Бүгд Найрамдах Доминикан Улс хуудасны эх кодыг харах

{{Short description|Карибын улс}}
{{distinguish|Доминика}}
{{Инфобокс улс
| conventional_long_name = Бүгд Найрамдах Доминикан Улс
| common_name            = Бүгд Найрамдах Доминикан
| native_name            = {{native name|es|República Dominicana}}
| image_flag             = Flag of the Dominican Republic.svg
| flag_type              = [[Бүгд Найрамдах Доминикан Улсын төрийн далбаа|Төрийн далбаа]]
| image_coat             = Coat of arms of the Dominican Republic.svg
| symbol_type            = [[Бүгд Найрамдах Доминикан Улсын төрийн сүлд|Сүлд]]
| national_motto         = {{native phrase|es|"Dios, Patria, Libertad"|italics=off|nolink=yes}}<br />"Бурхан, эх орон, эрх чөлөө"<!--<ref name=embassy/><ref name="CIADemo"/>-->
| national_anthem        = ''[[Бүгд Найрамдах Доминикан Улсын төрийн дуулал|¡Quisqueyanos Valientes!]]''<br />{{raise|0.2em|''Valiant Quisqueyans!''&nbsp;{{lower|0.2em|<!--end lower:-->}}<!--end raise:-->}}<div style="padding-top:0.5em;">{{center|[[File:Dominican Republic National Anthem.ogg]]}}</div>
| image_map              = Dominican Republic (orthographic projection).svg
| image_map2             = 
| capital                = [[Санто Доминго]]
| coordinates            = {{Coord|19|00|N|70|40|W|type:city}}
| largest_city           = capital
| official_languages     = [[Доминиканы Испани хэл|Испани хэл]]
| languages2             = [[Хаитийн Креол хэл]]<br>[[Самана Англи хэл]]
| languages2_type        = Бусад ярианы хэл 
| ethnic_groups_year     = 2021
| ethnic_groups          = {{vunblist
| 73.9% [[Холимог Доминиканчууд|Холимог]]
| 17.8% [[Цагаан Доминиканчууд‎|Цагаан]]
| 7.8% [[Афро-Доминиканчууд‎|Хар]]
| 3.2% Бусад
}}
| ethnic_groups_ref      = <ref name="ONE-Encuesta-Autopercepcion">{{cite book |date=September 2021|location=Santo Domingo |title=Breve Encuesta Nacional de Autopercepción Racial y Étnica en la República Dominicana |publisher=Oficina Nacional de Estadística de la República Dominicana|url=https://dominicanrepublic.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/encuesta_nacional_de_autopercepcion_racial_y_etnica_en_rd_100322.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20220318165141/https://dominicanrepublic.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/encuesta_nacional_de_autopercepcion_racial_y_etnica_en_rd_100322.pdf |archive-date=2022-03-18 |url-status=live|page=25|access-date=3 November 2022}}</ref>
| religion               = {{unbulleted list | 
{{Tree list}}
*66.7% [[Христийн шашин|Христ]]
**44.3% [[Бүгд Найрамдах Доминикан Улс дахь католик сүм|Католик]] 
**21.3% [[Протестант урсгал|Протестант]]
**+1.1% бусад [[христийн урсгалын жагсаалт|урсгал]]
{{Tree list/end}}
| 29.6% [[Латин Америк дахь шашингүй хүмүүс|Шашингүй]]
| 0.7% [[Бүгд Найрамдах Доминикан Улс дахь шашин шүтлэг|Бусад]]
| 2.0% Хариулаагүй
}}
| religion_ref           = <ref name="CIA Factbook">{{cite web |access-date=January 22, 2021 |title=Dominican Republic |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/dominican-republic/ |website=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref>
| religion_year          = 2018
| demonym                = [[Доминиканчууд]]<br />Quisqueyan (colloquial)<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=AozPCwAAQBAJ&pg=PA239 |title=Historical Dictionary of the Dominican Republic |first=Eric Paul |last=Roorda |date=April 28, 2016 |publisher=[[Rowman & Littlefield]] |via=Google Books |isbn=9780810879065}}</ref>
| government_type        = [[Нэгдмэл улс|Нэгдмэл]] [[Ерөнхийлөгчийн засаглалын систем|ерөнхийлөгчийн]] [[бүгд найрамдах улс]]<ref name="CIADemo"/>
| leader_title1          = [[Бүгд Найрамдах Доминикан Улсын ерөнхийлөгч|Ерөнхийлөгч]]
| leader_name1           = [[Луис Абинадер]]
| leader_title2          = [[Бүгд Найрамдах Доминикан Улсын дэд ерөнхийлөгч|Дэд ерөнхийлөгч]]
| leader_name2           = [[Ракель Пенья де Антунья]]
| legislature            = [[Бүгд Найрамдах Доминикан Улсын Конгресс|Конгресс]]
| upper_house            = [[Бүгд Найрамдах Доминикан Улсын Сенат|Сенат]]
| lower_house            = [[Бүгд Найрамдах Доминикан Улсын төлөөлөгчдийн танхим|Төлөөлөгчдийн танхим]]
| sovereignty_type       = [[Бүгд Найрамдах Доминикан Улсын түүх|Үүсгэн байгуулалт]]
| established_event1     = [[Бүгд Найрамдах Испанийн Хаити Улс|Түр зуурын тусгаар тогтнол]]
| established_date1      = 1821–1822
| established_event2     = [[Анхны Бүгд Найрамдах Улс (Бүгд Найрамдах Доминикан Улс)|Анхны бүгд найрамдах улс]]
