Ховд (хот) хуудасны эх кодыг харах

{{About|Монголын хотын|3=Ховд (салаа утга){{!}}Ховд}}
{{Distinguish|text=[[Ховд аймаг|Ховд аймгийн]] баруун хэсэгт оршдог [[Ховд сум (Ховд)]] }}
{{coord|48|00|15|N|91|38|26|E|display=title}}
{{short description|Монголын хот}}
{{Инфобокс суурин
|name                           = Ховд
|native_name                    = {{lang|mn|Ховд}}<br>{{lower|0.2em|{{MongolUnicode|ᠬᠣᠪᠳᠤ}}}}
|native_name_lang               = mn
|official_name          = Жаргалант сум<br>{{lower|0.2em|{{MongolUnicode|ᠵᠢᠷᠭᠠᠯᠠᠩᠲᠤ}}{{MongolUnicode|ᠰᠤᠮᠤ}}}}
|settlement_type        = [[Монгол Улсын сумд|Сум]] ба Хот
|nickname                       =
|motto                          =
|image_skyline                  = Khovd Main Square.jpg
|imagesize                      =
|image_caption                  = Ховд хот
|image_flag                     =
|flag_size                      =
|image_seal                     =
|seal_size                      =
|image_shield                   =
|shield_size                    =
|image_blank_emblem             =
|blank_emblem_size              =
|image_map                      =
|mapsize                        =
|image_map1                     =
|mapsize1                       =
|map_caption1                   =
|subdivision_type               = Улс
|subdivision_name               = {{flag|Монгол}}
|subdivision_type1              = [[Монгол Улсын аймгууд|Аймаг]]
|subdivision_name1              = {{flagicon image|Flag of Khovd Aimag (since 2014).svg}} [[Ховд аймаг|Ховд]]
|subdivision_type2              =
|subdivision_name2              =
|seat_type                      =
|seat                           =
|government_type                =
|leader_title                   =
|leader_name                    =
|leader_title1                  = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager -->
|leader_name1                   =
|established_title              = Байгуулагдсан
|established_date               = 1731
|area_magnitude                 =
|area_footnotes                 =
|area_total_km2                 = 70.0
|area_land_km2                  =
|area_water_km2                 =
|area_total_sq_mi               =
|area_land_sq_mi                =
|area_water_sq_mi               =
|area_water_percent             =
|area_urban_km2                 =
|area_urban_sq_mi               =
|area_metro_km2                 =
|area_metro_sq_mi               =
|population_as_of               = 2022
|population_footnotes           =
|population_note                =
|population_total               = {{increase}} 32663
|population_density_km2         = auto
|population_density_sq_mi       =
|population_metro               =
|population_density_metro_km2   =
|population_density_metro_sq_mi =
|population_urban               =
|population_density_urban_km2   =
|population_density_urban_mi2   =
|timezone                       =
|utc_offset                     = +7
|map_caption                    =
|pushpin_map                    = Mongolia
|pushpin_label_position         =
|pushpin_map_alt                =
|pushpin_map_caption            =
|coordinates                    = {{coord|48|00|15|N|91|38|26|E|display=inline}}
|elevation_footnotes            =  <!--for references: use <ref> </ref> tags-->
|elevation_m                    = 1395
|elevation_ft                   =
|blank_name_sec1                = [[Коппений уур амьсгалын ангилал|Уур амьсгал]]
|blank_info_sec1                = [[Хуурай уур амьсгал#Хүйтэн цөлийн уур амьсгал|BWk]] 
|postal_code_type               = Шуудангийн код <!-- enter ZIP code, Postcode, Post code, Postal code... -->
|postal_code                    = 84140
|area_code                      = +976 (0)143
|website                        = http://khovd.gov.mn/
|footnotes                      =
}}

'''Ховд''' нь [[Ховд]] аймгийн төв юм. Ховд хот [[Буянт гол|Буянт голын]] хөндийд 70 км<sup>2</sup> талбай эзлэн [[Улаанбаатар]]аас 1425 км зайтай газарт д.т.дээш 1406 м өндөрт оршино. 

==Түүх==
Баруун  Монголын  олон  ястны  өлгий Ховд  хотын  анхны суурь  Эрдэнэбүрэн сумын  нутаг Онгоцны улааны  урд  Согоот уулын  зүүн  хойт  зүгт  орших  Ховд  голын  хөвөөний Улаанхаргана хэмээх  газарт Монгол улсын  түүхэнд  Галданбошигт  Хаан  хэмжээн алдаршсан  Галдан цэргийн бэхлэлт, тарианы суурин  байгуулахад анх  1685 онд үүссэн гэж  үздэг.

