Пёньян хуудасны эх кодыг харах

{{Инфобокс Умард Солонгосын аймаг
|Titel=Пёньян
|Hangeul=평양직할시
|Hanja={{lang-ko|平壤直轄市}}
|Bild=0322 Pyongyang Turm der Juche Idee Aussicht.jpg
|Rr=Пёньянг Жихалси
|Mr=Пёньян Чихалси
|Fläche=2653
|Einwohner=3038000
|Stand=2018-05
|Gliederung=18 хотын дүүрэг;<br />
1 орон нутгийн тойрог
|Verwaltungssitz=Пёньян
|Karte=Pyongyang-chikhalsi in North Korea.svg
|Karte-Imagemap = Imagemap Умард Солонгос1
}}

'''Пёньян'''  ([[Солонгос хэл|солонгосоор]] 평양, «тэгш газар», → '''Пёнъя́н''', урьд '''Пхенья́н''' ) — [[Бүгд Найрамдах Ардчилсан Солонгос Ард Улс]] (БНАСАУ)-ын [[нийслэл]] [[хот]].

Пёнъян хот [[Умард Солонгос]] орныхоо баруун хэсэгт [[Тэдун мөрөн|Тэдун мөрний]] эрэгт байрладаг улсынхаа [[Умард Солонгосын хотын жагсаалт|хамгийн том]], ганц [[саятан хот]] нь юм. 1946 онд [[Өмнөд Пёнъань]] аймгийн харьяанаас салан дэвшиж [[Умард Солонгос#Төр засаг|улсын хот]] болсон. Энэ нь улсын доор шууд захирагддаг, [[Умард Солонгос#Төр засаг|аймагтай]] эн тэнцүү эрхт нэгж гэсэн үг. Бүрэн хэлвэл '''Шууд захирагдах Пёнъян хот''' ([пёнъян чикалши]) гэнэ. Бодит байдалд хот, хөдөө аль алиныг багтаасан 3,194 км² талбайт Пёнъян нутагт 2008 оны байдлаар 3,255,388 хүн оршин сууж байна.<ref name="Nkorea2008">{{Webarchiv|url=http://unstats.un.org/unsd/demographic/sources/census/2010_PHC/North_Korea/2008_North_Korea_Census.pdf |wayback=20090325102712 |text=United Nations Statistics Division; Preliminary results of the 2008 Census of Population of the Democratic People’s Republic of Korea conducted on 1–15 October 2008 ('''pdf-file''') |archiv-bot=2023-09-26 17:14:18 InternetArchiveBot }} Retrieved on 2009-03-01.</ref> 

== Нэр ==
Хотын нэрийг [[монгол хэл|монголоор]] зөв бичиж дуудах эсэх тухай ярьцгаах болсон. [[Солонгос хэл|Солонгосоор]] 《평양》 (пёнг-янг) гэж бичээд [пён<sup>ъ</sup> я́н<sup>ъ</sup>] гэж хэлдэг. Энэ хоёр үеийг [[Кирилл монгол бичгийн дүрэм|кирилл  бичгээр]] [ъ] тэмдэг жийрэглэн холбож '''Пёнъян''' гэж бичнэ. Үүнээс жаахан будилж Пёнян, Пёньян, Пён-Ян гэсэн нь ч байна. Орост түрэлтийг [х] үсгээр галигласан нь XX зууны Монголд тэр хэвээр '''Пхеньян''' гэж бичигдээд нэг үе нэмж [пэ-хэ-ньяан] маягаар гажин дуудагджээ.<ref>Мягмарын Саруул-Эрдэнэ. [http://www.dayarmongol.com/index.php?option=com_content&view=article&id=4719%3A----5&Itemid=300059 Үсгийн эндүүрлийг хэлэлцье – 2]</ref> [[Монгол бичиг|Монгол бичгээр]] харин {{MongolUnicode|ᠫᠶᠣᠩᠶᠠᠩ|h}} (pyongyang) [пён яан] гэх нь маргаангүй юм.<ref>[[Монгол Улсын Их Сургууль]] - МХСС. «Монгол хэлний хадмал толь». 2011 он.</ref>

