Салхи

Хадмал
Монгол үсгээр
буриад кирилл.hалхин
монгол кирилл.салхи
халимаг кирилл.салькн
Догшин хуй

Салхи гэдэг нь ерөнхийдөө агаарын урсгал юм.

Салхи нь дэлхийн агаар мандал дахь агаарын хөдөлгөөн юм. Нарны нөлөөгөөр дэлхийн гадаргуугийн жигд бус халалтын улмаас үүсдэг.

Салхи яагаад үүсдэг вэ?[засварлах | кодоор засварлах]

Нарны цацраг:[засварлах | кодоор засварлах]

Нар дэлхийн гадаргыг жигд халаадаггүй. Экватор нарны шууд тусгалыг илүү их авдаг тул туйлуудаас илүү дулаан байх хандлагатай байдаг. Энэ температурын зөрүү нь агаарын даралтын хэлбэлзлийг үүсгэдэг.

Агаарын даралтын градиент:[засварлах | кодоор засварлах]

Агаар халах үед нягт нь багасч, ихэсдэг. Эсрэгээр, сэрүүн агаар нь илүү нягтралтай, доошилдог. Салхи агаарын өндөр даралттай газраас нам даралтын бүс рүү шилжих хөдөлгөөн юм. Хоёр бүсийн даралтын зөрүү их байх тусам салхи хүчтэй болно.

Кориолисын хүч:[засварлах | кодоор засварлах]

Дэлхий тэнхлэгээ тойрон эргэх үед Кориолисын хүч үүсдэг. Энэ нөлөө нь өндөр даралтаас бага даралт руу шууд урсахаас илүү салхины муруйлт үүсгэдэг. Бөмбөрцгийн хойд хагаст салхи баруун тийш муруйдаг бол өмнөд хагаст зүүн тийшээ муруйдаг. Энэ хазайлт нь дэлхийн эргэлтийн үр дүн юм.

Үрэлтийн хүч:[засварлах | кодоор засварлах]

Уул, хөндий, ой мод, зэрэг гадаргуугийн онцлог нь салхины урсгалд нөлөөлдөг үрэлтийг үүсгэдэг. Үрэлт нь дэлхийн гадаргуугийн ойролцоох салхины хөдөлгөөнийг удаашруулж, чиглэл, хурдыг өөрчлөхөд хүргэдэг. Үрэлт багатай агаар мандалд өндөр байх тусам салхи илүү хурдан бөгөөд жигд урсдаг.

Нэршил[засварлах | кодоор засварлах]

  • Эрүүл салхи - цэвэр сайхан агаар
  • Ширүүн салхи - хүчтэй салхи
  • Цагаан салхи - тогтуун зөөлөн салхи
  • Улаан салхи - шороон манан татуулсан салхи
  • Хар салхи - маш хүчтэй, хөнөөлтэй салхи
  • Хуй салхи - цочмог шороо босгосон эрчтэй салхи
  • Жихүүн салхи - их хүйтэн биш мөртлөө жиндүү салхи
  • Халуун салхи - бүгнэм бүгчим салхи
  • Хүйтэн салхи - жихүүцүүлэх жин ихтэй салхи
  • Урин салхи, урьхан салхи - зөөлөн тааламжтай салхи

Салхины төрөл[засварлах | кодоор засварлах]

1. Бриз салхи[засварлах | кодоор засварлах]

Томоохон нуур, гол, тэнгисийн эрэг дээр ажиглагддаг, өдөр шөнөөр чиглэлээ сольдог. Үүсэх нөхцөл нь: муссон салхитай адил хуурай газар ба усны харилцан адилгүй халж хөрөх байдлаас үүдсэн агаарын даралтын өөрчлөлт боловч хэмжээ, масштабын хувьд бага.

  • Өдрийн бриз: Өдөр болж хуурай газар халж эхлэхэд тэнд агаарын даралт багасна. Харин усан гадарга дээрх агаар халж амжаагүй байх тул агаарын даралт тэнд их байж салхины зүг уснаас эрэг рүү чиглэнэ.
  • Шөнийн бриз: Шөнө болоход эрэг нь амархан хөрч даралт ихсэн хөрж амжаагүй байгаа усны зүг салхи үлээнэ.

2. Фён салхи[засварлах | кодоор засварлах]

Уулнаас хөндий рүү үлээх дулаан, хуурай салхи. Үүсэх үед агаарын температур маш хурдан хугацаанд нэмэгдэн, харьцангуй чийг буурна. Үргэлжлэх хугацаа нь хэдэн цагаас хэдэн хоног хүрдэг.

  • Агаарын ерөнхий орчил урсгал өндөр уул нурууг давж буй аль ч газар үүснэ. Альп, Кавказ, Байцат уул
  • Уулын хажуугийн ялгаанаас болж үүсэх нь уулзүйн тунадастай адилхан

3. Уул хөндийн салхи[засварлах | кодоор засварлах]

Уулархаг газар хоногийн үелэг байдалтай үүсдэг салхи. Үүсэх нөхцөл нь эргийн бризтэй адилхан.