| established_date2      = 1844–1861<ref name=MoyaPons-18AGO1863>{{cite book |title=Historia de la República Dominicana |url=https://books.google.com/books?id=Wor3UqsHkToC&q=Espa%C3%B1a |publisher=Ediciones Doce Calles, S.L. |year=2010 |isbn=978-84-00-09240-5 |access-date=July 1, 2013 |page=409|ref=En este ambiente de agravios, lpa revolución para restaurar la República estalló el 16 de agosto de 1863 en un poblado de la frontera norte con Haití y recibió amplio apoyo en toda la región del Cibao, como era conocida el norte del país, desafecto a Santana por muchas razones. Campesinos y comerciantes tenían sobrados motivos para aborrecerlo y España no había cumplido con las expectativas soñadas por los dominicanos. En poco No, el país se dividió en dos: los españoles sostenían las regiones sur y este con Santo Domingo de capital, y todo el norte defendía la restauración, con Santiago a la cabeza.}}</ref>
| established_event3     = [[Хоёрдугаар Бүгд Найрамдах Улс (Бүгд Найрамдах Доминикан Улс)|Хоёрдугаар бүгд найрамдах улс]]
| established_date3      = 1865–1916<ref>{{cite news|title=II República Dominicana|url=https://html.rincondelvago.com/ii-republica-dominicana.html|publisher=Rincon del Vago|date=January 20, 2013|access-date=January 20, 2013}}</ref>
| established_event4    = [[Гуравдугаар Бүгд Найрамдах Улс (Бүгд Найрамдах Доминикан Улс)|Гуравдугаар бүгд найрамдах улс]]
| established_date4     = 1924–1965<ref>{{cite news|title=12 de julio de 1924, una fecha relegada al olvido|url=http://www.diariolibre.com/opinion/lecturas/12-de-julio-de-1924-una-fecha-relegada-al-olvido-APDL348392|publisher=Diario Libre|date=August 18, 2012|access-date=September 24, 2014}}</ref><ref>{{cite news|title=La Tercera República: La fragua de nuestra contemporaneidad|url=https://hoy.com.do/la-tercera-republica-la-fragua-de-nuestra-contemporaneidad/|publisher=Hoy|date=May 11, 2013|access-date=May 11, 2013}}</ref>
| established_event5    = Дөрөвдүгээр бүгд найрамдах улс
| established_date5     = 1966–одоо үе<ref>{{cite book |first=|last=|title=Cuarta República (1966-presente)|url=http://hechoshistoricosrd.blogspot.com/2015/07/cuarta-republica-1966-presente.html?m=1|publisher=Hechos Históricos Republica Dominicana|date=2015|access-date=July 13, 2015}}</ref>
| area_km2               = 48,671
| area_rank              = 128
| area_sq_mi             = <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| percent_water          = 0.7<ref name="CIADemo"/>
| population_estimate    = 10,790,744<ref>{{Cite CIA World Factbook|country=Dominican Republic|access-date=22 June 2023|year=2023}}</ref>
| population_estimate_year = 2023
| population_estimate_rank = 88
| population_density_km2 = 220
| population_density_sq_mi = 501.5 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| population_density_rank = 65
| GDP_PPP                = $277.741 тэрбум
| GDP_PPP_year           = 2023
| GDP_PPP_rank           = 64
| GDP_PPP_per_capita     = $25,896
| GDP_PPP_per_capita_rank = 67
| GDP_nominal            = $121.289 тэрбум
| GDP_nominal_year       = 2023
| GDP_nominal_rank       = 64
| GDP_nominal_per_capita = $11,308
| GDP_nominal_per_capita_rank = 74
| Gini                   = 39.6 <!--number only-->
| Gini_year              = 2020
| Gini_change            = decrease <!--increase/decrease/steady-->
| Gini_ref               = <ref name="WBgini">{{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=DO |title=GINI index (World Bank estimate) – Dominican Republic |publisher= World Bank |access-date=May 30, 2022}}</ref>
| Gini_rank              = 
| HDI                    = 0.767 <!--number only-->
| HDI_year               = 2021 <!--Please use the year in which the HDI data refers to and not the publication year-->
| HDI_change             = increase <!--increase/decrease/steady-->
| HDI_ref                = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20220908052326/https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf |archive-date=2022-09-08 |url-status=live|title=Human Development Report 2021/2022|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=8 September 2022|access-date=8 September 2022}}</ref>
| HDI_rank               = 80
| currency               = [[Доминиканы песо]]<ref name="embassy">{{cite web |url=http://www.domrep.org/gen_info.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20150626100357/http://www.domrep.org/gen_info.html |archive-date=June 26, 2015 |title=Embassy of the Dominican Republic, in the United States |access-date=February 27, 2009}}</ref>
| currency_code          = DOP
| time_zone              = Атлантын Стандарт Цаг
| utc_offset             = &nbsp; – 4:00<ref name="CIADemo"/>
| utc_offset_DST         = 
| time_zone_DST          = 
| drives_on              = Баруун
| calling_code           = [[Бүгд Найрамдах Доминикан Улс дахь утасны дугаар|+1-809, +1-829, +1-849]]
| cctld                  = [[.do]]<ref name="CIADemo"/>
| footnote_a             = 
| footnotes              = Нутаг дэвсгэр, нийслэл, сүлд, солбицол, туг, хэл, уриа, нэрсийн эх сурвалж:&nbsp;{{lower|0.4em|<ref name=embassy/>}}
| today                  = 
}}

