], [[Урал гол]], [[Уралын нуруу]]гаар зурдаг. Зүүн тал нь [[Номхон далай]] хүрч, өмнөд талаараа [[Энэтхэгийн далай]], умард талаараа [[Умард мөсөн далай]]д тулдаг.  

Ази тив эртний түүхтэй, эртний соёлтой, яс үндэс, хэл соёл, төр засгийн уламжлал олон янз, байгалийн тогтоц өвөрмөц, газар газарт харилцан адилгүй байна.

== Газар зүй ==
{| class="standard" align="center"
|-----
| Талбай:
| 44,579,000 км² (арлуудыг багтаасан)<ref name=NG264>{{cite book| publisher=National Geographic Society (U.S.) | title= National Geographic Family Reference Atlas of the World | location=Washington, D.C. | year=2006 | page=264}}</ref>
|-----
| Арлуудын талбай: || 2001 мян. км²
|-----
| Далайн түвшнээс дээших дундаж өндөр: || 960 метр
|-----
| Далайн түвшнээс хамгийн өндөр цэг: || 8848 метр ([[Жомолунгма]] у.)
|-----
| Далайн түвшнээс хамгийн нам доор цэг:
| −405 метр ([[Сөнөсөн тэнгис]]ийн мандал)
|-----
| Туйлын умард цэг:
| [[Челюскин хошуу]]<br /> 77° 43' х.ө.<br /> 104° 18' з.у.
|-----
| Туйлын өмнөд цэг:
| [[Пиай хошуу]]<br />1° 16' х.ө. <br /> 103° 30' з.у.
|-----
| Туйлын өрнөд цэг:
| [[Баба]] хошуу<br />39° 29' х.ө.<br /> 26° 04' з.у.
|-----
| Туйлын дорнод цэг:
| [[Дежнёвын хошуу]]<br /> 66° 05' х.ө.<br /> 169° 40' з.у.
|-----
| [[Азийн газар зүйн төв цэг]]ийн ойрх хот:
| [[Эрхүү]], [[Кызыл]]
|}

== Бүсчлэл, улс орон ==
[[File:Location-Asia-UNsubregions.png|thumb|Азийн бүсчлэл: Баруун Ази, Төв Ази, Умард Ази, Өмнөд Ази, Зүүн Ази, Зүүн Өмнөд Ази]]
[[File:Language families of modern Asia.png|thumb|Азийн хэлний аймгууд]]
[[Image:Sino-Tibetan languages.png|thumb|{{color box|#FF3300}}: [[Хятад-Төвөд хэлний язгуур]] <br/>
{{color box|#00FF00}}: [[Энэтхэг-Европын хэлний язгуур]]<br/>
{{color box|#66FFCC}}: [[Дравид хэлний язгуур]]<br/>
{{color box|#66CC00}}: [[Алтай хэлний язгуур]]<br/>
{{color box|#D9D6D4}}: 3 бүлэг - [[Япон хэл|Япон хэлний язгуур]] (магадгүй Алтай), [[Солонгос хэл|Солонгос]] (магадгүй Алтай), болон Энэтхэг-Хятадын хэл<br/>
{{color box|#F9B3C1}}: [[Австронез хэлний язгуур]]<br/>
{{color box|#FF647C}}: [[Австроази хэлний язгуур]]
]]
[[File:Countries by population density.svg|thumb|Хүн амын нягтралаар улс орнуудын газрын зураг ]]
[[Image:South Asian Language Families.png|thumb|Өмнөд Азийн хэлний аймгууд]]

{| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="border:1px solid #aaa; border-collapse:collapse;"
|- style="background:#ececec;"
! Бүс, улсын [[далбаа]], улсын нэр 
! [[Газар нутгийн хэмжээ]]<br />(км²)
! [[Хүн амын тоо]]<br />(2018)
|-
|{{CHN}}<ref>&nbsp;&nbsp;[[Хонконг]], [[Макао]] болон [[Тайвань]] ороогүй болно.<br /></ref>
| align="right" | 9,584,492
| align="right" | 1,427,647,786
|-
| {{KAZ}}<ref>&nbsp;&nbsp;[[Казахстан]] нь [[Төв Ази]], [[Европ]]т оршино.<br /></ref>
| align="right" | 2,724,927
| align="right" | 18,319,618
|-
| {{KGZ}}
| align="right" | 198,500
| align="right" | 6,304,030
|-
| {{TJK}}
| align="right" | 143,100
| align="right" | 9,100,835
|-
| {{TKM}}
| align="right" | 488,100
| align="right" | 5,850,901
|-
| {{UZB}}
| align="right" | 447,400
| align="right" | 32,476,244
|-
|{{HKG}}<ref>&nbsp;&nbsp;[[Хонконг]] нь [[Хятад]]ын тусгай захиргааны бүс юм.<br /></ref>
| align="right" | 1,092
| align="right" | 7,500,700
|-
| {{MAC}}<ref>&nbsp;&nbsp;[[Макао]] нь [[Хонконг]]ийн хамт [[Хятад]]ын тусгай захиргааны бүс юм.<br /></ref>
| align="right" | 25
| align="right" | 696,100
|-
| {{JPN}}
| align="right" | 377,835
| align="right" | 127,202,192
|-
| {{ROC}}<ref>&nbsp;&nbsp;Энэ улс нь [[Тайвань арал]]д орших, тусгаар тогтносон байдал нь эргэлзээтэй улс юм. [[Хятад]]ын Тайбэй гэж нэрлэгдэх нь олон. <br /></ref>
| align="right" | 35,980
| align="right" | 23,726,460
|-
| {{PRK}}
| align="right" | 120,540
| align="right" | 25,549,604
|-
| {{flag|Өмнөд Солонгос}}
| align="right" | 98,480
| align="right" | 51,171,706
|-
| {{MNG|2=Монгол}}
| align="right" | 1,565,000
| align="right" | 3,170,216
|-
| {{flag|Орос}}<ref>&nbsp;&nbsp;Орос улсын нутаг дэвсгэр нь Ази ба Европ тивд оршино. <br /></ref>
| align="right" | 17,075,400
| align="right" | 145,734,038
|-
| {{BRN}}
| align="right" | 5,770
| align="right" | 428,963
|-
|{{MYA}}
| align="right" | 676,578
| align="right" | 53,708,320
|-
| {{flag|Камбож}}<ref>[http://www.stat.go.jp/english/info/meetings/cambodia/pdf/pre_rep1.pdf General Population Census of Cambodia 2008 - Provisional population totals, National Institute of Statistics, Ministry of Planning, released 3rd September, 2008]</ref>
| align="right" | 181,035
| align="right" | 16,249,792
|-
|{{flag|Зүүн Тимор}}<ref>&nbsp;&nbsp;[[East Timor]] is often considered a transcontinental country in Southeastern Asia and [[Oceania]].<br /></ref>
| align="right" | 15,007
| align="right" | 1,267,974
|-
| {{flag|Индонез}}<ref>&nbsp;&nbsp;[[Indonesia]] is often considered a transcontinental country in Southeastern Asia and [[Oceania]]; figures do not include [[Irian Jaya]] and [[Maluku Islands]], frequently reckoned in Oceania ([[Melanesia]]/[[Australasia]]).<br /></ref>
| align="right" | 1,919,440
| align="right" | 267,670,543
|-
| {{flag|Лаос}}
| align="right" | 236,800
| align="right" | 7,061,507
|-
| {{flag|Малайз}}
| align="right" | 329,847
| align="right" | 31,528,033
|-
| {{flag|Филиппин}}
| align="right" | 300,000
| align="right" | 106,651,394
|-
| {{flag|Сингапур}}
| align="right" | 704
| align="right" | 5,757,499
|-
| {{flag|Тайланд}}
| align="right" | 514,000
| align="right" | 69,428,453
|-
| {{flag|Вьетнам}}
| align="right" | 331,690
| align="right" | 95,545,962
|-
| {{flag|Афганистан}}
| align="right" | 647,500