== Газар зүй ==

=== Уур амьсгал ===
{{Уур амьсгалын хүснэгт
| TABELLE = 
| DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts
| DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert
| DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200
| QUELLE = <ref>{{Cite web |url=http://worldweather.wmo.int/120/c00230.htm |title=World Weather Information Service |access-date=2018-09-04 |archive-date=2019-03-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190317104929/http://worldweather.wmo.int/120/c00230.htm |url-status=dead }}</ref><ref>[http://wetterkontor.de/de/klima/klima2.asp?land=kp&stat=47058 wetterkontor.de]</ref>
| Überschrift = Температур, хур тунадасны олон жилийн дундаж (1971–2000 он)
| Ort = Пёньян
<!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C -->
| hmjan = −0.8
| hmfeb = 2.4
| hmmär = 8.9
| hmapr = 17.1
| hmmai = 22.6
| hmjun = 26.7
| hmjul = 28.6
| hmaug = 28.9
| hmsep = 24.7
| hmokt = 18.2
| hmnov = 9.4
| hmdez = 1.7
<!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C -->
| lmjan = −10.7
| lmfeb = −7.8
| lmmär = −1.8
| lmapr = 4.9
| lmmai = 10.9
| lmjun = 16.5
| lmjul = 20.7
| lmaug = 20.5
| lmsep = 14.3
| lmokt = 6.7
| lmnov = −0.3
| lmdez = −7.2
<!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm -->
| nbjan = 12.2
| nbfeb = 11.0
| nbmär = 24.7
| nbapr = 49.9
| nbmai = 72.2
| nbjun = 90.3
| nbjul = 275.2
| nbaug = 212.8
| nbsep = 100.2
| nbokt = 39.9
| nbnov = 34.9
| nbdez = 16.5
<!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d -->
| rdjan = 5.2
| rdfeb = 4.2
| rdmär = 5.1
| rdapr = 6.7
| rdmai = 8.1
| rdjun = 8.7
| rdjul = 14.4
| rdaug = 11.0
| rdsep = 7.2
| rdokt = 6.1
| rdnov = 7.3
| rddez = 5.9
<!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d -->
| shjan = 5.8
| shfeb = 6.5
| shmär = 7.0
| shapr = 7.8
| shmai = 8.4
| shjun = 7.5
| shjul = 5.6
| shaug = 6.2
| shsep = 7.2
| shokt = 7.1
| shnov = 5.6
| shdez = 5.2
<!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % -->
| lfjan = 74
| lffeb = 71
| lfmär = 66
| lfapr = 63
| lfmai = 66
| lfjun = 70
| lfjul = 80
| lfaug = 78
| lfsep = 74
| lfokt = 72
| lfnov = 72
| lfdez = 73
<!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere, Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C -->
| wtjan = 
| wtfeb = 
| wtmär = 
| wtapr = 
| wtmai = 
| wtjun = 
| wtjul = 
| wtaug = 
| wtsep = 
| wtokt = 
| wtnov = 
| wtdez = 
}}

== Түүх ==
[[Зураг:Battle of Pyongyang by Mizuno To.jpg|thumb|300px|Пёнъяны тулалдаан]]
Пёнъян 25 - 220 онд байгуулагдсан.<ref>Nanglang-state is different from Lelang Commandery. Lelang Commandery was one of the four commanderies that Western Han instituted in the occupied territory of Wiman Joseon around the Liao river in western Manchuria in 108 BC.</ref>
==== Пхеньяны тулалдаан ====
{{гол|Пхеньяны тулалдаан}}

[[Хятад-Японы анхдугаар дайн]]ы хүрээнд хуурай газар дээр явагдсан хоёр дахь том тулалдаан юм. 1894 оны 9 сарын 15-нд [[Солонгос]]ын [[Пхеньян]]д [[Мэйжигийн засгийн газар|Мэйжигийн]] [[Япон]] болон [[Манж Чин гүрэн|Манж Чин гүрний]] хооронд болжээ.

Хятадын Бэйянгийн Армийн 13,000 - 15,000 орчим цэрэг бүхий хүч Пхеньянд 1894 оны 8 сарын 4-нд ирж, эртний хотын хана хэрмийг засварлаж, өөрсдийн хүний тоо, хамгаалалтдаа найдан суув. 

Маршал [[Ямагата Аритомо]]гийн удирдлага доорх [[Японы Эзэн Хааны Арми]]йн 1-р бүлэглэлийн 10,000 цэрэг бүхий (цэргийн тоо баталгаатай бус) арми нь дэслэгч генерал [[Нозү Мичицүра]]гийн удирдсан 5-р дивиз ([[Хирошима]]), дэслэгч генерал [[Кацүра Тароо]]гийн удирдсан 3-р дивиз ([[Нагоя]])-ээс бүрдэж байв. Японы цэргийн хүч Чемульпо (одоогийн [[Инчон]])-д 1894 оны 6 сарын 12-нд ямар ч эсэргүүцэлгүйгээр бууж чаджээ. 7 сарын 29-нд [[Сёнгхваны тулалдаан]]аар бага зэрэг урагшилж чадсан 1-р арми хойд зүг рүү Пхеньяныг чиглэн маршлав. Ингэх замдаа [[Пусан]], [[Вонсан]]д буусан десанттайгаа нийлж чаджээ.

