Араб хэл хуудасны эх кодыг харах

{{Short description|Семит хэл болон Араб ертөнцийн лингва франка}}
{{Инфобокс хэл
| name             = Араб хэл
| nativename       = {{lang|ar|اَلْعَرَبِيَّةُ}}<br />''{{transl|ar|al-ʿarabiyyah}}''
| pronunciation    = {{IPA-ar|ˈʕarabiː|| Arabi.ogg}} <br/> {{IPA-ar|al ʕaraˈbijːa|| Al arabic.ogg}} 
| states           = [[Арабын ертөнц]] ба ойр орчмын бүс нутаг
| ethnicity        = [[Арабчууд]]
| speakers         = Бүх [[Араб хэлний аялгууд|аялга]] дээр {{sigfig|382.899280|2}} сая төрөлх хэлтэн
| date             = 2024
| ref              = <ref name=e27>{{e27|ara}}</ref>
| speakers2        = [[Стандарт араб хэл|Орчин үеийн стандарт араб хэлний]] {{sigfig|332.459000|2}} сая [[хоёрдогч хэл|хэрэглэгч]] (2023)<ref name="arb">{{e27|arb|Arabic, Standard}}</ref>
| speakers_label   = Ярилцагчид
| familycolor      = Афро-Ази
| fam2             = [[Семит хэлнүүд|Семит]]
| fam3             = [[Баруун Семит хэлнүүд|Баруун Семит]]
| fam4             = [[Төв Семит хэлнүүд|Төв Семит]]
| dia1             = [[Египетийн Араб хэл|Египет]]
| dia2             = [[Суданы Араб хэл|Судан]]
| dia3             = [[Левантын Араб хэл|Левантын]]
| dia4             = [[Магрибийн Араб хэл|Магрибийн]]
| dia5             = [[Месопотамийн Араб хэл|Месопотамийн]]
| dia6             = [[Хойгийн Араб хэл|Хойгийн]]
| dia7             = [[Төв Азийн Араб хэл|Төв Азийн]]
| dia8             = [[Чадын Араб хэл|Чад]]
| dia9             = [[Ширваны Араб хэл|Ширваны]] {{extinct}}
| dia10            = [[Сицилийн Араб хэл|Сицилийн]] {{extinct}}
| dia11            = [[Андалусийн Араб хэл|Андалуси]] {{extinct}}
| dia12            = [[Киприйн Араб хэл|Кипр]]
| dia13            = [[Саидын Араб хэл|Саид]]
| stand1           = [[Орчин үеийн стандарт араб хэл]]
| script           = [[Араб үсэг|Араб цагаан толгой]]
{{Collapsible list|titlestyle = font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title = Бусад|
|[[Латин бичиг]] ([[Арабизи]], [[Ливаны Араб хэл#Саид Аклын зөв бичих дүрэм|Саид Аклын цагаан толгой]], [[Хассания#Бичгийн систем|Хассания цагаан толгой]], [[Мальтын цагаан толгой]], [[Киприйн Араб хэл#Бичгийн систем|Киприйн Маронит латин цагаан толгой]]) 
|[[Еврей бичиг]] (Израилд [[Левантын Араб хэл|Левант]])<ref name="ShachmonMack2016p223–224">{{Cite journal|last1=Shachmon|first1=Ori|last2=Mack|first2=Merav|year=2016|title=Speaking Arabic, Writing Hebrew. Linguistic Transitions in Christian Arab Communities in Israel|journal=Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes|publisher=Венийн их сургууль|volume=106|pages=223–224|jstor=26449346 }}</ref>
|[[Сири бичиг]] ([[Гаршуни]])
|[[Грек бичиг]] ([[Киприйн Араб хэл#Бичгийн систем|Киприйн Маронит грек цагаан толгой]])
}}
| nation           = {{Collapsible list | titlestyle = font-weight:normal; background:transparent; text-align:left; | title = [[Араб хэл албан ёсны хэл болсон улс, нутаг дэвсгэрийн жагсаалт|27 улс, нутаг дэвсгэр]]|
|[[Алжир]]
|[[Арабын Нэгдсэн Эмират Улс]]
|[[Бахрейн]]
|[[Египет]]
|[[Жибути]]
|[[Ирак]]
|[[Йемен]]
|[[Йордан]]
|[[Катар]]
|[[Коморос]]
|[[Кувейт]]
|[[Ливан]]
|[[Ливи]]
|[[Мавритани]]
|[[Марокко]]
|[[Оман]]
|[[Палестин Улс|Палестин]]
|[[Саудын Араб]]
|[[Сири]]
|[[Сомали]]
|[[Судан]]
|[[Тунис]]
|[[Чад]]
|[[Эритрей]]<ref>{{Citation |title=Eritrea |date=2023-04-26 |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/eritrea/ |work=The World Factbook |access-date=2023-04-29 |publisher=Тагнуулын төв газар |language=en}}</ref>
|[[Занзибар]] ([[Танзани]])
|[[Бүгд Найрамдах Ардчилсан Сахарын Араб Улс|Баруун Араб]] (хэсэгчлэн хүлээн зөвшөөрөгдсөн)
||[[Сомалиланд]] (хүлээн зөвшөөрөгдөөгүй)
}}
{{Collapsible list | titlestyle = font-weight:normal; background:transparent; text-align:left; | title ='''Олон улсын байгууллага'''|
|[[Арабын Барилдлага]]
|[[Африкийн Холбоо]]
