Хөдөлгөөн (физик): Засвар хоорондын ялгаа
б робот Нэмж байна: be-x-old:Мэханічны рух |
|||
| Мөр 3: | Мөр 3: | ||
[[Физик|Физикт]] '''хөдөлгөөн''' гэдэг нь бие болон түүний хэсгүүд тодорхой орон зайд байрлалаа өөрчлөхийг хэлдэг. Бүх хөдөлгөөн нь [[Хүч|хүчний]] үйлчлэлийн үр дүнд буй болдог. Хөдөлгөөнийг голдуу [[хурд]], [[хурдатгал]], [[шилжилт]] гэсэн физик хэмжигдэхүүнээр тодорхойлдог. Эдгээр хэмжигдхүүн [[Хугацаа|хугацаанаас]] хамаарсан тэгшитгэлийг [[хөдөлгөөн|хөдөлгөөний]] тэгшитгэл гэнэ. <ref>[http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/hframe.html Nave, R. 2005. Motion. HyperPhysics. Georgia State University]</ref> Мөн аливаа биет нэгэнт хөдөлгөөнд оршиж байвал биет нь тухайн биетийн [[масс]] болон хурдаас хамаарсан [[импульсийн момент]] гэдэг физик шинж чанарыг олж авдаг. Хөдөлгөөнийг [[Жигд хөдөлгөөн|жигд]] ба [[хувьсах хөдөлгөөн]] гэж ангилдаг. |
[[Физик|Физикт]] '''хөдөлгөөн''' гэдэг нь бие болон түүний хэсгүүд тодорхой орон зайд байрлалаа өөрчлөхийг хэлдэг. Бүх хөдөлгөөн нь [[Хүч|хүчний]] үйлчлэлийн үр дүнд буй болдог. Хөдөлгөөнийг голдуу [[хурд]], [[хурдатгал]], [[шилжилт]] гэсэн физик хэмжигдэхүүнээр тодорхойлдог. Эдгээр хэмжигдхүүн [[Хугацаа|хугацаанаас]] хамаарсан тэгшитгэлийг [[хөдөлгөөн|хөдөлгөөний]] тэгшитгэл гэнэ. <ref>[http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/hframe.html Nave, R. 2005. Motion. HyperPhysics. Georgia State University]</ref> Мөн аливаа биет нэгэнт хөдөлгөөнд оршиж байвал биет нь тухайн биетийн [[масс]] болон хурдаас хамаарсан [[импульсийн момент]] гэдэг физик шинж чанарыг олж авдаг. Хөдөлгөөнийг [[Жигд хөдөлгөөн|жигд]] ба [[хувьсах хөдөлгөөн]] гэж ангилдаг. |
||
== Ишлэл == |
|||
{{reflist}} |
|||
1.1 Хөдөлгөөн |
|||
Дэлхий дээр байгаа бүх зүйл бүгд хөдөлгөөнд оршино. Бидэнд харагдаж байгаа, тайван байдаг юм бүхэн харьцангуй юм. Биесийн байрлал өөрчлөгдөж байна гэдэг нь хөдөлж байна гэсэн үг юм. |
|||
[[Category:Механик]] |
|||
Нэг бие нөгөө биед түлхэх, татах, өргөх, шилжүүлэх зэрэг үйлчлэл үзүүлэхэд бие хөдөлнө. Эсвэл хөдөлгөөн нь зогсоно. Нэг биед нөгөө бие үйлчилснээр хөдөлгөөн зогсоно. Мөн хэлбэр дүрсийг нь өөрчилж болно. |
|||
1.2 Дэлхийн хөдөлгөөн |
|||
[[af:Beweging]] |
|||
Дэлхий өөрийн тэнхлэгээ тойрон эргэдэг. Үүний үр дүнд өдөр, шөнө ээлжлэнэ. |
|||
[[ar:حركة (فيزياء)]] |
|||
Дэлхий нарыг 365 хоногт нэг удаа тойрно. Дэлхийн тэнхлэг хазгай учир энэ хөдөлгөөний үр дүнд жилийн 4 улирал солигддог. |
|||
[[ast:Movimientu]] |
|||
1.3 Агаарын хөдөлгөөн |
|||
[[be:Механічны рух]] |
|||
Агаарыг бүрдүүлж байгаа жижиг хэсгүүд хоорондоо зайтай бөгөөд амархан шахагддаг , сийрэг байна. Агаар үргэлж хөдөлгөөнд оршдог. Түүний нэг хэлбэр нь салхи юм. |
|||
[[be-x-old:Мэханічны рух]] |
|||
1.4 Усны хөдөлгөөн |
|||
[[bg:Движение]] |
|||