1762 онд  Монгол Алтайн  нуруунаас эх  авсан  үзэсгэлэнт Буянт  голын  хөндийд шилжин  суурьшиж байгуулагдсан. Энэ үедээ  Буянт  голын  урд эрэг  дээр  орших  цэргийн бэхлэлт бүхий дөрвөлжин  хэлбэртэй 3,5-4 метр өндөр  Сангийн  хот  гэгдэх  хэрэм, их бага нарийн зээл гудамжнаас бүрдсэн “Маймаачин  гэгдэх худалдааны дүүрэг,  Буянт  голын  хойд  эрэг дээр  орших  Түгээмэл амаржуулагч  хийд  зэргээс бүрдэж байв.   Ховд  хот Монголын  Баруун  хязгаарын олон ястны улс төр, эдийн засаг, худалдаа, шашин  шүтлэгийн төв болж чадсан юм. Сангийн  хотод манжийн  төрийн гол  аппарат  Хэвэй амбан байрлаж Монголчуудтай холбоотой хэргийг эрхлэн ажиллаж байжээ. Олноо  өргөгдсөн Монгол улсын  хаан  8  дугаар богд  Жавзандамба  Засгийн  газрын  1912  оны эхээр цэргийн яамны Сайд Хатанбаатар  Магсаржаваар  цэрэг  удирдуулан  явуулснаар  1912 оны 8 дугаар сарын  25-ны өдөр манж хятадыг  буулган авч  Ховд  хотыг  чөлөөлжээ.

 1912 оны үндэсний эрх  чөлөөний хөдөлгөөн  1921 онд Ардын  хувьсгалын ачаар тус  хязгаар  нутаг  нь  орчин  үеийн  хот болон  хөгжих  үндэс  суурь  тавигдсан  юм.

1940 оноос  Ховд аймгийн төв болж байсан бөгөөд  1952-09-04-нд  АИХТ-ын   зарлигаар  Ховд аймгийн  төвийг Жаргалант хот, 1961-06-20-ны өдрийн  АИХТ-ийн  зарлигаар Жаргалант  хотыг  Ховд хот гэж  нэрлэжээ. 1952 оноос  хойш  Ховд хот өөрийн удирдлага бүтэцтэйгээр  ажиллаж ирсэн  юм.

УИХ-ын  1992 оны   23  дугаар  тогтоолоор  орон  нутгийн төв  хотуудыг  сумын  зохион байгуулалтад  шилжүүлсний  дагуу Жаргалант сум болсон  юм. УИХ-ын  2003-01-02-ны өдрийн  02  тоот  тогтоолоор  Ховд хот  нь баруун бүсийн тулгуур төв  буюу улсын  зэрэглэлтэй хот болсон.

== Газар зүй ==
Жаргалант сум,  Ховд  хот  нь  далайн  түвшнээс  дээш  1405 метрийн  өндөрт  оршдог. Эх  газрын  шинжтэй  эрс тэс уур амьсгалтай.Чийгийн  үзүүлэлтээрээ хуурай дулаавтар, уул  хээрийн  мужид байдаг. Улаанбаатар хотоос  1460 км, аймгийнхаа  бусад сумаас  25-375 км зайтай, Буянт,  Ховд,  Дуут  сумдтай хил  залгаа оршдог.