|[[Исламын Хамтын Ажиллагааны Байгууллага]]
|[[Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага]]
}}
{{Collapsible list | titlestyle = font-weight:normal; background:transparent; text-align:left; | title ='''Онцгой статустай'''|
|[[Иран]]{{efn|Исламын Бүгд Найрамдах Иран Улсын үндсэн хууль араб хэлийг Исламын хэл гэж хүлээн зөвшөөрч, шашны хэл гэсэн албан ёсны статусыг өгч, Ираны үндэсний сургалтын хөтөлбөрт дэлгэрүүлэхийг зохицуулдаг. Үндсэн хуулийн хоёрдугаар бүлэгт: (Улс орны албан ёсны хэл, бичиг, хуанли, далбаа) 16 дугаар зүйлд "Коран судар, исламын бичвэр, сургаалын хэл нь араб хэл тул ... үүнийг бага ангийн дараа, дунд сургуулийн бүх анги, сургалтын бүх чиглэлээр заах ёстой" гэж тунхагласан."<ref name="constituteproject.org">[[Исламын Бүгд Найрамдах Иран Улсын Үндсэн хууль]]: [https://www.constituteproject.org/constitution/Iran_1989?lang=en ''Iran (Islamic Republic of)'s Constitution of 1979. – Article: 16 Official or national languages''], 1979, retrieved 25 July 2018</ref>}}
|[[Пакистан]]{{efn|Исламын Бүгд Найрамдах Пакистан Улсын үндсэн хуулийн 31 дүгээр зүйлийн 2-т "Төр Пакистаны лалын шашинтнуудын хувьд (а) Ариун Коран судар, Исламын шашны сургаалийг заавал сургах, сургах үйлсийг дэмжих, хөнгөвчлөхийг чармайна" гэж заасан байдаг.<ref name="pakistanconstitutionlaw.com">[[Пакистаны Үндсэн хууль]]: [https://pakistanconstitutionlaw.com/article-31-islamic-way-of-life ''Constitution of Pakistan, 1973 – Article: 31 Islamic way of life''], 1973, retrieved 13 June 2018</ref>}}
}}
| minority         = {{collapsible list|
|[[Израил]]<ref name="israelbasiclaw">{{cite web|url=https://main.knesset.gov.il/EN/activity/Documents/BasicLawsPDF/BasicLawNationState.pdf|title=Үндсэн Хууль: Израил - Еврей ард түмний үндэсний улс|date=2018-07-19|publisher=Кнессет|access-date=2021-01-13|archive-date=10 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210410191721/http://knesset.gov.il/laws/special/eng/basiclawnationstate.pdf|url-status=live}}</ref>
|[[Кипр]]<ref>{{cite web|url=http://languagecharter.eokik.hu/sites/StatesParties/Cyprus.htm|title=Implementation of the Charter in Cyprus|website=Database for the European Charter for Regional or Minority Languages|publisher=Public Foundation for European Comparative Minority Research|access-date=20 May 2013|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20111024143749/http://languagecharter.eokik.hu/sites/StatesParties/Cyprus.htm|archive-date=24 October 2011}}</ref>
|[[Мали]]<ref>{{Cite web |title=Mali |url=https://www.axl.cefan.ulaval.ca/afrique/mali.htm |access-date=2023-04-29 |website=www.axl.cefan.ulaval.ca}}</ref>
|[[Нигер]]<ref>{{Cite web |title=Niger : Loi n° 2001-037 du 31 décembre 2001 fixant les modalités de promotion et de développement des langues nationales|language=fr |url=https://www.axl.cefan.ulaval.ca/afrique/niger-loi-2001-037-LNG.htm |access-date=2023-04-29 |website=www.axl.cefan.ulaval.ca}}</ref>
|[[Өмнөд Африк]]<ref name="constitution.1.6">{{cite book|url=https://www.concourt.org.za/images/phocadownload/the_text/english-2013.pdf|title=The Constitution of the Republic of South Africa|publisher=Constitutional Court of South Africa|year=2013|edition=2013 English version|at=ch.&nbsp;1, s.&nbsp;6|access-date=17 April 2020|archive-date=23 August 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180823174423/https://www.concourt.org.za/images/phocadownload/the_text/english-2013.pdf|url-status=live}}</ref>
|[[Сенегал]]<ref name=HassaniyaAlphabet>{{Cite web |url=http://www.jo.gouv.sn/spip.php?article4790 |title=Decret n° 2005-980 du 21 octobre 2005 |access-date=2021-12-10 |archive-date=2015-05-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150518092122/http://www.jo.gouv.sn/spip.php?article4790 |url-status=dead }}</ref>
