Натрийн этилксантат хуудасны эх кодыг харах

{{chembox
| Verifiedfields = changed
| Watchedfields = changed
| verifiedrevid = 422175173
| Name = Натрийн этилксантат
| ImageFile = Sodium-ethylxanthate-2D-skeletal.png
| ImageSize =
| ImageName = 
| ImageFile1 = Sodium ethyl xanthate 3D ball.png
| ImageAlt1 = Ball-and-stick model of the component ions of sodium ethyl xanthate
| IUPACName = sodium ''O''-ethylcarbonodithioate
| OtherNames = Натрийн этилксантогенат<br/>
Sodium ethylxanthogenate<br/>
Sodium-''O''-ethyl dithiocarbonate
|Section1={{Chembox Identifiers
| CASNo = 140-90-9
| CASNo_Ref = {{cascite|correct|??}}= 
| CASNoOther = 
| PubChem = 23690437
| EINECS = 205-440-9
| SMILES = CCOC(=S)[S-].[Na+]
| InChI = 1S/C3H6OS2.Na/c1-2-4-3(5)6;/h2H2,1H3,(H,5,6);/q;+1/p-1
| InChIKey = RZFBEFUNINJXRQ-UHFFFAOYSA-M
| MeSHName = 
}}
|Section2={{Chembox Properties
| C=3 | H=5 | O=1 | S=2 | Na=1
| Appearance = Шаргал нунтаг<ref name=r5p5>Report 5 (1995) p. 5</ref>
| Density = 1.263 g/cm<sup>3</sup><ref name=r5p5/>
| MeltingPtC = 182 to 256
| MeltingPt_ref = <ref name=r5p5/>
| BoilingPt = задардаг
| Solubility = 450 g/L (10 °C)<ref name=r5p5/>
| pKa = 1.6<ref name=r5p5/>
| pKb = 12.4<ref name=r5p5/>}}
|Section7={{Chembox Hazards
| MainHazards = 
| FlashPt = 
| AutoignitionPtC = 250
| AutoignitionPt_ref = <ref name=r5p6>Report 5 (1995) p. 6</ref>
| RPhrases = {{R15}} {{R21}} {{R22}} {{R29}} {{R36}} {{R38}}
| SPhrases = {{S3}} {{S9}} {{S35}} {{S36}} {{S37}} {{S38}} {{S39}} {{S16}} {{S23}} {{S51}}
}}
}}

'''Натрийн этилксантат''' эсвэл '''натрийн этилксантогенат''' ({{lang-en|Sodium ethyl xanthate буюу SEX}})<ref>{{cite book|author=Caroline Cooper|title=Organic Chemist's Desk Reference|url=https://books.google.com/books?id=ahbUc5M0I5AC&pg=PA123|accessdate=22 February 2011|date=23 July 2010|publisher=CRC Press|isbn=978-1-4398-1164-1|pages=123 (Acronyms and Miscellaneous Terms used in Describing Organic Molecules)}}</ref> нь CH<sub>3</sub>CH<sub>2</sub>OCS<sub>2</sub>Na томъёо бүхий [[хүхэрт органик  нэгдэл]]. Эвгүй үнэртэй бүтээгдэхүүнийг ялгаруулан гидролизод (задардаг) ордог бараан-шар өнгөтэй нунтаг. НЭК нь ихэвчлэн уул уурхайн салбарт [[флотацийн агент]] байдлаар ашиглагддаг.

==Үйлдвэрлэл==
[[Нүүрстөрөгчийн дисульфид]]ийг металлын алкоксидоор үйлчлэн ксантатуудыг гарган авдаг: 
:CH<sub>3</sub>CH<sub>2</sub>ONa  +  CS<sub>2</sub>   →  CH<sub>3</sub>CH<sub>2</sub>OCS<sub>2</sub>Na

==Шинж чанар==
Натрийн этилксантат нь шар өнгийн нунтаг юм. НЭК нь өндөр рН-д харьцангуй тогтвортой, рН<9 үед ба 25 °С-д хурдацтай гидролизод орно. НЭК нь үл мэдэгдэх хүчтэй хүчлийн p''K''<sub>a</sub> 1.6-тай [[коньюгат суурь]] ба коньюгат суурийн p''K''<sub>b</sub> нь 12.4 гэж тооцоологдсон. НЭК нь хатуу сульфидүүдийн гадаргуу дээр хялбар абсорбчлогддог.<ref name=r5p6>Report 5 (1995) p. 6</ref> 

===Усанд задрах нь===

НЭК-ийн усан дахь задрал нь [[рН]] буурах ба температур өсөх тусам нэмэгддэг. Энэ нь гурван аргаар яваггддаг:<ref name=r5p14>Report 5 (1995) pp. 14–16</ref>

