Инерт хий хуудасны эх кодыг харах

{{periodic table (noble gases)}}

'''Инерт хий''' (мөн '''''инертийн хийнүүд''''' эсвэл '''''үнэт хийнүүд''''') нь ижил шинж чанартай [[химийн элемент]]үүдийн нэгэн [[Үелэх системийн бүлэг|бүлэг]]. [[Стандарт нөхцөл]]д тэд бүгд үнэргүй, өнгөгүй, [[моноатомт]], [[химийн идэвхи]] маш сул [[хий]]. Долоон инерт хий байх бөгөөд үүнд байгалийн гаралтай [[гели]] (He), [[неон]] (Ne), [[аргон]] (Ar), [[криптон]] (Kr), [[ксенон]] (Xe) таван элемент болон цацраг идэвхт гаралтай [[радон]] (Rn), зохиомлоор гаргаж авсан мөн л цацраг идэвхт [[унунокти]] багтана. Энэ бүлэг нь үелэх системийн үндсэн 8-р бүлэг буюу шинээр хуваарилсан үелэх системийн дагуу 18-р бүлэг гэж нэрлэгдэх ба үелэх системийн баруун захад [[галоген]]уудын дэргэд байрладаг.

Эдгээр элементийн үндсэн ижил шинж чанарт [[электрон давхарга]] нь бүгд бүрэн электроноор дүүрсэн байх буюу эсвэл хоосон байна. [[Атомын орбитал]]ууд нь бүгд дүүрэн байх учраас инертийн хийнүүд нь маш онцгой нөхцөлд химийн урвалд ордог ба эдгээр нь хоорондоо ч мөн молекулын холбоо үүсгэдэггүй, харин нэг атомт [[хий]]нүүд юм. Энэхүү [[Реактив (хими)|химийн идэвхгүй байдлаас]] нь шалтгаалан энэ бүлгийн элементүүдийг үнэт хийнүүд (''[[Англи хэл|англ.]]'' ''Noble gas'') хэмээн нэрлэх бөгөөд учир нь инертийн хийнүүд нь түүнтэй яг адилхан химийн идэвx маш муутай [[үнэт металл]] гэсэн нэршилтэй адилтган нэрлэсэн нэршил юм.<ref name="Briehl">Horst Briehl: ''Chemie der Werkstoffe.'' 2. Auflage 2007, Springer, ISBN 978-3-8351-0223-1, S.&nbsp;14.</ref>.

Гели нь хамгийн ихээр тохиолдох инерт хий. Дэлхий дээр хамгийн их байх хий нь аргон бол үлдсэн бүх элемент нь ховор элементүүдийн тоонд орно. Бүх хий нь [[агаар]]ыг бүрдүүлэгч хийнүүдийн хэсэг бөгөөд харин газар доор гелигээс бусад нь [[байгалийн хий]]н найрлагад маш бага хэмжээгээр бас байдаг. Инертийн хийнүүдийг 2006 онд нээсэн унуноктигоос бусдыг нь 1868-аас (гели) 1900 оны  (радон) хооронд богино хугацаанд дараалуулан нээсэн аж. Ихэнх инертийн хийг их британы химич [[Уильям Рамзай]] хамгийн анх тусгаарлан гаргаж авчээ.

== Хими шинж чанар ==
[[File:Electron shell 010 Neon - no label.svg|left|thumb|Неон нь, бусад инерт хийнүүдийн нэгэн адил, бүрэн [[электрон давхарга]]тай. Инерт хийнүүд нь, гелийг эс тооцвол, гадаад давхаргадаа найман электроныг агуулдаг. Гелийгийх хоёр байдаг.|alt=An atomic shell diagram with neon core, 2 electrons in the inner shell and 8 in the outer shell.]]

[[Стандарт нөхцөлд]] үнэргүй, өнгөгүй, амтгүй, шатдаггүй хийнүүд. Өмнө тэднийг үелэх системийн ''0-р бүлгийн'' элементүүд гэж нэрлэдэг байсан. Учир нь, тэднийг, 0 [[валент чанар]]тай ба бусад химийн элементтэй [[Химийн нэгдэл|химийн нэгдлийг]] үүсгэдэггүй гэж үздэг байсанд оршино. Хожим тэдний зарим нь химийн нэгдэл үүсгэдэг болохыг тогтоосон ба үүнээс хойш тэгж нэрлэхээ больсон.<ref name="brit">{{cite encyclopedia|encyclopedia=[[Британика толь]]|year=2008|title=Noble Gas|url=http://www.britannica.com/eb/article-9110613/noble-gas}}</ref>

=== Электрон бүтэц ===
{{main|Инерт хийн электрон бүтэц}}

Бусад бүлгүүдтэй адил, инерт хийнүүд [[электрон бүтэц]]дээ нь өөрийн онцлогтой. Ялангуяа гадаад давхраа нь тухайн бүлгийн химийн шинж чанарыг тодорхойлох хандлагатай байдаг.