|[[Филиппин]]<ref>Constitution of the Philippines, Article XIV, Sec 7: For purposes of communication and instruction, the official languages of the Philippines are Filipino and, until otherwise provided by law, English. The regional languages are the auxiliary official languages in the regions and shall serve as auxiliary media of instruction therein. Spanish and Arabic shall be promoted on a voluntary and optional basis.</ref>
}}
| agency           = {{collapsible list
|
*[[Алжир]]: [[Алжирын Араб хэлний дээд зөвлөл]]
*[[Египет]]: [[Каир дахь араб хэлний академи]]
*[[Израил]]: [[Израилын Араб хэлний академи]]
*[[Ирак]]: [[Иракийн шинжлэх ухааны академи]]
*[[Йордан]]: [[Йорданы Араб хэлний академи]]
*[[Ливи]]: Жамахирия дахь араб хэлний академи
*[[Марокко]]: Рабат дахь араб хэлний академи
*[[Саудын Араб]]: Рияд дахь араб хэлний академи
*[[Сомали]]: Могадишу дахь араб хэлний академи
*[[Судан]]: Хартум дахь араб хэлний академи
*[[Сири]]: [[Дамаскийн араб хэлний академи]] (хамгийн эртний)
*[[Тунис]]: [[Бейт Аль-Хикма сан]]
}}
| iso1             = ar
| iso2             = ara
| iso3             = ara
| lc1              = acq
| ld1              = [[Адены Араб хэл]]
| lc2              = arq
| ld2              = [[Алжирын Араб хэл]]
| lc3              = xaa
| ld3              = [[Андалусийн Араб хэл]]
| lc4              = abv
| ld4              = [[Бахарна Араб хэл]]
| lc5              = avl
| ld5              = [[Бедуины Араб хэл]]
| lc6              = acm
| ld6              = [[Гилит Месопотамийн Араб хэл|Гилит Иракийн Араб хэл]]
| lc7              = adf
| ld7              = [[Дофарын Араб хэл]]
| lc8              = arz
| ld8              = [[Египетийн Араб хэл]]
| lc9              = acy
| ld9              = [[Киприйн Араб хэл]]
| lc10             = apc
| ld10             = [[Левантын Араб хэл]]
| lc11             = ayl
| ld11             = [[Ливийн Араб хэл]]
| lc12             = ary
| ld12             = [[Мароккогийн Араб хэл]]
| lc13             = ayp
| ld13             = [[Хойд Месопотамийн Араб хэл|Мосулын Араб хэл]]
| lc14             = ars
| ld14             = [[Наждын Араб хэл]]
| lc15             = acx
| ld15             = [[Оманы Араб хэл]]
| lc16             = aao
| ld16             = [[Сахарын Араб хэл]]
| lc17             = aec
| ld17             = [[Саидын Араб хэл]]
| lc18             = ayn
| ld18             = [[Санаагийн Араб хэл]]
| lc19             = sqr
| ld19             = [[Сицилийн Араб хэл]]
| lc20             = arb
| ld20             = [[Стандарт араб хэл]]
| lc21             = apd
| ld21             = [[Суданы Араб хэл]]
| lc22             = abh
| ld22             = [[Тажикийн Араб хэл]]
| lc23             = aeb
| ld23             = [[Тунисын Араб хэл]]
| lc24             = auz
| ld24             = [[Узбекийн Араб хэл]]
| lc25             = ayh
| ld25             = [[Хадрами Араб хэл]]
| lc26             = mey
| ld26             = [[Хассания|Хассания Араб хэл]]
| lc27             = acw
| ld27             = [[Хижазын Араб хэл]]
| lc28             = afb
| ld28             = [[Хойгийн Араб хэл]]
| lc29             = shu
| ld29             = [[Чадын Араб хэл]]
| lc30             = ssh
| ld30             = [[Шихухийн Араб хэл]]
| lingua           = 12-AAC
| image            = Arabic albayancalligraphy.svg
| imagescale       = 0.7
| notice           = IPA
| ancestor         = [[Прото-Афро-Ази хэл]]
| ancestor2        = [[Прото-Семит хэл]]
| ancestor3        = [[Прото-Араб хэл]]
| ancestor4        = [[Хуучин Араб хэл]]
| glotto           = arab1395
| glottorefname    = Arabic
| map              = Arabic speaking world.svg
| mapcaption       = {{legend|#088A4B|Албан ёсны цорын ганц хэл, араб хэлээр ярьдаг}}
{{legend|#045FB4|Хамтарсан албан ёсны хэл, араб хэлээр ярьдаг олонх}}
{{legend|#5599ff|Хамтарсан албан ёсны хэл, араб хэлээр ярьдаг цөөнх}}
{{legend|#e6e6e6|Албан ёсны хэл биш, цөөнх нь араб хэлээр ярьдаг}}
}}

