Өмнөд Судан хуудасны эх кодыг харах

{{Short description|Country in East Africa}}
{{Инфобокс улс
| conventional_long_name = Бүгд Найрамдах Өмнөд Судан Улс
| common_name            = Өмнөд Судан
| native_name            = {{native name|en|Republic of South Sudan}}
| image_flag             = Flag of  South Sudan.svg
| flag_type              = [[Өмнөд Суданы төрийн далбаа|Төрийн далбаа]]
| image_coat             = Coat of arms of South Sudan.svg
| symbol_type            = [[Өмнөд Суданы төрийн сүлд|Сүлд]]
| motto                  = <br />"Justice, Liberty, Prosperity"</br>"Шударга ёс, Эрх чөлөө, Чинээлэг амьдрал"
| national_anthem        = <br />"[[Өмнөд Суданы төрийн дуулал|South Sudan Oyee!]]"</br>"Өмнөд Судан уухай!"<div style="padding-top:0.5em;" class="center">[[File:South_Sudan_Oyee!_(instrumental).ogg]]</div>
| image_map              = South Sudan (orthographic projection) highlighted.svg
| map_caption            = 
| capital                = [[Жуба]]
| coordinates            = {{Coord|04|51|N|31|36|E|type:city}}
| largest_city           = capital
| official_languages     = [[Англи хэл]]<ref name="engwork">{{cite web|url=http://www.goss-online.org/magnoliaPublic/en/home/mainColumnParagraphs/0/content_files/file/FINAL%20TCRSS.doc|title=The Transitional Constitution of the Republic of South Sudan, 2011|access-date=12 July 2011|publisher=Government of South Sudan|url-status=dead|archive-url=https://swap.stanford.edu/20110721121619/http://www.goss-online.org/magnoliaPublic/en/home/mainColumnParagraphs/0/content_files/file/FINAL%20TCRSS.doc|archive-date=21 July 2011}} Part One, 6(2). "English shall be the official working language in the Republic of South Sudan".</ref>
| national_languages     = {{hlist|[[Динка хэл|Динка]]|[[Нуэр хэл|Нуэр]]|[[Бари хэл|Бари]]|[[Мурле хэл|Мурле]]|[[Луо хэлнүүд|Луо (Аньюак, Ачоли, Шиллук, Пари, Жур-Луо, бусад)]]||[[Мади хэл|Мади]]|[[Отухо хэл|Отухо]]|[[Занде хэл|Занде]]}} болон 60 гаруй бусад хэл{{#tag:ref|Бүгд Найрамдах Өмнөд Судан Улсын шилжилтийн үеийн Үндсэн хуулийн Нэгдүгээр хэсэг, 6(1): "Өмнөд Суданы бүх уугуул хэл нь үндэсний хэл бөгөөд тэдгээрийг хүндэтгэж, хөгжүүлж, сурталчлах ёстой".<ref>{{cite web|url=http://www.sudantribune.com/IMG/pdf/The_Draft_Transitional_Constitution_of_the_ROSS2-2.pdf|title=The Transitional Constitution of the Republic of South Sudan, 2011|access-date=18 November 2016|publisher=Government of South Sudan|archive-url=https://web.archive.org/web/20110629170732/http://www.sudantribune.com/IMG/pdf/The_Draft_Transitional_Constitution_of_the_ROSS2-2.pdf|archive-date=29 June 2011|url-status=live}}</ref>|group=note}}
| languages_type         = [[Ярианы хэл]]<ref name=Ethnologue>[[Ethnologue]]: [https://www.ethnologue.com/country/SS/languages ''Ethnologue Languages of the World – South Sudan''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180909150520/https://www.ethnologue.com/country/SS/languages|date=9 September 2018}}, Retrieved 9 September 2018.</ref>
| languages              = {{hlist|[[Динка үндэстэн|Динка]]|[[Бари хэл|Бари]]|[[Жуба Араб хэл|Жуба Араб]]<ref name=UNICEF>[[UNICEF|United Nations Children's Fund (UNICEF)]]: {{Webarchiv|url=https://www.unicef.org/esaro/UNICEF(2016)LanguageandLearning-SouthSudan-CaseStudy.pdf |wayback=20170913183348 |text=''The impact of language policy and practice on children's learning: Evidence from Eastern and Southern Africa 2016'' |archiv-bot=2023-09-26 23:34:14 InternetArchiveBot }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170913183348/https://www.unicef.org/esaro/UNICEF(2016)LanguageandLearning-SouthSudan-CaseStudy.pdf|date=13 September 2017}} (PDF; 672&nbsp;kB), Pages&nbsp;1–3, Retrieved 9 September 2018</ref><ref>{{Cite journal|title=Juba Arabic (Árabi Júba): a "less indigenous" language of South Sudan|url=https://iris.unito.it/retrieve/handle/2318/1702685/508881/06%20ManfrediTosco.pdf|last=Manfredi|first=Stefano|journal=Sociolinguistic Studies|year=2018|volume=12|issue=1|pages=209–230|doi=10.1558/sols.35596|hdl=2318/1702685|s2cid=150503108}}</ref><ref>Manfredi Stefano; Tosco Mauro (2016), [https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-01357537/document ''A new state, an old language policy, and a pidgin-creolo: Juba Arabic in South Sudan, Forthcoming: Sociolinguistic Studies 2016''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181101013034/https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-01357537/document|date=1 November 2018}} (PDF; 1141&nbsp;kB), Pages&nbsp;1–18, Retrieved 9 September 2018</ref><ref>Manfredi Stefano; Tosco Mauro (2013), [https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-01102624/document ''Language uses vs. language policy: South Sudan and Juba Arabic in the post-independence era''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180909150639/https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-01102624/document|date=9 September 2018}} (PDF; 301&nbsp;kB), Pages&nbsp;798–802, III Congresso Coordinamento Universitario per la Cooperazione allo Sviluppo, Sep 2013, Turin, Italy. JUNCO, Journal of Universities and International Development Cooperation, 2014, Imagining Cultures of Cooperation – Proceedings of the III CUCS Congress, Turin 19–21 September 2013, Retrieved 9 September 2018</ref>|[[Нуэр хэл|Нуэр]]|[[Занде хэл|Занде]]|[[Жур хэл|Жур (Луо)]]|[[Мурле хэл|Мурле]]|[[Шиллук хэл|Шиллук]]|[[Канури хэл|Канури]]|[[Өмнөд Суданы хэлнүүд|бусад]]}}
| demonym                = [[Өмнөд Суданы хүн ам|Өмнөд Суданчууд‎]]
| government_type        = [[Холбооны улс|Холбооны]] [[түр засгийн газар|шилжилтийн]] [[ерөнхийлөгчийн засаглалын систем|ерөнхийлөгчийн бүгд найрамдах улс]]<ref>{{cite journal |last1=Brosché |first1=Johan |last2=Höglund |first2=Kristine |title=Crisis of governance in South Sudan: electoral politics and violence in the world's newest nation |journal=The Journal of Modern African Studies |date=2016 |volume=54 |issue=1 |pages=67–90 |doi=10.1017/S0022278X15000828 |jstor=26309777 |s2cid=155945508 |url=http://www.jstor.org/stable/26309777 |issn=0022-278X}}</ref>
| leader_title1          = [[Өмнөд Суданы төрийн тэргүүний жагсаалт|Ерөнхийлөгч]]
| leader_name1           = [[Сальва Кийр Маярдит]]
| leader_title2          = [[Өмнөд Суданы дэд ерөнхийлөгчи|1-р дэд ерөнхийлөгч]]
| leader_name2           = [[Риек Мачар]]
| leader_title3          = [[Үндэсний Хууль Тогтоох Ассамблей (Өмнөд Судан)|Парламентын дарга]]
| leader_name3           = [[Жемма Нуну Кумба]]
| leader_title4          = [[Өмнөд Суданы шүүх|Ерөнхий шүүгч]]
| leader_name4           = [[Чан Рик Мадут]]
| leader_title5          = 
| leader_name5           = 
| leader_title6          = 
| leader_name6           = 
| legislature            = [[Үндэсний Хууль Тогтоох Байгууллага (Өмнөд Судан)|Үндэсний Шилжилтийн Хууль Тогтоох Байгууллага]]
| upper_house            = [[Мужийн Зөвлөл (Өмнөд Судан)|Мужийн Зөвлөл]]
| lower_house            = [[Үндэсний Хууль Тогтоох Ассамблей (Өмнөд Судан)|Үндэсний Шилжилтийн Хууль Тогтоох Ассамблей]]
| sovereignty_type       = [[Өмнөд Суданы түүх|Тусгаар тогтнол]]
| sovereignty_note       = ([[Судан]]аас)
| established_event1     = [[Өмнөд Суданы Өөртөө Засах Муж (2005–2011)|Автономи]]
| established_date1      = 7 сарын 9, 2005
| established_event2     = [[2011 оны Өмнөд Суданы тусгаар тогтнолын санал асуулга#Үр дүн|Тунхаглаж, хүлээн зөвшөөрөгдсөн]]
| established_date2      = 7 сарын 9, 2011
| area_km2               = 644329
| area_rank              = 41 <!--should be same as listed on [[List of countries and dependencies by area]]-->
