Филиппин-Америкийн дайн

Филиппин-Америкийн дайн
Manila646 1899.jpg
Америкийн цэргүүд Манилын ойролцоо, 1899 он
Огноо Филиппиний бослого: 1899 оны 6 сарын 2 – 1902 оны 7 сарын 4[lower-roman 1]
Морогийн бослого: 1899–1913
Байрлал Зүүн Өмнөд Ази, Филиппин
Үр дагавар АНУ-ын ялалт, Филиппиний Анхдугаар Бүгд Найрамдах Улсын мөхөл.
Газар нутгийн
өөрчлөлт
Филиппин АНУ-ын албан бус нутаг дэвсгэр болсон.
Байлдагч талууд
Flag of the United States (1896–1908).svg АНУ Филиппин Филиппиний Анхдугаар Бүгд Найрамдах Улс
Philippine revolution flag kkk1.svg Катипунан
Филиппин Пулаханууд
Late 19th Century Flag of Sulu.svg Сулугийн Султант Улс
Филиппин Моро
Удирдагчид
Америк Виллиам Маккинли
Америк Теодор Рузвельт
Америк Элвелл Отис
Америк Артур Макартур
Америк Жон Першинг
Америк Жэкоб Смит
Филиппин Эмилио Агуинальдо
Филиппин Антонио Луна
Филиппин Артемио Рикарте
Филиппин Мигуэл Мальвар
Филиппин Мануэл Тинио
Philippine revolution flag kkk1.svg Аркадио Максилом
Philippine revolution flag kkk1.svg Макарио Сакай
Филиппин Дионисио Сегуэла
Late 19th Century Flag of Sulu.svg Сулугийн Султан
Цэргийн хүч
~126,000 бүгд[3][4]

үүнээс тулалдаанд оролцогч ~24,000 - ~44,000[5][6]

100,000–1,200,000
Хохирол
Америк 4,165 алагдсан (75% орчим нь халдварт өвчнөөр),[7] ~3,000 шархадсан;

2,000 Филиппиний Цагдаагийн Газрын байлдагч алагдах буюу шархадсан[8]

~12,000–20,000 алагдсан[3][9]
Амь үрэгдсэн Филиппиний энгийн иргэд: ~200,000 - 1,500,000[9][10][11]
  1. Моро, Пулахан, мөн Катипунаны үлдэгдэл, Бүгд Найрамдах Тагалог Улс эсэргүүцлээ 1913 оны 6 сарын 15 хүртэл үргэлжлүүлсээр байсан хэдий ч дайн албан ёсоор дууссан өдөр нь 1902 оны 7 сарын 4 болно.[1][2]

Филиппин-Америкийн дайн, Филиппиний тусгаар тогтнолын дайн буюу Филиппиний самуун (1899–1902),[12] нь Америкийн Нэгдсэн Улс болон Филиппиний хувьсгалчдын хооронд гарсан зэвсэгт мөргөлдөөн юм.

Филиппиний Анхдугаар Бүгд Найрамдах Улсыг Америкийн Нэгдсэн Улс бүрэлдэхүүндээ оруулсны дараа тусгаар тогтнолоо эргүүлэн олж авах гэсэн зорилго нь мөргөлдөөнд хүргэжээ.[13][14] Уг дайн нь Филиппиний тусгаар тогтнолын төлөө тэмцлийн хүрээнд, Филиппиний хувьсгал, Испани-Америкийн дайны дараа гарсан юм.

АНУ болон Филиппиний хувьсгалт хүчний хоорондын зэвсэгт мөргөлдөөн 1899 оны 2 сарын 4-нөөс эхэлж, богино хугацаанд 1899 оны Манилын тулалдаан болон өргөжжээ. 1899 оны 6 сарын 2-нд Филиппиний Анхдугаар Бүгд Найрамдах Улс албан ёсоор АНУ-ын эсрэг дайн зарлав.[15] Дайн албан ёсоор бол 1902 оны 7 сарын 4-нд дууссан.[16] Гэсэн ч Катипунанчууд Америкийн хүчний эсрэг тэмцлээ үргэлжлүүлсээр байв. Тэдний дунд Катипунаны ахмад гишүүн, генерал Макарио Сакай байсан бөгөөд ерөнхийлөгч Агуйнальдог олзлогдсоны дараа 1902 онд тунхагласан Бүгд Найрамдах Тагалог Улсын ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байв. Морочууд, Пулаханчууд зэрэг бусад бүлгүүд 1913 оны 6 сарын 15-нд Буд Багсакийн тулалдаанд ялагдах хүртлээ дайны ажиллагаагаа үргэлжлүүлсээр байсан юм.[1][2]

Империализмын Эсрэг Лиг 1898 оны 6 сарын 15-нд байгуулагдаж, АНУ-ын засгийн газрыг цэрэг дайны ажиллагаа явуулахын эсрэг тэмцэл өрнүүлж байсан түүхтэй. Уг дайн, түүний дараах АНУ-ын эзэрхийлэл нь Филиппиний соёлыг эрс өөрчилсөн юм. Ойролцоогоор 34,000–1,000,000 хүнээ алдсан тус улсад Католик сүм төрийн шашин байхаа больж (АНУ шашны эрх чөлөөг хүлээн зөвшөөрсөн), засгийн газар болон бизнест англи хэл голлох хэл болжээ. 1916 онд АНУ филиппинчүүдэд өөртөө засах эрх амласныгаа 1935 онд л тодорхой хэмжээгээр биелүүлсэн. 1946 онд, дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа АНУ Манилын гэрээний дагуу Филиппиний тусгаар тогтнолыг хүлээн зөвшөөрсөн билээ.

Цахим холбоос[засварлах | кодоор засварлах]

 Commons: Филиппин-Америкийн дайн – Викимедиа дуу дүрсний сан

Эх сурвалж[засварлах | кодоор засварлах]