=== Уур амьсгал ===
{{Уур амьсгалын хүснэгт
| TABELLE = 
| DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts
| DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert
| DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200
| QUELLE = [http://wetterkontor.de/de/klima/klima2.asp?land=mn&stat=44218 wetterkontor.de]
| Überschrift = 
| Ort = Ховд
<!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C -->
| hmjan = -16.3
| hmfeb = -12.0
| hmmär =   0.3
| hmapr =  11.1
| hmmai =  19.1
| hmjun =  23.8
| hmjul =  24.7
| hmaug =  23.4
| hmsep =  17.7
| hmokt =   9.0
| hmnov =  -2.3
| hmdez = -12.9
<!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C -->
| lmjan = -29.9
| lmfeb = -27.1
| lmmär = -14.7
| lmapr =  -3.5
| lmmai =   4.6
| lmjun =  10.3
| lmjul =  12.3
| lmaug =  10.0
| lmsep =   3.9
| lmokt =  -4.7
| lmnov = -15.7
| lmdez = -25.6
<!-- durchschnittliche Temperatur für den jeweiligen Monat in °C -->
| avjan = 
| avfeb = 
| avmär = 
| avapr = 
| avmai = 
| avjun = 
| avjul = 
| avaug = 
| avsep = 
| avokt = 
| avnov = 
| avdez = 
<!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm -->
| nbjan =  1
| nbfeb =  1
| nbmär =  2
| nbapr =  6
| nbmai = 10
| nbjun = 27
| nbjul = 35
| nbaug = 23
| nbsep = 11
| nbokt =  5
| nbnov =  2
| nbdez =  2
<!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d -->
| shjan =  5.5
| shfeb =  6.9
| shmär =  8.2
| shapr =  8.9
| shmai =  9.7
| shjun = 10.0
| shjul =  9.7
| shaug =  9.6
| shsep =  9.0
| shokt =  7.4
| shnov =  6.0
| shdez =  4.9
<!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere, Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C -->
| wtjan = 
| wtfeb = 
| wtmär = 
| wtapr = 
| wtmai = 
| wtjun = 
| wtjul = 
| wtaug = 
| wtsep = 
| wtokt = 
| wtnov = 
| wtdez = 
<!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d -->
| rdjan = 
| rdfeb = 
| rdmär = 
| rdapr = 
| rdmai = 
| rdjun = 
| rdjul = 
| rdaug = 
| rdsep = 
| rdokt = 
| rdnov = 
| rddez = 
<!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % -->
| lfjan = 73
| lffeb = 70
| lfmär = 52
| lfapr = 39
| lfmai = 40
| lfjun = 42
| lfjul = 47
| lfaug = 50
| lfsep = 47
| lfokt = 50
| lfnov = 59
| lfdez = 71
}}
== Хүн ам ==
Жаргалант сум  Засаг  захиргааны нэгж 12 багтай. Жаргалант суманд  өөлд,  халх,  захчин, торгууд, урианхай,  мянгад,  дөрвөд, баяд, казак,  үзэмчин  зэрэг  10  гаруй үндэстэн ястнаас  бүрдсэн 25279 хүн ам, 6858 өрхтэй. Хүн амын 12319 эрэгтэй, 12960 эмэгтэй  байна.

Нийт хүн амын  68,23 хувийг 35  хүртэлх насны  залуучууд эзэлдэг. Одоо тус  хотод  Халх голын байлдаан, 1945 оны чөлөөлөх  дайн, 1940-1948 оны баруун  хилийн  тулгаралтанд оролцож байсан 28  иргэн аж  төрөн амьдарч байна.

== Эдийн засаг ==
Жаргалант сумын  хэмжээнд 910  гаруй  аж ахуйн  нэгж байгууллагууд  үйл  ажиллагаагаа  явуулдаг бөгөөд  үүнээс  нөхөрлөл 121, хоршоо  67, хувьцаат  компани 6, хязгаарлагдмал хариуцлагатай компани 137, төрийн  өмчийн  үйлдвэрийн  газар 4, орон  нутгийн  өмчит  үйлдвэрийн  газар 5, төсөвт  газар 57, төрийн  бус  байгууллага15, салбар 13, төлөөлөгчийн  газар 3, сумын  харъяа  ЕБС 7-н сургуульд  9000  гаруй сурагч, 11  цэцэрлэгт  1700 хүүхэд,  Ховд их сургууль,  ХААИС-ын  салбар, Ховд-Эрдэм  дээд сургууль зэрэгт  нийт  2500 гаруй  оюутан  сурч  суралцаж байна.

Сумын  хэмжээнд  Худалдаа үйлчилгээний  Лут-Очир ХХК, мах  боловсруулах  экспортлох  Буянт  Катун  ХК,Барилга угсралтын  Ховд өргөө ХХК, Жаргалант Луу ХХК, Эрчим  хүчний Барилга угсралтын  Алтай трест, Баруун  БОЭТөв, Олон улсын  Нисэх  онгоцны  буудал, МҮЭХ-ны  баруун  бүсийн  сургалтын төв, Дулаан  үйлдвэрлэх, түгээх Бадамлах дөл  ХК, Эрчим  хүчний цахилгаан түгээх сүлжээ ХК, Ус  олзворлох  түгээх  Шим ус  ХК, харилцаа  холбоо  компани, арилжааны банк 6, төрөлжсөн зах 4, Зэвсэгт хүчний 123-р анги зэрэг аж ахуйн нэгж байгууллагууд хотын эдийн засаг нийгмийн хөгжилд томоохон байр суурь эзэлж байна.

