Тугухунь хуудасны эх кодыг харах

{{Infobox former country
|common_name = Тугухунь
|status = [[вант улс]]
|government_type = хаант засаг
|year_start = 284 он
|year_end = 672 он
|event_start = үүсэн байгуулагдсан
|event_end = [[Төвөдийн эзэнт гүрэн|Төвөдөд]] эзлэгдсэн
|p1 = ''тэмдэглэгдээгүй''
|s1 = [[Төвөдийн эзэнт гүрэн|Төвөд]]
|image_map =Nirun, Tuyuhun, Yueban, Tuoba Wei.jpg
|image_map_caption = Тугухунь улс газрын зурагт
|capital = Фучи
|common_languages = [[сяньби хэл]] <br> ([[монгол хэлний бүлэг|өвөг монгол хэл]])
|title_leader = [[Ван|Улсын ван]]
|leader1                = [[Муюн Тугухунь]]
|leader2                = [[Муюн Нухэбо]]
|year_leader1           = 284-317 он
|year_leader2           = 635-672 он
|today = {{flag|Хятад}}
}}
{{Загвар:Монголчуудын түүх}}

'''Тугухунь''' (Тогоон) — 284-684 онд [[Хөхнуур]]т оршин тогтнож байсан өвөг монгол '''[[сяньби]] [[улс]]''' байв. 

== Түүх ==
=== Мандсан үе ===
[[Сяньби]] улс бутарсаны дараа [[Муюн Тугухунь]] ардаа дагуулан [[Хөхнуур]]т одож улс байгуулжээ. Тугухань [[Түрүү Янь|Түрүү Яний]] Муюн Хуйн ах, [[Муюн Шэгүй]]н хүү байсан ба [[Ляодун]]гийн хойгоос [[Хатан гол]]ыг гатлан нүүсээр Хөхнуур, [[Чилянь]] нуруунд ирж суужээ. 

Тугухунь 317 онд нас барахад хөвүүд нь [[Түрүү Цинь]], [[Ся (16 улс)|Ся]] улсыг цохин эзлэн мөхөөжээ. Мөн тэдэнд Хөхнуур, туфа, Чифу, Хаоляний сяньби нар дагаар орсон. Улсын нийслэл нь [[Хөх нуур]]аас баруун зүгт 6 км зайнд байв. 

Өрнө зүг аян дайн хийж [[Хотан]], [[Кашмир]] хүрч, харьяа нутаг зүүнээс баруунш 1500 км, хойноос өмнөш 1000 км болсон.

=== Доройтсон үе ===
Дотор газрын хятадыг [[Тан улс]] нэгтгэн хүчирхэгжиж Тугухуньтай худалдааны зам булаацалдах болов. 

[[Соронзонгомбо]]ор удирдуулсан [[төвөд]]үүд хүчирхэгжин Тугухунийг довтлон ялж байжээ. 

Хүчирхэгжсэн хоёр хөршийн нөлөөгөөр Тугухуний дотоод байдал тогтворгүй болсон. 

672 онд [[Төвөдийн эзэнт гүрэн]] Тугухунийг бүрэн байлдан дагуулжээ. 

=== Хожим хойно ===
Тугухунь улс мөхсөний дараа ард түмэн нь хуваагджээ. [[Муюн Нохэбо]] хэсэг ард дагуулан Чилянь уулын зүүн зүгт нүүдэллэв. Бусад нь Төвөдийн эзэнт гүрний харьяанд үлджээ. Тугухунийг [[монгор]] ястны өвөг байжээ гэж зарим судлаачид үзсэн.

== Улсын ван ==
* [[Муюн Тугухунь]] — 284—317 он
* Муюн Туян — 317—329 он
* Муюн Циянь — 329—351 он
* Муюн Сюйси — 351—371 он
* Муюн Шилянь - 371—390 он
* Муюн Шипи — 390—400 он
* Муюн Угэти − 400-405 он
* Муюн Шулогань - 405—417 он
* Муюн Ачай — 417—424 он
* Муюн Мугуй — 424—436 он
* Муюн Мулиянь — 436—452 он
* Муюн Шэинь — 452—481 он
* Муюн Дулхоу — 481—490 он
* Муюн Фулянчоу - 490—540 он
* Муюн Куалюй — 540—591 он
* Муюн Шифу — 591—597 он
* Муюн Фуюнь — 597—635 он
* Муюн Шунь - 635 он
* [[Муюн Нохэбо]] — 635—672 он

==Мөн үзэх==
* [[Монголын түүх]]

==Зураг==
<gallery>
File:East-Hem 565ad.jpg
</gallery>

==Гадаад холбоос==
*
[[Ангилал:Тугухунь| ]]
[[Ангилал:Монгол үндэстэн]]
[[Ангилал:Сяньби]]
[[Ангилал:Нүүдэлчид]]
[[Ангилал:Төвөдийн түүх]]
[[Ангилал:Монголын түүхэн улс]]