Байгаль дээрх ус нь газрын өндрөөс буюу мөнх цас мөс, нуур, хүрхрээ зэргээс эх авч, нам газар руу урсдаг. Ингэж урсахдаа байгалийг элэгдүүлэх, эвдлэх, хад асгыг угааж нураах, эрэг жалгыг үүсгэхийн зэрэгцээ агуй, хонгил үүсгэх зэрэг төрөл бүрийн ажлыг хийж байдаг. |
|||
[[bs:Kretanje]] |
|||
Байгаль дахь ус нь нам газар руу урсах хөдөлгөөнд орсны үр дүнд: |
|||
[[ca:Moviment]] |
|||
1. Эвдлэх 2. Зөөх 3. Бүтээх гурван үйл ажиллагааг явуулж байдаг байна. |
|||
[[ckb:جووڵە]] |
|||
1.5 Газрын гадаргын хөдөлгөөн |
|||
[[cs:Mechanický pohyb]] |
|||
Газрын гадарга байнга хөдөлгөөнд оршдог. Хуурай газарт гадаргын үндсэн хоёр хэлбэр бий. Үүнд: 1. Уул 2. Тал |
|||
[[cy:Mudiant]] |
|||
Уулын чулуулаг өгөршилд орж, эвдэрч бутрахад газрын гадарга өөрчлөгдөнө. Галт уул дэлбэрч, газар хөдлөхөд мөн гадарга өөрчлөгдөнө. Нар, ус, температурын нөлөөгөөр уулын чулуулаг хэврэгшихийг өгөршил гэнэ. Дэлхийн дотоод хүчний нөлөөгөөр газрын гадарга хөдөлнө. Үүний үр дүнд уул, хонхор, тал газар үүсдэг. |
|||
[[de:Bewegung (Physik)]] |
|||
1.6 Амьд биеийн хөдөлгөөн |
|||
[[el:Κίνηση]] |
|||
Биеийг хөдөлгөж байгаа эрхтнийг хөдөлгөөний эрхтэн гэнэ. Амьтад хөдөлгөөний эрхтний тусламжтайгаар хөдөлдөг. Амьтны хөдөлгөөны эрхтэн олон янз байдаг. Зарим амьтад сэлэх, нисэх, явахад зохицсон байхад, зарим нэг эст амьтад хуурамч сормуус, шилбүүрийн тусламжтай хөдөлнө. Ургамал нь амьтад шигмэдэгдэхээр хурдан хөдлөхгүй боловч хөдөлгөөнтэй байдаг. Ургамал өсөж, томорч байгаа нь хөдөлж байгаагийн нэг илрэл юм. Мөн зарим ургамлын цэцэг өдрийн тогтмол цагт дэлгэрдэг. Энэ нь бас л хөдөлгөөн юм. Цэцгийг сайтар ажиглавал, гэрэл их тусдаг тал руугаа хазайсан байдаг. |
|||
[[en:Motion (physics)]] |
|||
[[eo:Movado (fiziko)]] |
|||
[[es:Movimiento (física)]] |
|||
[[et:Liikumine]] |
|||
[[eu:Higidura]] |
|||
[[fa:حرکت (فیزیک)]] |
|||
[[fi:Liike (fysiikka)]] |
|||
[[fr:Mouvement (mécanique)]] |
|||
[[gl:Movemento]] |
|||
[[he:תנועה (פיזיקה)]] |
|||
[[hi:गति (भौतिकी)]] |
|||
[[hr:Gibanje]] |
|||
[[id:Gerak]] |
|||
[[it:Moto (fisica)]] |
|||
[[ja:運動 (物理学)]] |
|||
[[km:ចលនានៅក្នុងរូបវិទ្យា]] |
|||
[[kn:ಚಲನೆ]] |
|||
[[ko:운동 (물리학)]] |
|||
[[mk:Движење (физика)]] |
|||
[[ms:Pergerakan (fizik)]] |
|||
[[nl:Beweging (natuurkunde)]] |
|||
[[nn:Rørsle i fysikk]] |
|||
[[no:Bevegelse (fysikk)]] |
|||
[[pl:Ruch (fizyka)]] |
|||
[[pt:Movimento]] |
|||
[[qu:Kuyuy]] |
|||
[[ru:Механическое движение]] |
|||
[[sc:Movimentu]] |
|||
[[simple:Movement]] |
|||
[[sk:Pohyb (fyzika)]] |
|||
[[sl:Gibanje]] |
|||
[[sr:Кретање]] |
|||
[[su:Gerak]] |
|||
[[sv:Rörelse (fysik)]] |
|||
[[th:การเคลื่อนที่]] |
|||
[[tk:Mehaniki hereket]] |
|||
[[tr:Hareket (fizik)]] |
|||
[[uk:Рух]] |
|||
[[vi:Chuyển động]] |
|||
[[zh:運動 (物理學)]] |
|||
[[zh-yue:郁]] |
|||
09:53, 26 Гуравдугаар сар 2010-ий байдлаарх засвар
Энэ өгүүлэл дутуу дулимаг бичигджээ. Нэмж гүйцээж өгөхийг хүсье.