Хятадын тал 2000 хүнээ алдаж, 4000 орчим цэрэг шархадсан бол Япончууд дөнгөж 102 хүнээ алдаж, 433 хүн шархадсан бөгөөд 33 цэрэг сураггүй болсон аж.

1894 оны 9 сарын 16-ны өглөө гэхэд Японы хүч Пхеньяныг бүрэн эзэлж авсан байна.

==Хүн ам==
{|class="wikitable" align="right"
! style="background:#efefef;" |Он
! style="background:#efefef;" |Хүн ам<ref name=pop/>
|-
|[[1986]] ||align="right" |{{formatnum:1300000}}
|-
|[[1993]] ||align="right" |{{formatnum:2354898}}
|-
|[[2002]] ||align="right" |{{formatnum:2724700}}
|-
|[[2010]] ||align="right" |{{formatnum:3270582}}
|}
{|class="wikitable" align="right"
! style="background:#efefef;" |Он
! style="background:#efefef;" |Хүн ам<ref name=pop>{{cita web|título=NORTH KOREA|url=http://www.populstat.info/Asia/nkoreat.htm|fechaacceso=21 de abril de 2013|obra=populstat.info}}</ref>
|-
|[[1962]] ||align="right" |{{formatnum:653000}}
|-
|[[1967]] ||align="right" |{{formatnum:840000}}
|-
|[[1970]] ||align="right" |{{formatnum:940000}}
|-
|[[1981]] ||align="right" |{{formatnum:1283000}}
|}
{|class="wikitable" align="right"
! style="background:#efefef;" |Он 
! style="background:#efefef;" |Хүн ам<ref name=pop/>
|-
|[[1929]] ||align="right" |{{formatnum:120000}}
|-
|[[1935]] ||align="right" |{{formatnum:182100}}
|-
|[[1938]] ||align="right" |{{formatnum:232700}}
|-
|[[1944]] ||align="right" |{{formatnum:388000}}
|-
|}
{|class="wikitable" align="right"
! style="background:#efefef;" |Он
! style="background:#efefef;" |Хүн ам<ref name=pop/>
|-
|[[1890]] ||align="right" |{{formatnum:40000}}
|-
|[[1906]] ||align="right" |{{formatnum:43000}}
|-
|[[1911]] ||align="right" |{{formatnum:36800}}
|-
|[[1920]] ||align="right" |{{formatnum:58600}}
|}
Пхеньян (Пёнъян) [[XX зуун]]ы эхэнд 4 түмэн хүнтэй байв. 

1972 онд нэг сая хүнтэй болж байлаа.

2010 оны тооцоогоор 3.3 сая оршин суугчтай байна.

== Засаг захиргааны хуваарь ==
[[Зураг:Pyongyang satellite image 2007-08-22.jpg|thumb|300px|Хиймэл дагуулаас татсан зураг]]
Пхеньян (Пёнъян) 19 [[Умард Солонгос#Төр засаг|дүүрэг]] (күёг), 4 [[Умард Солонгос#Төр засаг|хошуу]] (군, күнь)-наас бүрдэнэ.<ref>{{cite web|url=http://nk.chosun.com/map/map.html?ACT=geo_01|title=행정구역현황 (''Haengjeong Guyeok Hyeonhwang'')|work=NK Chosun|accessdate=2006-01-10|archive-date=2008-03-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20080329053439/http://nk.chosun.com/map/map.html?ACT=geo_01|url-status=dead}} Also {{Webarchiv|url=http://www.xzqh.org/waiguo/asia/1002.htm |wayback=20041018022439 |text=Administrative divisions of North Korea |archiv-bot=2023-09-26 17:14:18 InternetArchiveBot }} (used as reference for hanja)</ref>

'''Дүүрэг (күёг)''':
{| width="70%"
| width="50%" |
* Мангёндэ-гүёг 
* Муранбун-гүёг 
* Путунган-гүёг 
* Пёнчон-гүёг 
* Нагнан-гүёг 
* Нёгпу-гүёг 
* Нёнсон-гүёг 
* Садун-гүёг 
* Самсог-гүёг 
* Сонгю-гүёг 
|
* Сосон-гүёг 
* Сүнань-гүёг 
* Сынху-гүёг 
* Тундэвонь-гүёг 
* Тэдунган-гүёг 
* Тэсон-гүёг 
* Хёнжэсань-гүёг 
* [[Чүн-гүёг]] 
* Ыньжон-гүёг 
|}