'''A.''' Эхлээд ксантатлаг хүчил, дараа нь нүүрсхүчлийн дисульфид ба спирт болон диссоциацлагдана.
:C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>OCS<sub>2</sub>Na + H<sub>2</sub>O → C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>OCS<sub>2</sub>H + NaOH
:C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>OCS<sub>2</sub>H → CS<sub>2</sub> + C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>OH

'''Б.''' Диксантоген болон исэлдэнэ. 
:2 C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>OCS<sub>2</sub><sup>−</sup> + H<sub>2</sub>O + 1/2O<sub>2</sub> → (C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>OCS<sub>2</sub>)<sub>2</sub> + 2 OH<sup>−</sup>

'''В.''' Гидролитик задрал
:6 C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>OCS<sub>2</sub><sup>−</sup> + 3 H<sub>2</sub>O → 6 C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>OH + CO<sub>3</sub><sup>2−</sup> + 3 CS<sub>2</sub> + 2 CS<sub>3</sub><sup>2−</sup>

А ба Б урвалууд нь бага тохиолдох ба хүчиллэг орчныг шаарддаг. В урвал саармаг эсвэл шүлтлэг орчинд явагдах ба өөрөө хурдсагч юм. Учир нь, урвалаас үүсэх спирт нь урвалын хурдасгагч (катализатор) болдог. Энэ урвалын задралын зэрэг урвалжуудын концентраци ба температур өсөхөд нэмэгдэнэ. Жишээ нь, 10 хувийн pH=10 уусмалын хувьд 20 °C-д 1.1%/хоног байснаа 40 °C-д 4.6%/хоног болж өснө. рН 10-с 6,5 болон буурахад задралын зэрэг 1.1%/хоног-с 16%/хоног болон өснө. Зэс, төмөр, хар тугалга, цайр зэрэг металлууд урвалыг мөн хурдасгана (катализатор болдог).<ref name=r5p14/>

==Аюулгүй байдал==
НЭК нь амьтанд амаар ба арьсаар дунд зэргийн хордлого үүсгэхээс гадна нүд ба арьсыг цочруулдаг.<ref name=5spv>Report 5s (2000) p. v</ref> НЭК нь усны амьралд онцгой хортой тул түүний устгал өндөр хяналттай байдаг.<ref name=r5p43>Report 5 (1995) pp. 43–45</ref> Дундаж үхлийн тун (эр цагаан хулгана, амаар, 10% уусмал, pH~11) нь 730 mg/kg биеийн жин. Үхэл эхний хоногт тохиолддог ба [[мэдрэлийн систем]], [[элэг]] ба [[дэлүү]] илүүтэй өртсөн байсан.<ref name=r5p17>Report 5 (1995) p. 17</ref>

НЭК-тай ажиллах тохиолдолд [[Р-фразын жагсаалт|рискийн]] R15 R21 R22 R29 R36 R38, [[АБ-фразын жагсаалт|аюулгүй байдлын]] S3 S9 S35 S36 S37 S38 S39 S16 S23 S51 фразуудыг хэрэгжүүлж/баримтлахыг шаардана.

==Эх сурвалж==
{{reflist|2}}

==Библиограф==
*Priority existing chemical Report No. 5 [https://web.archive.org/web/20110223034648/http://nicnas.gov.au/Publications/CAR/PEC/PEC5/PEC_5_Full_Report_PDF.pdf Sodium Ethyl Xanthate], [https://web.archive.org/web/20120324174912/http://www.nicnas.gov.au/ National Industrial Chemicals Notification and Assessment Scheme], Dep. of Health and Ageing, Australian Government (1995) ISBN 0-644-35283-3
*Priority Existing Chemical. Secondary Notification Assessment Report No. 5S [https://web.archive.org/web/20110223034732/http://nicnas.gov.au/Publications/CAR/PEC/PEC5s/PEC_5s_Full_Report_PDF.pdf Sodium Ethyl Xanthate], National Industrial Chemicals Notification and Assessment Scheme, Dep. of Health and Ageing, Australian Government,  (February 2000) ISBN 0-642-42198-6

[[Ангилал:Амьсгалсан тохиолдолд эрүүл мэндэд хортой бодис]]
[[Ангилал:Байгаль орчинд хортой бодис]]
[[Ангилал:Галын аюултай бодис]]
[[Ангилал:Залгих тохиолдолд эрүүл мэндэд хортой бодис]]
[[Ангилал:Идэмхий бодис]]
[[Ангилал:Натрийн нэгдэл]]
[[Ангилал:Хорт бодис]]
[[Ангилал:Хүхэрт органик нэгдэл]]
[[Ангилал:Тиокарбонатын нэгдэл]]
[[Ангилал:Эрхтнийг гэмтээх магадлалтай бодис]]