| area_sq_mi             = 400453.1
| percent_water          = 
| population_estimate    = 12,118,379<ref>{{Cite CIA World Factbook|country=South Sudan|access-date=22 June 2023|year=2023}}</ref>
| population_estimate_year = 2023
| population_estimate_rank = 80
| population_density_km2 = 13.33
| population_density_sq_mi = 34.5
| population_density_rank = 214
| GDP_PPP                = {{decrease}}$13.6 тэрбум <ref name="imf2">{{cite web|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2022/October|title=World Economic Outlook Database, October 2022|date=October 2022|website=IMF.org|publisher=[[International Monetary Fund]]|access-date= October 11, 2022}}</ref>
| GDP_PPP_rank           = 157
| GDP_PPP_year           = 2022
| GDP_PPP_per_capita     = {{decrease}}$934<ref name=imf2 /><!--Do not use CIA factbook as source!-->
| GDP_PPP_per_capita_rank = 191
| GDP_nominal            = {{decrease}}$4.7 тэрбум <ref name=imf2 />
| GDP_nominal_rank       = 164
<!--Do not use CIA factbook as source!-->| GDP_nominal_year       = 2022
| GDP_nominal_per_capita = {{decrease}} $326<ref name=imf2 />
| GDP_nominal_per_capita_rank = 194
| Gini                   = 44.1 <!--number only-->
| Gini_year              = 2016
| Gini_change            = decrease<!--increase/decrease/steady-->
| Gini_ref               = <ref name="wb-gini">{{cite web|url=http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/|title=Gini Index|publisher=World Bank|access-date=16 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20140511044958/http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI|archive-date=11 May 2014|url-status=live}}</ref>
| Gini_rank              = 
| HDI                    = 0.379<!--number only-->
| HDI_year               = 2023
| HDI_change             = decrease<!--increase/decrease/steady-->
| HDI_ref                = <ref name="HDI">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf|title=Human Development Report 2021/2022|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=8 September 2022|access-date=30 September 2022}}</ref>
| HDI_rank               = 191
| currency               = [[Өмнөд Суданы фунт]]
| currency_code          = SSP
| time_zone              = [[Төв Африкийн Цаг]]
| utc_offset             = +2
| date_format            = өө/сс/жжжж
| drives_on              = баруун<ref>{{cite web|title=Traffic and Road Conditions in Sudan, South|url=https://www.countryreports.org/travel/southsudan/traffic.htm|publisher=Countryreports.org|access-date=21 January 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190121233247/https://www.countryreports.org/travel/southsudan/traffic.htm|archive-date=21 January 2019|url-status=live}}</ref>
| calling_code           = [[Өмнөд Судан дахь утасны дугаар|+211]]<ref>{{cite press release|title=New country, new number: Country code 211 officially assigned to South Sudan|publisher=International Telecommunication Union|date=14 July 2011|url=http://www.itu.int/net/pressoffice/press_releases/2011/25.aspx|access-date=20 July 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20111005151037/http://www.itu.int/net/pressoffice/press_releases/2011/25.aspx|archive-date=5 October 2011|url-status=live}}</ref>
| iso3166code            = SS
| cctld                  = [[.ss]]<ref name="iana">{{cite web|url=https://www.iana.org/domains/root/db/ss.html|title=.ss Domain Delegation Data|work=[[Internet Assigned Numbers Authority]]|publisher=[[ICANN]]|access-date=1 September 2011|archive-url=https://www.webcitation.org/666aOCeg2?url=http://www.iana.org/domains/root/db/ss.html|archive-date=12 March 2012|url-status=live}}</ref><sup>a</sup>
| footnote_a             = 2019 онд бүртгэгдэж хэрэглэгдэх болсон.