'''Бүгд Найрамдах Доминикан Улс''' ({{lang-es|''República Dominicana''}}) нь [[атлантын далай]], [[кариб]]ын хооронд орших [[Их Антил]]ын [[Эспаньола]] арал дээр байдаг [[арлын улс]] юм. Энэ улсад арлын зүүн болон төв хэсгийг харьяалагдах бол арлын гуравны нэг хэсэг болох баруун талын хэсэг [[Хаити]] улсын нутаг дэвсгэр болно.

Доминиканы Бүгд Найрамдах Улсыг [[Бага Антил]]д орших [[Доминика]] улстай андуурах тохиолдол бий.<ref>Гаднын улсууд жишээлбэл герман хэлтэй орнууд Доминика улсын харьяат иргэдийг доминиканчууд буюу өөрөөр хэлбэл Доминикан улсын харьяат иргэдтэй адил доминиканчууд гэх ч бичихдээ Domini'''c'''aner, Domini'''k'''aner хэмээн зөвхөн '''к''' үсгээр ялган бичдэг. Монгол хэлэнд үндэстний оноосон нэрийн ард шууд ''-чууд'', ''-чүүд'' дагаварыг залган ерийн нэр бүтээх дүрмээр Доминикачууд буюу Доминиканчууд гэж ялган нэрлэнэ.</ref> 

Улсын нэр нь тус улсын нийслэл [[Санто Доминго]] хотын нэрээс гаралтай бол энэ нэр нь өөрөө Доминканы орденг үүсгэн байгуулагч, гэгээнтэн [[Доминик]]ийн (латин хэлээр Dominicus-Доминикус; жинхэнэ нэр нь Доминго де Гусман Гарсес) нэрээс үүсэлтэй аж.

