Перс хэл хуудасны эх кодыг харах

{{Short description|Баруун Иран хэл}}
{{Инфобокс хэл
| name             = Перс хэл
| altname          = 
| nativename       = {{lang|fa|فارسی}} ({{transl|fa|fārsī}})
| pronunciation    = {{IPA|fa|fɒːɾˈsiː||Farsi.ogg}}
| states           = {{hlist|style=line-height:1.3em;
 | [[Иран]]<ref name="Samadi">{{cite book |last=Самади |first=Хабибэ |title=Дүрмийн үнэлгээ: Ларсын хэл |year=2012 |publisher=Multilingual Matters |isbn=978-1-84769-637-3 |author2=Ник Перкинс |editor=Мартин Болл |editor2=Дэвид Кристал |editor3=Пол Флетчер |page=169}}</ref>
 | [[Афганистан]]<ref name="Samadi"/> ([[Дари Перс хэл|Дари]])
 | [[Тажикистан]]<ref name="Samadi"/> ([[Тажик хэл|Тажик]])
 | [[Узбекистан]] (Тажик)<ref>{{cite journal |first=Ричард |last=Фолц |title=Узбекистаны Тажикууд |journal=Төв Азийн судалгаа |volume=15 |issue=2 |pages=213–216 |year=1996 |doi=10.1080/02634939608400946|issn = 0263-4937 }}</ref>
 | [[Ирак]]<ref>{{cite encyclopedia |encyclopedia=Encyclopædia Iranica |title=IRAQ |url=https://iranicaonline.org/articles/iraq |access-date=2024-10-06 |url-status=live |archive-date=2014-11-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141117111515/http://www.iranicaonline.org/articles/iraq}}</ref>
 | [[Туркменистан]]<ref>{{cite book |title=ЗХУ-ын лалын шашинт ард түмэн |last=Акинер |first=Ширин |publisher=Routledge |year=1986 |isbn=0-7103-0188-X |location=Лондон |pages=362}}</ref>
| [[Азербайжан]] ([[Тат хэл (Кавказ)|Тат хэл]])<ref name="Windfuhr417418">Windfuhr, Gernot: ''The Iranian Languages'', Routledge 2009, p. 417–418.</ref>
| [[Орос]] ([[Дагестан]]; Тат)<ref name="Windfuhr417418" />
| [[Кувейт]]<ref name="unesco">{{cite web|url=https://en.wal.unesco.org/languages/kuwaiti-persian|title=Кувейт Перс|work=[[ЮНЕСКО]]}}</ref>}}
| speakers         = [[Төрөлх хэл|Төрөлх]]: {{sigfig|71.977460|2}} сая
| date             = 2017–2021
| ref              = e27
| speakers2        = [[хоёрдогч хэл|Хоёрдогч]]: {{sigfig|38.145000|2}} сая (2021–2022)<ref name=e27/><br />Нийт: 130 сая<ref name="Windfuhr418">Виндфур, Герно: ''Иран хэлний бүлэг'', Routledge 2009, х. 418.</ref>
| speakers_label   = Ярилцагчид
| familycolor      = Энэтхэг-Европ
| fam2             = [[Энэтхэг-Иран хэлнүүд|Энэтхэг-Иран]]
| fam3             = [[Иран хэлний бүлэг|Иран]]
| fam4             = [[Баруун Иран хэлний дэд бүлэг|Баруун Иран]]
| fam5             = [[Баруун өмнөд Иран хэлнүүд|Баруун өмнөд Иран]]
| ancestor         = [[Хуучин Перс хэл|Хуучин Перс]]
| ancestor2        = [[Дундад Перс хэл|Дундад Перс]]
| ancestor3        = [[Шинэ Перс хэл#Эрт Шинэ Перс хэл|Эрт Шинэ Перс]]
| dia1             = [[Ираны Перс хэл|Ираны/Баруун]]
| dia2             = [[Дари Перс хэл|Дари/Зүүн]]
| dia3             = [[Тажик хэл|Тажик]]
| dia4             = [[Бухар хэл|Бухар]]
| dia5             = [[Пахлавани хэл|Пахлавани]]
| dia6             = [[Хазара аялга|Хазара]]
| dia7             = [[Аймак аялга|Аймак]]
| dia8             = [[Еврей-Перс хэл|Еврей-Перс]]
| dia10            = [[Еврей-Тат хэл|Еврей-Тат]]<ref name="Windfuhr418"/>
| dia11            = [[Тат хэл (Кавказ)|Кавказын Тат]]<ref name="Windfuhr418"/>
| dia12            = [[Армени-Татууд|Армени-Тат]]<ref name="Windfuhr418"/>
| dia13            = [[Мадаклашт аялга|Мадаклашт]]
| dia14            = [[Кувейт Перс хэл|Кувейт Перс]]
| dia15            = [[Систани аялга|Систани]]
| stand1           = [[Ираны Перс хэл]]
| stand2           = [[Дари Перс хэл|Афган Перс]]
| stand3           = [[Тажик хэл|Тажик Перс]]
| script           = {{plainlist}}
* [[Перс цагаан толгой]] ([[Иран]] болон [[Афганистан]])
* [[Тажик цагаан толгой]] ([[Тажикистан]])
* [[Эртний Персийн шаантаг бичиг]] (МЭӨ 525 – МЭӨ 330)
* [[Пехлави бичиг]] (МЭӨ 2-р зуунаас МЭ 7-р зуун хүртэл)
* [[Перс брайл үсэг]]
{{endplainlist}}
| nation           = {{plainlist}}
* {{flag|Иран}}<ref name="Iran Constitution">[[Исламын Бүгд Найрамдах Иран Улсын Үндсэн хууль]]: II бүлэг, 15 дугаар зүйл: "Иран улсын албан ёсны хэл, бичиг үсэг болон ард түмний хэл нь перс хэл юм. Албан бичиг, захидал, бичвэр, сурах бичиг нь энэ хэл, бичгээр байх ёстой."</ref>
* {{flag|Афганистан}} ([[Дари Перс хэл|Дари]])
* {{flag|Тажикистан}} ([[Тажик хэл|Тажик]])
{{endplainlist}}
{{flag|Орос}}
* {{flag|Дагестан}} ([[Тат хэл (Кавказ)|Тат]])<ref>[[Бүгд Найрамдах Дагестан Улсын Үндсэн хууль]]:I бүлэг, 11 дүгээр зүйл: "Бүгд Найрамдах Дагестан Улсын төрийн хэл нь орос хэл ба Дагестаны ард түмний хэл юм."</ref>
| agency           = {{plainlist}}
* [[Перс хэл, уран зохиолын академи]] (Иран)
* [[Афганистаны Шинжлэх Ухааны Академи]] (Афганистан)
* [[Рудакийн нэрэмжит хэл, уран зохиолын хүрээлэн]] (Тажикистан)
{{endplainlist}}
| iso1             = fa
| iso2b            = per
| iso2t            = fas
| iso3             = fas
| lc1              = pes
| ld1              = [[Ираны Перс хэл|Ираны Перс]]
| lc2              = prs
| ld2              = [[Дари Перс хэл|Дари]]
| lc3              = tgk
| ld3              = [[Тажик хэл]]<!--This and the following codes aren't part of the macrolanguage per SIL-->
| lc4              = aiq
| ld4              = [[Аймак аялга]]
| lc5              = bhh
| ld5              = [[Бухар хэл]]
| lc7              = haz
| ld7              = [[Хазара аялга]]
| lc8              = jpr
| ld8              = [[Еврей-Перс хэл|Еврей-Перс]]
| lc9              = phv
| ld9              = [[Пахлавани хэл|Пахлавани]]
| lc10             = jdt
| ld10             = [[Еврей-Тат хэл|Еврей-Тат]]
| lc11             = ttt
| ld11             = [[Тат хэл (Кавказ)|Кавказын Тат]]
| lingua           = {{longitem|58-AAC (Өргөн Перс)<br> > 58-AAC-c (Төв Перс)}}
| image            = Farsi.svg
| imagescale       = 0.45
| imagecaption     = [[Перс уран бичлэг]]ээр бичсэн ''Фарси'' үг ([[Насталик]])
| map              = Persian Language Location Map.svg{{!}}border
| mapcaption       = Төрөлх перс хэлтэй хүмүүсийн нэлээд олон тоотой бүс нутаг (аялгыг тооцон)
| map2             = Map of Persian speakers.svg{{!}}border
| mapcaption2      = Перс хэлний ертөнц:
{{legend|#002255|Албан ёсны хэл}}
{{legend|#0044AA|1,000,000-аас их ярилцагч}}
{{legend|#0066FF|500,000-1,000,000 ярилцагч}}
{{legend|#5599FF|100,000-500,000 ярилцагч}}
{{legend|#AACCFF|25,000-100,000 ярилцагч}}
| notice           = IPA
| glotto           = fars1254
| glottorefname    = Farsic-Caucasian Tat
}}
'''Перс хэл''' (персээр урьд нь پارسی [pɒːɾˈsiː] ''паарси'', одоо цагт فارسی [fɒːɾˈsiː] ''фаарси'' буюу ''фарси'') нь [[Иран төрлийн хэлнүүд|Иран төрөл]] олон [[хэл]]ний голлох нэгэн юм. Хэлний төрөл зүйн ангиллаар [[Энэтхэг-Европ хэлний язгуур|Энэтхэг-Европ]] язгуур, [[Энэтхэг-Иран төрлийн хэлнүүд|Энэтхэг-Иран]] салбар, [[Иран хэлний бүлэг|Иран]] бүлэг, Өрнөд Иран дэд бүлгийн баруун урд хэсэгт харьяалагддаг.