| religion               = {{ublist|item_style=white-space:nowrap;
 |60.5% [[Христийн шашин|Христ]]
 |32.9% [[Африкийн уламжлалт шашин|Уламжлалт итгэл]]
 |6.2% [[Ислам]]
 |0.4% [[Өмнөд Судан дахь шашин шүтлэг|Бусад]] / [[Шашин шүтэхгүй байдал|Шашингүй]]
 }}
| religion_year          = 2023
| religion_ref           = <ref>{{cite web|url=http://www.globalreligiousfutures.org/countries/south-sudan#/?affiliations_religion_id=0&affiliations_year=2020&region_name=All%20Countries&restrictions_year=2016|title=South Sudan|work=Global Religious Futures|publisher=Pew Research Center|access-date=1 August 2023|archive-date=2 Арван хоёрдугаар сар 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181202113435/http://www.globalreligiousfutures.org/countries/south-sudan#/?affiliations_religion_id=0&affiliations_year=2020&region_name=All%20Countries&restrictions_year=2016|url-status=dead}}</ref>
| today                  = 
| org_type               = 
}}

'''Өмнөд Судан Улс''' ({{lang-en|South Sudan}}, албан ёсоор {{lang-en|Republic of South Sudan}} (RoSS);<ref>Art. 1 der {{Webarchiv|url=http://www.sudantribune.com/IMG/pdf/The_Draft_Transitional_Constitution_of_the_ROSS2-2.pdf |wayback=20110629170732 |text=Übergangsverfassung |archiv-bot=2023-09-26 23:34:14 InternetArchiveBot }} (PDF; 873&nbsp;kB)</ref> {{lang-mn|'Бүгд Найрамдах Өмнөд Судан Улс'}}) нь [[Африк|Африк тивд]] орших улс  <!--НҮБ-аас Дорнод-, Умард-, Төв Африкийн алинд орохыг хараахан тогтоогоогүй байгаа!-->юм. Tус улс нь 2010 оны долоодугаар сарын 9-нд [[Судан]]аас<ref name="NZZ_unabhaengig">[http://www.nzz.ch/nachrichten/politik/international/sudan_suedsudan_unabhaengigkeit_1.11272490.html ''Die Welt hat einen neuen Staat – Der Südsudan ist offiziell unabhängig''], in: Neue Zürcher Zeitung vom 9. Juli 2011. Abgerufen am 9. Juli 2011.</ref> тусгаар тогтносон юм. Үүний өмнө Өмнөд Судан Улс нь 1972 оноос 1983 он хүртэл мөн 2005 оноос 2011 оныг хүртэл Судан улсын өөртөө засах муж байлаа. Өмнөд Судан Улс нь умард талаараа Судантай, зүүн талаараа [[Этиоп]]той, зүүн өмнөд талаараа [[Кени]]тэй, өмнө талаараа [[Уганда]]тай, баруун урд талаараа [[Бүгд Найрамдах Ардчилсан Конго Улс|Ардчилсан Конго Улстай]], баруун талаараа [[Төв Африкийн Бүгд Найрамдах Улс]]тай хиллэдэг. 2013 оноос 2018 оныг хүртэлх [[иргэний дайн]]аас шалтгаалан тус улсыг дампуурсан улс<ref>https://www.nzz.ch/international/nahost-und-afrika/suedsudan-als-failed-state-von-anfang-an-gescheitert-ld.104707</ref> хэмээн үздэг. Нэг хүнд ногдох нэрлэсэн [[дотоодын нийт бүтээгдэхүүн]]ий нийлбэр нь 2017 онд 228 [[Америк доллар]] байсан ба үүгээрээ дэлхийн улсуудын хамгийн сүүлд жагсдаг.