== Газар зүй ==
Доминикан улс нь [[Эспаньола]] арлын нэг улс бөгөөд энэ улс тус арлын зүүн ба төв хэсэгт, харин Хаити улс баруун талд нь оршино. Хоёр улсын дундах хилийн урт нь нийт 388 километр. Геологийн хувьд Эспаньола арал нь [[Карибын хавтан]] ба [[Хойд Америкийн хавтан]]гуудын хоорондын заагийг даван оршдог. Эспаньола арал нь ихээхэн уулархаг. Арлын зүүн хэсэг нь харьцангүй тал газар бол арлын умард хэсэг нь нэлээд өргөн сунамал хөндий газар байна. Доминиканы хөрш улсуудад [[Төркс ба Кайкосын арлууд]], [[Ямайка]], [[Куба]], [[Бахам]] зэрэг улс орно.

Тус улсын хамгийн өндөр дөрвөн нурууны тоонд:

* ''Төв Кордильера'', Карибын таван өндөр уултай арлын төвд
** ''[[Пико Дуарте]]'' ({{Өндөр|3098}}),
** ''Лома Ла Пелона'' ({{Өндөр|3097}}),
** ''Лома Руцилла'' ({{Өндөр|3039}}),
** ''Лома де ла Виуда'' ({{Өндөр|2802}}) und
** ''Яки'' ({{Өндөр|2760}}).
* ''Умардын Кордильера'', арлын хойд хэсэг, хамгийн өндөр уул нь {{Өндөр|1249}} 
* ''Зүүн Кордильера'' ба ''Костера дел Кариб'' зүүн талд, хамгийн өндөр уул нь {{Өндөр|815}} 
* ''Сьерра де Баоруко'' арлын баруун урд талд, хамгийн өндөр уул нь {{Өндөр|2368}}

=== Байгаль орчин ===
Нийт нутаг дэвсгэрийн 31,5 % нь хамгаалагдсан бүс нутагт ордог. CO<sub>2</sub>-ялгаралт нь жилдээ ойролцоогоор 20,3 сая тонн. Цэнгэг усны хэрэглээ нь ХАА-д 89 %, гэр ахуйд 10 %, аж үйлдвэрт 1 % байна.

=== Уур амьсгал ===
{{Уур амьсгалын хүснэгт
| TABELLE = 
| DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts
| DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert
| DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200
| QUELLE = [http://www.wetterkontor.de/de/klima/klima2.asp?land=do&stat=78486 wetterkontor.de]
| Überschrift = 
| Ort = [[Санто Доминго]]
<!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C -->
| hmjan = 29.2
| hmfeb = 29.2
| hmmär = 29.6
| hmapr = 30.2
| hmmai = 30.4
| hmjun = 30.8
| hmjul = 31.3
| hmaug = 31.5
| hmsep = 31.4
| hmokt = 31.1
| hmnov = 30.6
| hmdez = 29.6
<!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C -->
| lmjan = 19.6
| lmfeb = 19.7
| lmmär = 20.2
| lmapr = 21.1
| lmmai = 22.2
| lmjun = 22.9
| lmjul = 22.8
| lmaug = 22.7
| lmsep = 22.7
| lmokt = 22.3
| lmnov = 21.4
| lmdez = 20.3
<!-- durchschnittliche Temperatur für den jeweiligen Monat in °C -->
| avjan = 
| avfeb = 
| avmär = 
| avapr = 
| avmai = 
| avjun = 
| avjul = 
| avaug = 
| avsep = 
| avokt = 
| avnov = 
| avdez = 
<!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm -->
| nbjan =  63
| nbfeb =  57
| nbmär =  54
| nbapr =  72
| nbmai = 188
| nbjun = 140
| nbjul = 145
| nbaug = 177
| nbsep = 181
| nbokt = 187
| nbnov = 100
| nbdez =  84
<!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d -->
| shjan = 7.4
| shfeb = 8.2
| shmär = 8.3
| shapr = 8.4
| shmai = 7.9
| shjun = 7.8
| shjul = 7.4
| shaug = 7.7
| shsep = 7.4
| shokt = 6.7
| shnov = 7.3
| shdez = 6.6
<!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere, Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C -->
| wtjan = 27
| wtfeb = 26
| wtmär = 26
| wtapr = 27
| wtmai = 27
| wtjun = 27
| wtjul = 28
| wtaug = 28
| wtsep = 28
| wtokt = 28
| wtnov = 27
| wtdez = 27
<!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d -->
| rdjan =  7
| rdfeb =  6
| rdmär =  6
| rdapr =  7
| rdmai = 11
| rdjun = 10
| rdjul = 11
| rdaug = 12
| rdsep = 11
| rdokt = 13
| rdnov =  9
| rddez =  9
<!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % -->
| lfjan = 83
| lffeb = 81
| lfmär = 79
| lfapr = 79
| lfmai = 83
| lfjun = 84
| lfjul = 84
| lfaug = 85
| lfsep = 85
| lfokt = 86
| lfnov = 84
| lfdez = 83
}}