{| class="wikitable" border="1" cellpadding="3" cellspacing="0"
|-
![[Атомын дугаар|Z]] !! [[Химийн элемент|Элемент]] !! [[Электрон давхарга|Давхарга]] дахь электроны тоо
|-
| 2 || [[гели]] || 2
|-
| 10 || [[неон]] || 2, 8
|-
| 18 || [[аргон]] || 2, 8, 8
|-
| 36 || [[криптон]] || 2, 8, 18, 8
|-
| 54 || [[ксенон]] || 2, 8, 18, 18, 8
|-
| 86 || [[радон]] || 2, 8, 18, 32, 18, 8<!--don't add ununoctium; not only is its electron configuration not empirically known, but it is also not known if it really behaves like a noble gas-->
|}

== Өнгө ==

{| class="wikitable" style="text-align:center;margin:1em auto"
|+ Инерт хийнүүдийн цахилгаан цэнэгийн өнгө ба спектр (доод мөр); цэвэр хийний үзүүлэх өнгийг дунд мөрөөс үзнэ үү.
| width="20%"|[[File:Helium-glow.jpg|alt=Glass tube shining violet light with a wire wound over it|160px]]
| width="20%"|[[File:Neon-glow.jpg|alt=Glass tube shining orange light with a wire wound over it|160px]]
| width="20%"|[[File:Argon-glow.jpg|alt=Glass tube shining purple light with a wire wound over it|160px]]
| width="20%"|[[File:Krypton-glow.jpg|alt=Glass tube shining white light with a wire wound over it|160px]]
| width="20%"|[[File:Xenon-glow.jpg|alt=Glass tube shining blue light with a wire wound over it|160px]]
|-
| width="20%"|[[File:Helium discharge tube.jpg|alt=Glass tube shining light red|160px]]
| width="20%"|[[File:Neon discharge tube.jpg|alt=Glass tube shining reddish-orange|160px]]
| width="20%"|[[File:Argon discharge tube.jpg|alt=Glass tube shining purple|160px]]
| width="20%"|[[File:Krypton discharge tube.jpg|alt=Glass tube shining bluish-white|160px]]
| width="20%"|[[File:Xenon discharge tube.jpg|alt=Glass tube shining bluish-violet|160px]]
|-
| width="20%"|[[File:HeTube.jpg|alt=Illuminated light red gas discharge tubes shaped as letters H and e|160px]]
| width="20%"|[[File:NeTube.jpg|alt=Illuminated orange gas discharge tubes shaped as letters N and e|160px]]
| width="20%"|[[File:ArTube.jpg|alt=Illuminated light blue gas discharge tubes shaped as letters A and r|160px]]
| width="20%"|[[File:KrTube.jpg|alt=Illuminated white gas discharge tubes shaped as letters K and r|160px]]
| width="20%"|[[File:XeTube.jpg|alt=Illuminated violet gas discharge tubes shaped as letters X and e|160px]]
|-
| width="20%"|[[File:Helium spectra.jpg|alt=Helium line spectrum|160px]]
| width="20%"|[[File:Neon spectra.jpg|alt=Neon line spectrum|160px]]
| width="20%"|[[File:Argon Spectrum.png|alt=Argon line spectrum|160px]]
| width="20%"|[[File:Krypton Spectrum.jpg|alt=Krypton line spectrum|160px]]
| width="20%"|[[File:Xenon Spectrum.jpg|alt=Xenon line spectrum|160px]]
|-
|[[Гели]]
|[[Неон]]
|[[Аргон]]
|[[Криптон]]
|[[Ксенон]]
|}

== Эшлэл ==
<references />

{{Зай авах}}
{{Үелэх системийн холбоос мөр}}

[[Ангилал:Википедиа:Онцлох өгүүлэл]]
[[Ангилал:Инерт хий| ]]
[[Ангилал:Үелэх системийн бүлэг]]