Зүрх хуудасны эх кодыг харах

{{Infobox anatomy
| Name        = Зүрх
| Latin       = cor
| Greek       = kardía (καρδία)
| GraySubject =
| GrayPage    =
| Width       =
| Image2      = Heart anterior exterior view.jpg
| Caption2    = Хүний зүрх
| ImageMap    =
| MapCaption  =
| Precursor   =
| System      = [[Цусны эргэлтийн систем|Цусны эргэлт биш]]
| Artery      = [[Аорта]],{{efn|From the heart to the body}} [[уушигны гол]] болон баруун ба зүүн [[уушигны артер]]үүд.{{efn|Arteries that contain deoxygenated blood, from the heart to the lungs}} [[Баруун титэм артер]], [[зүүн үндсэн титэм артер]]{{efn|Supplying blood to the heart itself}}
| Vein        = [[Дээд хөндий вен]], [[доод хөндий вен]],{{efn|From the body to the heart}} баруун ба зүүн [[уушигны вен]]үүд,{{efn|Veins containing oxygenated blood from the lungs to the heart}} [[зүрхний том вен]], [[зүрхний дунд вен]], [[зүрхний жижиг вен]], [[зүрхний артериор вен]].{{efn|Veins that drain blood from the cardiac tissue itself}}
| Nerve       = [[Хурдасгагч нерв]] (Accelerans nerve), [[вагус нерв]] (vagus nerve)
| Lymph       =
| MeshName    = Heart
| MeshNumber  = A07.541
| Code        =
| Dorlands    =
| DorlandsID  =
}}
{{listen
 | filename = HROgg.ogg
 | title = Зүрхний хэвийн дуу авиа
 | description = Зүрхний хэвийн дугаралт, [[стетоскоп]]оор чагнахад
 | format = [[Ogg]]
}}
<!-- Танилцуулга -->
'''Зүрх''' нь хүн болон бусад [[амьтан]]д байдаг, [[цус]]ыг [[цусны эргэлтийн систем]]ийн нэгэн хэсэг болох [[Цусны судас|судсаар]] шахах үүрэгтэй [[булчин]]лаг [[Эрхтэн (анатом)|эрхтэн]].<ref name="tabers">{{cite book |author1=Taber, Clarence Wilbur |author2=Venes, Donald |title=Taber's cyclopedic medical dictionary |publisher=F a Davis Co |location= |year=2009 |pages=1018–23 |isbn=0-8036-1559-0 |oclc= |doi= |accessdate=}}</ref> Цус нь организмыг [[хүчилтөрөгч]] болон [[тэжээлийн бодис]]уудаар хангаад зогсохгүй, [[метаболизмын хаягдал|бодисын солилцооны хаягдлыг]] зайлуулахад оролцдог.{{sfn|Guyton & Hall|2011|p=157}} Зүрх нь [[цээж]]ний [[дунд тасалгаа]]нд байрлана.<ref name="Moore's 6">{{cite book|author1=Keith L. Moore|author2=Arthur F. Dalley|author3=Anne M. R. Agur|title=Clinically Oriented Anatomy|publisher=Wolters Kluwel Health/Lippincott Williams & Wilkins|isbn=978-1-60547-652-0|pages=127–73|chapter=1}}</ref>

