Николай Поппе

Николай Поппе
Төрсөн огноо	1897 он Манж Чин улс
Нас барсан огноо	1991 он АНУ
Үндэс	орос
Алдаршсан зүйл	Монголч эрдэмтэн, Этнографич
Шашны байр суурь	атейст

Николай Поппе (орос. Николай Николаевич Поппе гэж дууддаг байсан, 1897 оны 7-р сарын 27-нд Манж Чин Улсын Шаньдун мужийн Яантай хотод төрсөн -1991 оны 8-р сарын 8-нд АНУ-ын Сиэттл хотод нас барсан)- Зөвлөлт, Америкийн хэл шинжээч бөгөөд 20 дугаар зууны хамгийн том монгол хэл судлаач, монголч эрдэмтэн байжээ.

Түүнийг бас Nikolaus Poppe гэж герман хэлбэрээр мөн нэрлэдэг байсан. Н.Поппе нь Монгол хэлний тэргүүлэх судлаач нарын нэг байсан.

Намтар

Поппе Манж Чин улсад 1897 оны 8 дугаар сарын 8-нд Яньтай (Чифу) хотод төрсөн. Түүний эцэг Николай Поппе Оросын дипломат албанд буюу Хятад дахь Оросын Консулын газар ажиллаж байхад төрсөн.

Н.Н.Поппе 1921 онд Петроградын Их сургуулийн Нийгмийн шинжлэх ухааны факультетийн Монгол салбарыг төгсөж, А.Д.Руднев, В.Л.Котвич, А.Н.Самойлович, С.Е.Малов, А.В.Бурдуков нарын удирдлага дор ялангуяа гол багш Борис Владимирцовоос их зүйл сурч авчээ.

Николай Поппе 1920 онд 23 настайдаа (оюутан байхдаа) Дорно дахины амьд хэлний хүрээлэнд багшилж эхэлсэн. Тэрээр Газарзүйн хүрээлэнд лаборантаар ажиллаж байгаад Л.Я.Штернбергийн удирдлаган дор сургалтад хамрагдсан. Гурван жилийн дараа, 1923 онд тэрээр Ленинградын их сургуульд багшилж эхэлсэн бөгөөд хоёр их сургуульд багшилж, Азийн музейд /дараа нь ЗХУ-ын ШУА-ийн Дорно дахин судлалын хүрээлэн болгон өөрчилсөн/ ажиллаж байжээ. Энэ хүрээлэн нь Их сургуультай хамт 1941 он хүртэл Н.Н.Поппегийн үндсэн ажлын байр байсан.

1928 онд Н.Н.Поппе профессор цол хүртсэн. 1931 онд Борис Владимирцовыг нас барсны дараа ЗХУ-ын ШУА -ийн Дорно дахин судлалын хүрээлэнгийн Монгол судлалын тэнхимийн эрхлэгчээр томилогдсон байна. 1933 онд 36 настайдаа ЗХУ-ын ШУА-ийн хамгийн залуу сурвалжлагч гишүүнээр сонгогджээ.

1926-1932 онд Поппе долоон жил дараалан Монголын экспедицид гурван удаа (1926, 1927, 1929), Буриад аялгуу тархсан нутаг руу дөрвөн удаа (1928, 1930-1932) очжээ. Зарим экспедицийг Н.Н.Поппе-гаас гадна В.А.Казакевич, Гарма Санжеев, Трофим Бертагаев нар мөн удирдаж байжээ. Экспедицүүд олон хэл, аялгуу, ардын аман зохиолын талаар өргөн хүрээтэй материал цуглуулсан байна. 1937 онд Поппе нь Чувашын хөрөнгөтний үндсэрхэг үзэлтнүүдтэй холбоотой эсэхийг НКВД-аас шалгасан байна.

1939-1940 оны Зөвлөлт-Финландын дайнд оролцсон байна. 1941 он хүртэл ЗХУ-ын Улаан-Үд хотод амьдарсан.

1942 онд Н.Поппе Карачаевск (тэр үеийн Микоян-Шахар) дахь эзлэгдсэн нутаг дэвсгэрт байсан бөгөөд сайн дураараа Германы эзлэн түрэмгийлэгчидтэй хамтран ажиллахаар явсан бөгөөд 1943 онд гэр бүлийнхээ хамт Герман руу нүүж, Гуравдугаар Рейхийн мэдээллийн байгууллагуудад ажиллаж байжээ. Дайны дараа тэрээр Зөвлөлтийн эрх баригчдаас нуугдаж хэдэн жил амьдарсан.

1949 онд тэрээр АНУ руу цагаачилж, Вашингтоны их сургуулийн Алс Дорнодын тэнхимийн профессор болжээ. Тэрээр 1968 онд тэтгэвэрт гарах хүртлээ тэндээ багшилжээ. 1968 онд Бонны их сургуулийн хүндэт доктор цол хүртжээ.

Тэрээр 1968 онд Финландын Шинжлэх Ухааны Академийн гадаад гишүүнээр сонгогдож, 1977 онд дахин сонгогджээ.

Николай Поппе 1991 оны 8-р сарын 8-нд АНУ-д 94 насандаа таалал төгсөн байна.

"Тэрээр коммунист биш, антикоммунист ч биш, фашист ч биш, антифашист ч биш зөвхөн монгол хэл судлах боломжийг л хайж бүхнээ зориулдаг эрдэмтэн байсан" гэж түрэг, монгол судлаач Дэнис Синор сүүлд хэлсэн байдаг.