Физикт хөдөлгөөн гэдэг нь бие болон түүний хэсгүүд тодорхой орон зайд байрлалаа өөрчлөхийг хэлдэг. Бүх хөдөлгөөн нь хүчний үйлчлэлийн үр дүнд буй болдог. Хөдөлгөөнийг голдуу хурд, хурдатгал, шилжилт гэсэн физик хэмжигдэхүүнээр тодорхойлдог. Эдгээр хэмжигдхүүн хугацаанаас хамаарсан тэгшитгэлийг хөдөлгөөний тэгшитгэл гэнэ. [1] Мөн аливаа биет нэгэнт хөдөлгөөнд оршиж байвал биет нь тухайн биетийн масс болон хурдаас хамаарсан импульсийн момент гэдэг физик шинж чанарыг олж авдаг. Хөдөлгөөнийг жигд ба хувьсах хөдөлгөөн гэж ангилдаг.
1.1 Хөдөлгөөн
Дэлхий дээр байгаа бүх зүйл бүгд хөдөлгөөнд оршино. Бидэнд харагдаж байгаа, тайван байдаг юм бүхэн харьцангуй юм. Биесийн байрлал өөрчлөгдөж байна гэдэг нь хөдөлж байна гэсэн үг юм.
Нэг бие нөгөө биед түлхэх, татах, өргөх, шилжүүлэх зэрэг үйлчлэл үзүүлэхэд бие хөдөлнө. Эсвэл хөдөлгөөн нь зогсоно. Нэг биед нөгөө бие үйлчилснээр хөдөлгөөн зогсоно. Мөн хэлбэр дүрсийг нь өөрчилж болно.
1.2 Дэлхийн хөдөлгөөн
Дэлхий өөрийн тэнхлэгээ тойрон эргэдэг. Үүний үр дүнд өдөр, шөнө ээлжлэнэ.
Дэлхий нарыг 365 хоногт нэг удаа тойрно. Дэлхийн тэнхлэг хазгай учир энэ хөдөлгөөний үр дүнд жилийн 4 улирал солигддог.
1.3 Агаарын хөдөлгөөн
Агаарыг бүрдүүлж байгаа жижиг хэсгүүд хоорондоо зайтай бөгөөд амархан шахагддаг , сийрэг байна. Агаар үргэлж хөдөлгөөнд оршдог. Түүний нэг хэлбэр нь салхи юм.
1.4 Усны хөдөлгөөн
Байгаль дээрх ус нь газрын өндрөөс буюу мөнх цас мөс, нуур, хүрхрээ зэргээс эх авч, нам газар руу урсдаг. Ингэж урсахдаа байгалийг элэгдүүлэх, эвдлэх, хад асгыг угааж нураах, эрэг жалгыг үүсгэхийн зэрэгцээ агуй, хонгил үүсгэх зэрэг төрөл бүрийн ажлыг хийж байдаг.
Байгаль дахь ус нь нам газар руу урсах хөдөлгөөнд орсны үр дүнд:
1. Эвдлэх 2. Зөөх 3. Бүтээх гурван үйл ажиллагааг явуулж байдаг байна.
1.5 Газрын гадаргын хөдөлгөөн
Газрын гадарга байнга хөдөлгөөнд оршдог. Хуурай газарт гадаргын үндсэн хоёр хэлбэр бий. Үүнд: 1. Уул 2. Тал
Уулын чулуулаг өгөршилд орж, эвдэрч бутрахад газрын гадарга өөрчлөгдөнө. Галт уул дэлбэрч, газар хөдлөхөд мөн гадарга өөрчлөгдөнө. Нар, ус, температурын нөлөөгөөр уулын чулуулаг хэврэгшихийг өгөршил гэнэ. Дэлхийн дотоод хүчний нөлөөгөөр газрын гадарга хөдөлнө. Үүний үр дүнд уул, хонхор, тал газар үүсдэг.
1.6 Амьд биеийн хөдөлгөөн
Биеийг хөдөлгөж байгаа эрхтнийг хөдөлгөөний эрхтэн гэнэ. Амьтад хөдөлгөөний эрхтний тусламжтайгаар хөдөлдөг. Амьтны хөдөлгөөны эрхтэн олон янз байдаг. Зарим амьтад сэлэх, нисэх, явахад зохицсон байхад, зарим нэг эст амьтад хуурамч сормуус, шилбүүрийн тусламжтай хөдөлнө. Ургамал нь амьтад шигмэдэгдэхээр хурдан хөдлөхгүй боловч хөдөлгөөнтэй байдаг. Ургамал өсөж, томорч байгаа нь хөдөлж байгаагийн нэг илрэл юм. Мөн зарим ургамлын цэцэг өдрийн тогтмол цагт дэлгэрдэг. Энэ нь бас л хөдөлгөөн юм. Цэцгийг сайтар ажиглавал, гэрэл их тусдаг тал руугаа хазайсан байдаг.