=== Хотууд ===
Том хотуудын тоонд 2010 оны хүн амын тооллогын дагуу:<ref name="ONE2010">Oficina Nacional de Estadística: [http://censo2010.one.gob.do/index.php?module=uploads&func=download&fileId=429 ''IX Censo Nacional de Población y Vivienda 2010.'' Volume I: ''Informe General.'' Santo Domingo 2012]. (PDF; 5,4&nbsp;MB).</ref>
{| class="wikitable"
!Зэрэглэл
!Нэр
!Оршин суугч
!Байршил
|-
|align="right"|{{0}}1
|[[Санто Доминго]] (нийслэл)
|align="right"|2.374.370
|өмнө талд, далайн эрэгт
|-
|align="right"|{{0}}2
|[[Сантьяго де лос Кабальерос]]
|align="right"|507.418
|улсын дотоод хэсэг, умардад
|-
|align="right"|{{0}}3
|[[Консепсион де ла Вега|Ла Вега]]
|align="right"|394.205
|улсын дотоод хэсэг
|-
|align="right"|{{0}}4
|[[Пуэрто Плата]]
|align="right"|321.597
|умард талд, далайн эрэгт
|-
|align="right"|{{0}}5
|[[Сан Педро де Макорис]]
|align="right"|290.458
|өмнө талд, далайн эрэгт
|-
|align="right"|{{0}}6
|[[Игуэй]]
|align="right"|251.243
|улсын дотоод хэсэг, зүүн
|-
|align="right"|{{0}}7
|[[Ла Романа]]
|align="right"|245.433
|өмнө талд, далайн эрэгт
|-
|align="right"|{{0}}8
|[[Сан Кристобаль (Доминикан Улс)|Сан Кристобаль]]
|align="right"|232.769
|Санто Домингогийн төвлөрөлтөнд багтана
|-
|align="right"|{{0}}9
|[[Сан Франсиско де Макорис]]
|align="right"|188.118
|улсын дотоод хэсэг, зүүн хойд талд
|-
|align="right"|10
|Лос Алкаррицос
|align="right"|166.930
|Санто Домингогийн төвлөрөлтөнд багтана
|}

== Түүх ==
{{өргөтгөх хэсэг}}

== Цахим холбоос ==
{{Commonscat|Dominican Republic|Бүгд Найрамдах Доминикан Улс}}
{{Wiktionary}}

== Эх сурвалж ==
{{reflist}}

{{NaviBlock
|Хөтлөгч мөр Америкийн Улсуудын Байгууллага
|Хөтлөгч мөр Хойд Америкийн улсууд
}}

[[Ангилал:Бүгд Найрамдах Доминикан Улс| ]]
[[Ангилал:Арлын орон|Доминикан #Бүгд Найрамдах Улс]]
[[Ангилал:Ерөнхийлөгчийн засаглалтай бүгд найрамдах улс|Доминикан #Бүгд Найрамдах Улс]]
[[Ангилал:Доминик|Доминикан #Бүгд Найрамдах Улс]]
[[Ангилал:Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн орон|Доминикан #Бүгд Найрамдах Улс]]
[[Ангилал:Төв Америкийн орон|Доминикан #Бүгд Найрамдах Улс]]
[[Ангилал:1844 онд байгуулагдсан|Доминикан #Бүгд Найрамдах Улс]]