Ховд хот нь төвөөс алслагдсан хэдий боловч Эрчим хүч, Зам тээвэр, харилцаа холбоо зэрэг дэд  бүтэцийн хөгжлөөрөө  баруун  бүсийн  бусад  хотуудаас  харьцангуй хөгжилтэй . Одоо  тус сум  19 км засмал зам, цэвэр усны  шугам  17 км, бохир усны шугам 16 км, холбооны  шугам  28 км, эрчим хүчний шугам  50-иад км, 260 га  барилгажсан  талбай  21  га  асфальтан бетон  зам талбайтай. Үүрэн  телефон, шуудан  холбооны үйлчилгээ  нэвтэрсэн.

-Ховд хот  нь  баруун бүсийн тулгуур төв болж өргөжсөн.

-Ховдчууд  үндэсний эрх  ашгийн төлөө тэмцэж чаддаг баатарлаг, хөдөлмөрч ард түмэн

“Ажиллах  хүчний нөөц ихтэй бөгөөд  иргэд  нь  төрт ёсоо  дээдлэх  уламжлал, мэдрэмж сайтай, үндэстэн угсаатны хэл  соёл, ёс  заншлаа  хадгалсан  оюуны  өндөр  чадавхитай.

-Газар зүйн  байршилын  хувьд  тохиромжтой ОХУ, БНХАУ, Казакстан улстай шууд  харилцах  гарцтай,  түүгээрээ  дамжин  бусад  улстай  хамтын  ажиллагаа  түншлэлээ  өргөтгөх  өргөн  сонголттой.

-Мал  аж  ахуй дунд  үйлдвэрлэл, газар тариалан, гар  урлалыг  хослуулан  хөгжүүлэх, уг  бүтээгдэхүүнээр  бусад  аймаг хотын  хэрэгцээг  хангах  зах  зээлийн  түшиц газар.

-Дээд  боловсрол олгох, оношлогоо  эмчилгээ хийлгэх, агаарын болон зорчигч  тээврийн  үйлчилгээ  эрхлэх  соёл урлагийн болон бусад  худалдаа  үйлчилгээний төрөлжсөн  байгууллагууд  хөгжсөн.

-Ховд хот  нь  Ховд аймгийн  төдийгүй  баруун бүсийн   улс  төр, соёл шинжлэх  ухаан, эдийн засаг нийгмийн  хөгжлийн төв  болж  байна.

==Зураг==
<gallery>
File:Khovd Main Square.jpg|Хотын төв талбай
File:Khovd Street.jpg|Хотын гудамж
File:Sangiin Kerem Kobdo.jpg|[[Сангийн хэрэм]]
</gallery>

== Эшлэл ==
{{reflist}}
* [https://web.archive.org/web/20070628153154/http://www.citiesalliance.org/doc/resources/cds/mongolia/mongolia-cds2-final.pdf]
* [http://ice.tsu.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=134:2011-03-23-10-19-19&catid=43:2011-03-30-10-56-16&Itemid=88 ''Natalia Rudaya, Pavel Tarasov, Nadezhda Dorofeyuk.''.. Holocene environments and climate in the Mongolian Altai reconstructed from the Hoton-Nur pollen and diatom records: a step towards better understanding climate dynamics in Central Asia // Quaternary Science Reviews]
* [https://web.archive.org/web/20110808021704/http://ice.tsu.ru/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=68&Itemid=119 Expedition trip to the North-West Mongolia, Tomsk State University and the University of Hovd, cooperation. Video.] 

{{Хөтлөгч мөр Монголын томоохон хот суурин}}
{{Хөтлөгч мөр Ховдын сумууд}}
{{Хөтлөгч мөр Засаг захиргааны хуваарь}}
[[Ангилал:Ховд| ]]
[[Ангилал:Монголын аймгийн төв]]
[[Ангилал:Монголын их сургуулийн хот]]
[[Ангилал:Монголын суурин]]
[[Ангилал:Монголын хот]]
[[Ангилал:Ховд аймгийн сум|!]]
[[Ангилал:Ховд аймгийн суурин]]