Хөнгөн бриз: Дулаан, нарлаг өдөр хөндийн ёроол их хална. Халсан агаар дээш өгсөж өдөртөө хөндийгөөсөө уулын хажуу руу үлээнэ.

Уулын бриз: Шөнө нь уулнаасаа доош хүйтэн агаар бууж ирнэ.

4. Бора салхи[засварлах | кодоор засварлах]

Уулархаг газраас дулаан тэнгисийн зүг үлээдэг, хүч ихтэй, хүйтэн салхи.

Хар Тэнгис, Адриатын эрэг орчим их тохиолддог. Байгал нуурын орчим ийм салхийг сарма гэдэг.

5. Орон нутгийн салхи[засварлах | кодоор засварлах]

Тухайн газрын онцлог байдлаас болж үүсдэг агаарын урсгалыг орон нутгийн салхи гэдэг. Гарал үүсэл нь янз бүр. Зарим нь агаарын орчил урсгалаас үл хамаарч зөвхөн орон нутгийн циркуляци байдалтай үүснэ.

Циклон болон Антициклон[засварлах | кодоор засварлах]

Циклон:[засварлах | кодоор засварлах]

  • Дулаан ба хүйтэн агаарын харилцан үйлчлэлээс болж үүсдэг агаарын томоохон хуйлраа нь циклон ба эсрэгциклон (анти-циклон) юм.

Сэрүүн Өргөргийн Циклон:[засварлах | кодоор засварлах]

  • Сэрүүн өргөрөг буюу Арктик ба Антарктидийн фронт дать температурын ялгаанаас үүдэн баруун зүгийн салхинаас гадна циклон ба антициклонлог циркуляци элбэг тохиолддог.
  • 1000 км т 10-15С -р өөрчлөгдөнө
  • Экваторын зүгээс Гольфстрим, Куросио зэргийн урсгалууд ба туйлын зүгээс Лабрадорын, Ойясио урсгалууд их нөлөөлнө.

Тропикийн буюу халуун орны Циклон[засварлах | кодоор засварлах]

  • Тропикийн циклон сэрүүн өргөрөгийн циклоноос хэмжээгээр бага (хөндлөн огтлол нь хааяа 1000км хүрдэг), даралтын градиент ихтэй учир салхины хурд өндөр (100м/с хүртэл), хүчтэй аянга цахилгаан, аадар бороо дагуулдаг.

Торнадо[засварлах | кодоор засварлах]

  • Торнадо дунджаар 150-600 метр диаметртай, 45 км/цаг-ийн хурдтайгаар шилжин нүүх боловч хэмжээ ба хурд нь дунджаасаа хэд дахин хурдан байх нь бий. Зарим торнадод агаарын даралт гадна талаасаа 10% -иар бага, голд нь агаарын өгсөх урсгал үүсах мушгирсан хуйлраа болж цааш хөгжинө

Эсрэг циклон[засварлах | кодоор засварлах]

  • Антициклонд агаарын хөдөлгөөн циклоноос эсрэг байх тул Кориолисийн хүчний улмаас тэдгээр нь хойд хагасад зүүн тийшлэх тутам урагшаа буюу экваторын зүг, өмнөд хагасад хойшоо шилжинэ.
  • Халж буй агаарын чийгийн багтаамж ихсэж агаар чийгээр ханах байдлаасаа улам бур холдон хуурайшдаг. Иймд антициклонд үүл үүсах нөхцөл үгүй болж, тэнгэр цэлмэг, хур тунадасгүй, тогтуун цаг агаар бүрэлдэн тогтдог. Антициклоны төвд салхигүй, захаар нь зөөлөн салхитай, агаарын тунадас байхгүй боловч шүүдэр, цан үүснэ. Хэрэв зуны улиралд антициклон үүсч удаан хугацаанд тогтвол ган болдог.

Яаж үүсэх вэ?[засварлах | кодоор засварлах]

Байршлаасаа хамааран циклонууд атмосферийн бага даралт, далайн гадаргуугийн температур болон Кориолисын хүч зэрэг хүчин зүйлсээр далайн дулаан усан дээгүүр үүсдэг.

  • Антициклоны төвд агаарын даралт их тул агаар нягтарч доошлон уруудах хадөлгөөнд орно. Уруудаж буй учир агаар адиабатаар халж улмаар агаарын доод хэсгээр температурын инверс үүснэ.

Stub icon

Энэ уур амьсгал судлалын тухай өгүүлэл дутуу дулимаг бичигджээ. Нэмж гүйцээж өгөхийг хүсье.

Stub icon

Энэ халуун орны хуй салхийн тухай өгүүлэл дутуу дулимаг бичигджээ. Нэмж гүйцээж өгөхийг хүсье.