'''Араб хэл''' ({{lang-ar|العربية}}, ''al-ʿarabīyah'' буюу {{lang|ar|عربي}}, ''ʿarabi'') нь [[Еврей хэл|еврей]] болон нео-арамай [[хэл]]нүүдийн хамт төв семитийн бүлд багтдаг хэл юм. Хэлцэгчдийн тоогоор араб хэл семит хэлний овог дотроо хамгийн том. Нийт 310 сая орчим гаруй хүний төрөлх хэл<ref name=Proch /> (ихэнх нь [[Ойрх Дорнод]], [[Хойд Африк]]т амьдардаг), 270 сая хүний<ref name="Ethnologue 1999" /> хоёрдахь хэл нь юм. Олон аялгатай бөгөөд зарим аялганууд нь хоорондоо ойлголцохооргүй өөр байдаг.<ref>"Arabic language." ''Encyclopaedia Britannica''. 2009. Encyclopaedia Britannica Online. Retrieved on 29 July 2009.</ref> [[Стандарт араб хэл]]ийг сургууль, их сургуульд өргөн зааж, ажлын байр, засгийн газар, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд ашигладаг.

[[Араб үсэг|Араб цагаан толгой]] дээр үндэслэсэн бичгийн системтэй. [[НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблей|НҮБ-ын Ерөнхий ассемблей]] болон НҮБ-ын бусад байгууллагуудын албан ёсны зургаан хэлний нэг. Арабын бүх улс орнуудын албан ёсны хэл ([[Ирак|Ирак улсад]] - [[Курд хэл|курд хэлний]] хамт). Нэмж дурдахад энэ нь [[Чад]], [[Эритрей]], [[Жибути]], Сомалиланд, [[Сомали]], [[Комор|Коморын арлын]] албан ёсны хэлний нэг юм.