<!--Бүтэц-->
Хүн, сүүн тэжээлтэн ба шувууны зүрх дөрвөн тасалгаанаас тогтоно: дээд зүүн ба баруун [[Зурхний тосгуур|тосгуур]]; доод зүүн ба баруун [[Зурхний ховдол|ховдол]].<ref name="StarrEvers2009">{{cite book|author1=Cecie Starr|author2=Christine Evers|author3=Lisa Starr|title=Biology: Today and Tomorrow With Physiology|url=https://books.google.com/books?id=dxC27ndpwe8C&pg=PA422|accessdate=7 June 2012|date=2 January 2009|publisher=Cengage Learning|isbn=978-0-495-56157-6|page=422}}</ref><ref name=K2008>{{cite book|last1=Reed|first1=C. Roebuck|last2=Brainerd|first2=Lee Wherry|last3=Lee,|first3=Rodney|last4=Inc|first4=the staff of Kaplan,|title=CSET : California Subject Examinations for Teachers|date=2008|publisher=Kaplan Pub.|location=New York, NY|isbn=978-1-4195-5281-6|page=154|edition=3rd|url=https://books.google.com/books?id=hP7n4Rki02EC&pg=PA154}}</ref> Ихэвчлэн, баруун тосгуур ба ховдлыг хамтад нь ''баруун зүрх'', зүүн талуудыг нь ''зүүн зүрх'' гэж нэрлэдэг.{{sfn|Gray's Anatomy|2008|p=960}} Загасны зүрх хоёр тасалгаанаас, тосгуур ба ховдол, тогтдогоороо ялгагддаг бол, хэвлээр явагчидынх гурван тасалгаатай байдаг.<ref name=K2008/> Эрүүл зүрхэнд цус нэг зүгийн урсгалтай. Энэ байдал нь [[Зүрхний хавхлага|зүрхний хавхлагын]] тусламжтайгаар хангагдах ба тэдгээр нь [[Зүрхний хавхлагын өвчин|цусанд буцан урсах]] боломж олгодоггүй.<ref name="Moore's 6"/> Зүрх нь [[үнхэлцэг]] гэж нэрлэгдэх уутан дотор байх ба тэр нь бага хэмжээний [[Үнхэлцэгийн шингэн|шингэнийг]] агуулдаг. Зүрхний хана гурван давхрагаас тогтоно: [[эпикард]], [[миокард]], [[эндокард]].<ref name="CNX2014">{{cite book|last1=Betts|first1=J. Gordon|title=Anatomy & physiology|date=2013|isbn=1-938168-13-5|url=http://cnx.org/content/m46676/latest/?collection=col11496/latest|accessdate=11 August 2014|pages=787–846}}</ref>

==Бүтэц==
[[File:CG Heart.gif|alt=Хүний цохилж байгаа зүрхний компьютерээр хийсэн анимац|thumb|Хүний цохилж байгаа зүрхний компьютерээр хийсэн анимац]]

===Байрлал ба хэлбэр===
[[File:Real-time MRI - Thorax.ogv|thumb|Хүний зүрхний [[MRI бичлэг]]]]
[[File:Heart_near.png|thumb|left|upright|[[Цээж]]ний голд байрлах зүрх.<ref>{{cite web|url=http://www.bartleby.com/107/284.html |title=Gray's Anatomy of the Human Body – 6. Surface Markings of the Thorax |publisher=Bartleby.com |accessdate=2010-10-18}}</ref>]]

== Анатоми ==
[[Файл:Heart numlabels.png|thumbnail|1-Баруун тосгуур, 2-Зүүн тосгуур, 3-Дээд хөндий вен,4-Гол судас 5-Уушигны артери, 6-Уушигны венүүд, 7-Митраль буюу зүүн 2 хавтаст хавхлага, 8-Аортын тал саран хавхлага, 9-Зүүн ховдол,10-Баруун ховдол, 11-Доод хөндий вен, 12-Баруун 3-н хавтаст хавхлага, 13-Уушигны тал саран хавхлага]]
Зүрх '''COR''' нь булчинлаг хөндийтэй эрхтэн юм. Өөрлүүгээ цутгах венийн судсаар орж буй цусыг хүлээн авч улмаар тэр цусыг артерийн судсаар тараадаг болно. Зүрхний хөндий нь дөрвөн тасалгаатай, хоёр тосгуур, хоёр ховдолтой. Зүрх нь ойролцоогоор 260-340 гр жинтэй. [[Хүн]]ий биеийн жингийн 0,4% нь зүрхний жин болно. Зүрх нь 2 уушигний дунд, цээжний хөндийд, зүрхний үнхэлцэг хальсаар хучигдан байрлах ба уртаараа 12-13, хөндлөнгөөрөө 9-10,5 см. Зүрхний орой зүүн тийшээгээ налуу ташуу, доошоо, урагшаа чиглэнэ. Зүрхний орой нь [[өвчүү]]ний зүүн ирмэгээс 2 см орчим, 5-р хавирга хоорондын завсрын харалдаа байх ба энгийнээр бол зүүн хөхний товчны доохно, энд 2 хавтаст хавхлагын шуугианыг сонсож чагнана. Зүрхний хана 4 давхаргаас бүрэлдэх бөгөөд эдгээр нь эндокард, миокард, эпикард, перикард. Зүрх нь өөрөө өөрөөсөө сэрэл үүсгэх чадвартай пейсмакер эсээс тогтох бөгөөд энэ нь зүрхний тогтмол хэмнэл буюу цохилтыг үүсгэдэг чухал эс юм. Хүний зүрхний нийт жин нь 250-300гр бөгөөд эрэгтэй эмэгтэй хүний зүрхний жингийн зөрүү 50 гр байдаг.