| align="right" | 37,171,921
|-
| {{flag|Бангладеш}}
| align="right" | 147,570
| align="right" | 161,376,708
|-
| {{flag|Бутан}}
| align="right" | 38,394
| align="right" | 754,388
|-
| {{flag|Энэтхэг}}<ref>&nbsp;&nbsp;Includes [[Jammu and Kashmir]], a contested territory among India, [[Pakistan]], and the [[People's Republic of China|PRC]].<br /></ref>
| align="right" | 3,287,263
| align="right" | 1,352,642,280
|-
|{{flag|Мальдив}}
| align="right" | 300
| align="right" | 515,696
|-
| {{flag|Балба}}
| align="right" | 147,181
| align="right" | 28,095,714
|-
| {{flag|Пакистан}}
| align="right" | 803,940
| align="right" | 211,103,000
|-
| {{flag|Шри Ланка}}
| align="right" | 65,610
| align="right" | 21,228,763
|-
| {{ARM}}<ref>&nbsp;&nbsp;[[Армени]] нь [[Баруун Ази]]д орших ч, түүх болон улс төрийн хувьд [[Европ]]той илүү холбоотой.<br /></ref>
| align="right" | 29,743
| align="right" | 2,951,745
|-
| {{flag|Азербайжан}}<ref>&nbsp;&nbsp;[[Азербайжан]] нь газар нутгийн хувьд Баруун Ази ба Европд оршдог. <br /></ref>
| align="right" | 46,870
| align="right" | 9,949,537
|-
| {{flag|Бахрейн}}
| align="right" | 665
| align="right" | 1,569,446
|-
| {{flag|Кипр}}<ref>&nbsp;&nbsp;[[Кипр]] нь [[Газар дундын тэнгис]]ийн зүүн сав орчимд байрлах ба түүх болон улс төрийн хувьд [[Европ]]той холбоотой юм. Гэсэн ч [[НҮБ]] Кипр-г баруу Ази хэмээн тооцдог.<br /></ref>
| align="right" | 9,250
| align="right" | 1,189,265
|-
| {{flag|Гүрж}}<ref>&nbsp;&nbsp;[[Гүрж]] нь Баруун Ази, Зүүн Европд байрлана.<br /></ref>
| align="right" |69,700
| align="right" | 4,002,942
|-
|{{flag|Ирак}}
| align="right" | 437,072
| align="right" | 38,433,600
|-
| {{flag|Иран}}<!--{{editnote | NOTE: Do not alter or move this entry without discussion -- in the UN scheme for countries/regions (used in the table), Iran is in Southern Asia, not Western Asia.}}-->
| align="right" | 1,648,195
| align="right" | 81,800,188
|-
| {{ISR}}
| align="right" | 20,770
| align="right" | 8,381,516
|-
| {{flag|Йордан}}
| align="right" | 92,300
| align="right" | 9,965,318
|-
| {{flag|Кувейт}}
| align="right" | 17,820
| align="right" | 4,137,312
|-
| {{flag|Ливан}}
| align="right" | 10,452
| align="right" | 6,859,408
|-
| {{flag|Оман}}
| align="right" | 212,460
| align="right" | 4,829,473
|-
| {{flag|Палестин}}
| align="right" | 6,257
| align="right" | 4,862,979
|-
| {{flag|Катар}}
| align="right" | 11,437
| align="right" | 2,781,682
|-
| {{flag|Саудын Араб}}
| align="right" | 1,960,582
| align="right" | 33,702,756
|-
| {{flag|Сири}}
| align="right" | 185,180
| align="right" | 16,945,057
|-
| {{flag|Турк}}<ref>&nbsp;&nbsp;[[Турк]] нь [[Ази]] болон [[Европ]]д оршдог, хүн амын 90 хувь нь лалын шашинтай Азийн улс боловч, Олимпын хороодод Европын улс гэж явдаг. [[Европын Холбоо]]нд нэрээ дэвшүүлээд буй.<br /></ref>
| align="right" | 783,562
| align="right" | 82,340,088
|-
| {{ARE}}
| align="right" | 82,880
| align="right" | 9,630,959
|-
| {{flag|Йемен}}
| align="right" | 527,970
| align="right" | 28,498,683
|- style="font-weight:bold;"
| Нийт
| align="right" | 43,810,582
| align="right" | 4,560,667,108
|}

:''Тайлбар'': [[Египет]]-н хэсэг ([[Синайн хойг]]) нь газар зүйн хувьд Баруун Азид байрлана.

== Лавлах бичиг ==
{{лавлах холбоос|2}}

{{Ази}}
{{Хөтлөгч хуудас-Тив}}

[[Ангилал:Ази| ]]
[[Ангилал:Еврази]]
[[Ангилал:Тив]]