12 сарын 18 - Араб хэлний өдөр.

== Аялга ==
Орчин үеийн ярианы араб хэл нь аялганы 5 бүлэгт хуваагддаг бөгөөд эдгээр нь хэл шинжлэлийн үүднээс тусдаа хэл юм:

* Магриб аялганы бүлэг;
* Египет-Суданы Араб хэл;
* Сири-Месопотамийн Араб хэл;
* Араб хэл аялганы бүлэг;

* Төв Азийн аялга.

Албан ёсны нэгдсэн хэл (Баруун араб судлалд англи хэлний нэр томъёог ашигладаг. Орчин үеийн стандарт араб хэл - Modern Standard Arabic) - нэгдсэн. Арабын утга зохиол нь орчин үеийн ертөнцөд эсвэл шинжлэх ухаанд олон зүйлийг багтаасан үг байдаг боловч Арабын зарим орнуудад нэгдсэн хэлийг энгийн ярианд ховор хэрэглэгддэг.

Орон орны араб аялга нь бие биенээсээ эрс ялгаатай бөгөөд ихэвчлэн харилцан ойлголцоход төвөг учирдаг.

Кино, телевиз, сонин нь ихэнх арабын улс орнуудад нэгдсэн араб хэл дээр гардаг.

== Араб бичиг ==
Арабаар баруунаас зүүн тийшээ бичдэг, Латин болон кирил үсгээс ялгаатай нь араб бичигт өгүүлбэрийн эхэнд, хүний нэр зэрэгт том үсгээр бичдэггүй учир нь том үсэг гэсэн ойлголт байдаггүй байна. 