Баруун болон зүүн титэм судас бол зүрхний тэжээгч судаснууд юм. Хүүхэд эхийн хэвлийд бойжих дунд үед буюу 5 сартай байхаас зүрх нь цохилж эхэлнэ. Хүний зүрх 1 минутад 75-80 цохих бөгөөд цохилох бүрдээ 300-350 грамм цус түгээх ба мөн хураана. Зүрх ердийн тайван ажиллаж байхдаа 1 минутад 5 литр цусыг шахаж чадах ба харин хүнд хөдөлмөр хийж байх үед 4 дахин их буюу 20 литр цус шахаж чадна.

==Жич==
{{notelist}}

==Эх сурвалж==
{{CNX A&P}}
{{Reflist|30em}}

==Библиограф==
*{{cite book|last=Hall|first=John|title=Guyton and Hall textbook of medical physiology|year=2011|publisher=Saunders/Elsevier|location=Philadelphia, Pa.|isbn=978-1-4160-4574-8|edition=12th| ref={{harvid|Guyton & Hall|2011}}}}
*{{cite book|last1=Longo|first1=Dan|last2=Fauci|first2=Anthony|last3=Kasper|first3=Dennis|last4=Hauser|first4=Stephen|last5=Jameson|first5=J.|last6=Loscalzo|first6=Joseph|title=Harrison's Principles of Internal Medicine|date=August 11, 2011|publisher=McGraw-Hill Professional|isbn=978-0-07-174889-6|edition=18|ref={{harvid|Harrison's|2011}}}}
* {{cite book|editor=Susan Standring |editor2=Neil R. Borley|title=Gray's anatomy : the anatomical basis of clinical practice|date=2008|publisher=Churchill Livingstone|location=London|isbn=978-0-8089-2371-8|edition=40th|ref={{harvid|Gray's Anatomy|2008}}|display-editors=etal}}
* {{cite book |editor=Nicki R. Colledge |editor2=Brian R. Walker |editor3=Stuart H. Ralston |title=Davidson's principles and practice of medicine |date=2010|publisher=Churchill Livingstone/Elsevier|location=Edinburgh|isbn=978-0-7020-3085-7|edition=21st |ref={{harvid|Davidson's|2010}}}}

==Гадаад холбоос==
{{Sister project links|n=no}}
*[http://www.nhlbi.nih.gov/health/dci/Diseases/hhw/hhw_pumping.html What Is the Heart?] – NIH
*[http://www.vhlab.umn.edu/atlas/index.shtml Atlas of Human Cardiac Anatomy]
*[http://anatomyguy.com/middle-mediastinum-and-heart-review/ Dissection review of the anatomy of the Human Heart including vessels, internal and external features]
*[http://www.meddean.luc.edu/lumen/MedEd/GrossAnatomy/thorax0/heartdev/main_fra.html Prenatal human heart development]
*[http://users.rcn.com/jkimball.ma.ultranet/BiologyPages/A/AnimalHearts.html Animal hearts: fish, squid]

[[Ангилал:Цусны эргэлтийн тогтолцоо]]
[[Ангилал:Зүрхний анатоми]]
[[Ангилал:Зүрх| ]]