== Газар зүй ==
Улсын нутаг дэвсгэрийн хойд хэсгээр [[саванна|халуун орны ойт хээрийн бүс]] болон [[хуурай ой]]н бүс зонхилох бол өмнөд хэсэгт [[халуун орны чийглэг ой]] зонхилно. Хамгийн өндөр уул нь [[Иматонгийн нуруу]]ны [[Киньети|Киньети уул]] (3187 м) юм. [[Цагаан Нил мөрөн]] тус бүс нутгаар урсан өнгөрөх ба улирлын онцлогоос хамааран Суддыг үүсгэх ба энэ нь дэлхийн хамгийн том намгархаг газруудын нэг болдог.<ref name=":0">{{Internetquelle |autor= |url=https://www.liportal.de/suedsudan/ueberblick/#c34254 |titel=Südsudan |werk= |hrsg=Das Länderinformationsportal |datum=2017-05 |zugriff=2017-10-14}}</ref> Нил мөрний хажуугийн цутгал [[Бахр эл-Араб гол]] нь улсын Судантай хиллэх баруун хойд хилийг ерөнхийд нь бүрдүүлнэ. Гэвч хилийн тогтоосон тэмдэглэгээ байхгүй учраас [[Абьей (муж)|Абьей]] мужаас гадна хил орчмын бэлчээрийн газар нутаг болон ашигт малтмал бүхий орд газрууд аль улсад харьяалагдах нь тодорхойгүй байгаа бөгөөд үүний жишээнд [[Кафиа Кинги]] [[анклав]]ыг нэрлэж болно.<ref>Sergio Peçanha: [http://www.nytimes.com/interactive/2011/01/16/world/africa/sudan-graphic.html ''The Tough Task of Defining Sudan’s North-South Border''], in: New York Times, 15. Januar 2011.</ref><ref>[http://www.usip.org/files/Grants-Fellows/GrantsDownloadsNotApps/More%20than%20a%20line,%20Sudan's%20N-S%20border,%20092010.pdf ''More than a Line: Sudan’s North-South Border''], Concordis International Sudan Report, September 2010 (PDF; 2,6&nbsp;MB).</ref><ref>{{Webarchiv|url=http://www.crisisgroup.org/en/regions/africa/horn-of-africa/sudan/B75-sudan-defining-the-north-south-border.aspx |wayback=20110806051128 |text=Sudan: Defining the North-South Border  }}, International Crisis Group, September 2010.</ref>

== Тэмдэглэл ==
{{reflist|group=note}}
{{notelist}}

== Цахим холбоос ==
{{Commonscat|South Sudan|Өмнөд Судан}}
{{Wiktionary}}
{{Wikivoyage}}
* [http://www.gurtong.net/ Gurtong Peace Project]
* Mareike Schomerus, Tim Allen: [http://www.lse.ac.uk/businessAndConsultancy/LSEConsulting/pdf/southernSudan.pdf ''Southern Sudan at odds with itself. Dynamics of conflict and predicaments of peace'']

== Эшлэл ==
<references responsive />

{{Африк}}
{{Хөтлөгч мөр Африкийн Холбоо}}
{{Хөтлөгч мөр Дорнод Африкийн нийгэмлэг}}
[[Ангилал:Өмнөд Судан| ]]
[[Ангилал:Африкийн орон]]
[[Ангилал:Буурай хөгжилтэй орон]]
[[Ангилал:Далайд гарцгүй орон]]
[[Ангилал:Ерөнхийлөгчийн засаглалтай холбооны бүгд найрамдах улс]]
[[Ангилал:Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн орон]]