== Тэмдэглэл ==
{{Notelist}}

== Эшлэл ==
{{Reflist|2}}

== Эх сурвалж ==
* {{cite book|first1=Mary Catherine|last1=Bateson|title=Arabic Language Handbook|publisher=Georgetown University Press|year=2003}}
* {{cite book |title= Language in Africa |last= Gregersen |first= Edgar A. |year= 1977 |publisher= CRC Press |location= |isbn= 0677043805}}
* {{cite book|authorlink1=George Grigore|first1=George|last1=Grigore|year=2007|title=L'arabe parlé à Mardin. Monographie d'un parler arabe périphérique|location=Bucharest|publisher=Editura Universitatii din Bucuresti|ISBN=9789737372499|url=http://www.arc-news.com/read.php?lang=en&id_articol=1059|access-date=2009-12-09|archive-date=2007-09-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20070927072656/http://www.arc-news.com/read.php?lang=en&id_articol=1059|url-status=dead}}
* {{cite book|title=Writing Arabic: A Linguistic Approach, from Sounds to Script |last1=Hanna|first1=Sami A.|first2=Naguib|last2=Greis |year=1972 |publisher=Brill Archive}}
* {{cite book|title=The Semitic languages|first1=Robert|last1=Hetzron|edition=Illustrated|publisher=Taylor & Francis|year=1997|ISBN=0415057671, 9780415057677}}
* {{cite book|last1=Haywood|last2=Nahmad|title=A new Arabic grammar|location=London|year=1965|ISBN=085331585X}}
* {{cite book|first1=Robert B.|last1=Kaplan|first2=Richard B.|last2=Baldauf|title=Language Planning and Policy in Africa|publisher=Multilingual Matters|year=2007}}
* {{cite journal |first1= Alan S.|last1= Kaye |date= 1991 |title= The Hamzat al-Waṣl in Contemporary Modern Standard Arabic |journal= Journal of the American Oriental Society |volume= 111 |issue= 3 |pages= 572–574 |publisher= American Oriental Society |url= http://www.jstor.org/stable/604273}}
* {{cite book|first1=Edward William|last1=Lane|title=[[Arabic English Lexicon]]|year=1893|edition=2003 reprint|ISBN 81-206-0107-6|url=http://www.studyquran.co.uk/LLhome.htm}}
* {{cite book|last1=Mumisa|first1=Michael|title=Introducing Arabic|publisher=Goodword Books|year=2003}}
* {{cite book|first1=S.|last1=Procházka|year=2006|chapter="Arabic"|title=Encyclopedia of Language and Linguistics|edition=2nd edition}}
* {{citation
|last = Thelwall
|first= Robin
|year= 2003
|chapter= Arabic
|journal=Handbook of the International Phonetic Association
|publisher=Cambridge
|location=Cambridge, UK
|isbn=0-521-63751-1
}}
* {{cite book|last1=Steingass|first1=F.|title=[http://books.google.com/books?id=3JXQh09i2JwC&dq=Arabic+English+thirsty&source=gbs_navlinks_s Arabic-English Dictionary]|publisher=Asian Educational Services|year=1993}}
* {{cite book|first1=R.|last1=Traini|title=Vocabolario di arabo|publisher=I.P.O.|location=Rome|notes=Translation: ''Dictionary of Modern Written Arabic'', Harassowitz, 1961}}
* {{cite book|first1=Kees|last1=Versteegh|title=The Arabic Language|publisher=Edinburgh University Press|year=1997}}
* {{cite book|first1=Laura Veccia|last1=Vaglieri|title=Grammatica teorico-pratica della lingua araba|publisher=I.P.O.|location=Rome}}
* {{citation
|last = Watson
|first= Janet
|year= 2002
|title= The Phonology and Morphology of Arabic
|place=New York
|publisher= Oxford University Press
}}
* {{cite book|first1=Hans|last1=Wehr|title=[[Arabisches Wörterbuch für die Schriftsprache der Gegenwart]]: Arabisch-Deutsch|publisher=Harassowitz|year=1952|edition=1985 reprint (English)|ISBN=3447019980}} 
* {{cite book |title=The New York Times Almanac 2002 |first1=John W.|last1=Wright |year=2001 |publisher=Routledge |isbn=1579583482}}

== Цахим холбоос ==
{{commonscat|Arabic language}}
* [http://www.lancs.ac.uk/jais Journal of Arabic and Islamic Studies]
* [http://www.google.com/ta3reeb/ Google Ta3reeb - Arabic Keyboard using English/Latin Characters]
* [http://www.studyquran.co.uk/LLhome.htm ''Lane's Arabic-English Lexicon''], an 8-volume, 3000-page dictionary available for download in PDF format.
* [http://www.80percentwords.com/ Learn Classical Arabic Online]
* [http://en.wikibooks.org/wiki/Language_Learning_Difficulty_for_English_Speakers Arabic - a Category III language] Languages which are exceptionally difficult for native English speakers
* [https://web.archive.org/web/20100315153535/http://www.arabic-easylearning.com/ Yalla-2009, a free software to understand how Arabic language is built]
* [http://arabic.tripod.com Arabic grammar online]
* [http://transliteration.org/quran/Pronunciation/Letters/TashP.htm Arabic language pronunciation applet] with audio samples
* [http://youtube.com/watch?v=LL-Bn8aNIVU&feature=PlayList&p=61697F0CEA747371&index=6 The Expansion of the Arabic language] video on [[YouTube]]
* [http://www.madinaharabic.com Free Arabic Course Online]
* [https://web.archive.org/web/20090114194203/http://www1.ccls.columbia.edu/~cadim/TUTORIAL.ARABIC.NLP.pdf Dr. Habash's Introduction to Arabic Natural Language Processing]
* [http://www.quranicpath.com/quranicpath/arabic_language.html The Arabic Language & the Qur'an]
* [http://langover.com Software utility for converting between Arabic language]
{{Хэл аялгад хамаарах}}

[[Ангилал:Араб хэл| ]]
[[Ангилал:Дан ганц хэл]]
[[Ангилал:Дорно дахин судлал]]