Эрдмийн ажил

Николай Поппе монгол хэлээр чөлөөтэй ярьдаг, монгол аман зохиолыг сайн мэддэг байжээ. Түүний судалгааны ажил нь Алтай хэлний гэр бүл, ялангуяа халх-монгол, буриад хэл, эдгээр болон холбогдох хэлний ардын аман зохиолыг судлахад чиглэгддэг байсан. Тэрээр халх-монгол, буриад, якут аялгууны гарын авлага, бичгийн болон бичгийн дүрмийг бичсэн хүн.

Н.Н.Поппегийн экспедицээс өмнө А.Д.Рудневын хийсэн буриад аялгууны нэг "Хори-буриад" байжээ. Н.П.Поппе бусад аялгууны нарийвчилсан гурван тайлбарыг бэлтгэж чадсан: Алар, Агийн, Баргузины. Энэ бүхний үндсэн дээр тэрээр буриад хэлний дүрмийг ерөнхийд нь нэгтгэн хэвлүүлсэн байна.

Хэвлэгдсэн бүтээлүүд

Номууд

• 1926
  • Jakut Grammar for students.
• 1927
  • The Chuvash and their neighbors.
  • Materials for the investigation of the Tungus language: the dialect of the Barguzin Tungus.
  • The Finno-Ugric peoples: a sketch.
• 1930
  • The Alar dialect. Part I, Phonetics and morphology
• 1931
  • The Alar dialect. Part II, Texts
  • Practical manual of colloquial Mongolian (Khalkha dialect)
  • Materials on the Solon Language
• 1932
  • Manual of Mongolian
  • Specimens of Khalkha-Mongolian folklore: North Khalkha dialect
  • Notes on the dialect of the Aga Buriat
• 1933
  • Buriat-Mongolian linguistics
  • Linguistic problems of East Siberia
• 1934
  • The language and collective farm poetry of the Buriat-Mongols of the Selenga region
• 1935
  • Annals of the Barguzin Buriats: texts and investigation
  • Annals of the Khori-Buriate. First issue: The chronicles of Tugultur Toboev and Vandan Yumsunov
• 1936
  • Annals of the Selenga Buriats. First issue: Chronicle of Ubashi Dambi Jaltsan Lombo /«История монголо-бурят, составленная главным тайшей Селенгинских монголо-бурят Дамби Джалцан Ломбо Цэрэновым»/.
  • Tserenov of 1868
  • Khalkha-Mongolian structure
  • Buriat-Mongolian folkloristic and dialectological collection
• 1937
  • Khalkha-Mongolian heroic epics
  • Grammar of written Mongolian
  • Grammar of the Buriat-Mongolian language
• 1940
  • Annals of the Khori-Buriats. First issue: Chronicles of Tugultur Toboev and Vandan Yumsunov
  • Manual of Mongolian
• 1941
  • History of the Mongolian Script. Vol.1: The square script
• 1951
  • Khalkha-Mongolian grammar: with bibliography, texts, and glossary.
• 1954
  • Grammar of written Mongolian.
• 1955
  • Introduction to Mongolian comparative studies.
  • Mongolian folklore: sayings, songs, fairytales and heroic sagas.
• 1957
  • The Mongolian monuments in the 'Phagspa script
• 1960
  • Comparative grammar of the Altaic languages. Part I: Comparative phonology.
  • Buriat Grammar
• 1964
  • Bashkir manual
• 1965
  • Introduction to Altaic linguistics
• 1967
  • The twelve deeds of the Buddha: a Mongolian version of the Lalitavistara

Монгол хэлээр бичсэн бөгөөд англи хадмалтай бүтээлүүд

• 1970
  • Mongolian language handbook
• 1971
  • The Diamond Sutra: three Mongolian versions of the Vajracchedikaaprajnaapaaramitaa: texts, translations, notes, and glossaries
  • Khalkha-Mongolian heroic epic
• 1972
  • The language and collective farm poetry of the Buriat-Mongols of the Selenga region
• 1975
  • Mongolian epics I
  • Mongolian epics II
  • Mongolian epics III
  • Mongolian epics IV
• 1976
  • Mongolian epics V
• 1977
  • Mongolian epics VI
• 1978
  • Tsongol folklore (the language and Collective Farm poetry of the Buriat-Mongols of the Selenga Region)
• 1980
  • Mongolian epics IX
• 1985
  • Mongolian epics XI

Мөн үзэх

• List of Eastern Bloc defectors

Эх сурвалжууд

• Poppe, N.N., Walther Heissig, and Klaus Sagaster. 1989: Gedanke Und Wirkung : Festschrift zum 90. Geburtstag von Nikolaus Poppe. Asiatische Forschungen Bd. 108. Wiesbaden: Otto Harrassowitz. ISSN 0571-320X.

• Cirtautas, Arista Maria. "Nicholas Poppe: A bibliography of publications from 1924-1977." Parerga 4. Seattle: Institute for Comparative and Foreign Area Studies, University of Washington, 1977.

• Алпатов В. М. Лингвистическое наследие Н. Поппе // ВЯ. 1992, №3. С.119-125.

• Алпатов В. М. Николай-Николас Поппе // Бюллетень Общества монголоведов РАН. 1993.

• Алпатов В. М. Советское востоковедение в оценках Н. Поппе // Mongolica, III. Санкт-Петербург. Фарн. 1994. С.38-46.

• Алпатов В. М. Николай-Николас Поппе. М. Восточная литература. 1996. 144 с.

• Алпатов В. М. Переписка Н.Н. Поппе с советскими востоковедами// Известия РАН, серия литературы и языка. 2000, №5. С.52-57.

Цахим холбоос

• several dozens of Poppe works available on-line
• Nicholas Poppe Symposium at the University of Washington Includes biographical material and photos.