== Олон хэв маяг ==
Орчин цагт Нэг хэвэнд орсон Перс хэлний гурван янз маяг байдаг. 
* '''Өрнө Перс''' (Ираны Перс, яг '''Перс''' гэх) нь [[Иран]] улсын албан ёсны хэл. [[Ирак]] болон ойр орчимд бас тархсан. [[Араб үсэг|Араб үсгээр]] бичдэг.
* '''[[Дари Перс хэл|Дари Перс]]''' ('''Дари''', Афганы Перс) нь [[Афганистан]]д тархсан. Афганистаны албан ёсны 2 хэлний нэг. Араб үсгээр бичдэг.
* '''[[Тажик Перс хэл|Тажик Перс]]''' ('''Тажик''') нь [[Дундад Ази]]йн өмнөд хэсгээр тархсан. [[Тажикистан]]ы албан ёсны хэл. [[Кирилл үсэг|Кирилл үсгээр]] бичдэг.
Эдгээр гурван үндсэн хэв маягаас үл ялиг ялгаатай [[Хазара]], [[Тегеран]]ы, [[Херат]]ын, [[Дарваз]]ын г.м хэдэн аялгуу байдаг. Эдгээр олон хэлбэр, аялгуу нь үгсийн сан, дуудлага, хэл зүйн ялгаа бага, хоорондоо бараг адил, сайн ойлголцож чаддаг. Иранд байдаг [[Лори хэлнүүд|Лори]] хэл/аялгуунууд бас л дөхөж очдог.

== Зүүлт ==
{{reflist}}

[[Ангилал:Дан ганц хэл]]
[[Ангилал:Персийн эзэнт гүрэн]]
[[Ангилал:Перс хэл| ]]
[[Ангилал:Иран судлал]]