'''Хошуу (күнь)''':

{| width="70%"
| width="50%" |
* Кандун-гүнь 
* Каннам-гүнь 
|
* Санвон-гүнь 
* Чүнхуа-гүнь 
|}

== Метро ==
[[Файл:Metro Pyongyang.png|thumb|Пхеньяны метроны бүдүүвч зураг]]
Пхеньян хотод метроны шугам сүлжээ бий. Пхеньяны метро 1968 онд байгуулагдсан.
;[[Чхоллима]] ({{lang-ko|천리마선}}) шугам
Өртөөнүүд:
* «[[Пульгынбёль]]» ({{lang-ko|붉은별}})
* «[[Чону]]» ({{lang-ko|전우}})
* «[[Кэсон]]» ({{lang-ko|개선}})
* «[[Тхонъиль (метроны өртөө)|Тхонъиль]]» ({{lang-ko|통일}})
* «[[Сынни (метроны өртөөо)|Сынни]]» ({{lang-ko|승리}})
* «[[Понхва (метроны өртөө)|Понхва]]» ({{lang-ko|봉화}})
* «[[Ёнгван (метроны өртөө)|Ёнгван]]» ({{lang-ko|영광}})
* «[[Пухын (метроны өртөө)|Пухын]]» ({{lang-ko|부흥}})
;[[Хёкшин]] ({{lang-ko|혁신선}}) шугам
Өртөөнүүд:
* «[[Рагвон]]» ({{lang-ko|락원}})
* «[[Самхын]]» ({{lang-ko|삼흥}})
* «[[Чонсын]]» ({{lang-ko|전승}})
* «[[Хёксин]]» ({{lang-ko|혁신}})
* «[[Консоль]]» ({{lang-ko|건설}})
* «[[Хвангымболь]]» ({{lang-ko|황금벌}})
* «[[Конгук]]» ({{lang-ko|건국}})
* «[[Кванбок]]» ({{lang-ko|광복}})

==Зураг==
<gallery widths="180px" heights="140px">
Зураг:View of Heijo1.JPG|1920 оны зураг
Зураг:Tram North Korea PY.jpg|Нийтийн тээврийн [[трамвай]]
Зураг:Korean cuisine-Naengmyeon-02.jpg|[[Пхеньян (Пёнъян) хүйтэн гоймон]]
Зураг:Pyongyang TV Tower 01.JPG|Телевизийн цамхаг
|[[Чүчэ цамхаг|«Чүчэ» (өөрөө өөртөө) цамхаг]]
Зураг:PyongYang-Arch of Triumph.jpg|[[Ялалтын хаалга]]
Зураг:Arch of Reunification.jpg|[[Эх орон бүтэн болохын хаалга]]
Зураг:May-day Stadium at night.jpg|[[Майн нэгний цэнгэлдэх хүрээлэн]]
Зураг:Kumsusan_Memorial_Palace,_Pyongyang.jpg|[[Кымсүсань дурсгалын ордон]]
Зураг:Tomb of King Tongmyong, Pyongyang, North Korea-1.jpg|[[Тунмён вангийн бунхан]]
Зураг:Ryugyong Hotel - August 27, 2011 (Cropped).jpg|[[Рюгён зочид буудал]]
Зураг:Calm street in Pyongyang 2012.jpg|Хуучирсан хороолол
Зураг:2012 new residential buildings at intersection Sungni St-Mansudae St 1.jpg|Шинэхэн хороолол
Зураг:Bowling in North Korea.jpg|[[Боулинг]] тоглох газар
Зураг:Mangyongdae Children's Palace 38.JPG|Мангёндэ хүүхдийн ордон
</gallery>

== Aх дүү хотууд==
* {{flagicon|INA}} Индонезийн [[Жакарта]] 
* {{flagicon|NPL}}{{nbsp|2}} Балбын [[Катманду]] 
* {{flagicon|RUS}} Оросын [[Москва]]
* {{flagicon|CHN}} Хятадын [[Тяньжинь]]

== Лавлах бичиг ==
{{лавлах холбоос|2}}

== Цахим холбоос ==
{{Commons|Pyongyang|Пёньян}}

{{БНАСАУ-ын засаг захиргааны хуваарь}}
{{Умард Солонгосын хот}}
{{Азийн улс орон бүрийн нийслэл хот}}

[[Ангилал:Пёньян| ]]
[[Ангилал:Азийн нийслэл]]
[[Ангилал:Их-, дээд сургуультай хот]]
[[Ангилал:Умард Солонгосын суурин]]
[[Ангилал:Саятан хот]]