Турк хэл хуудасны эх кодыг харах

{{Short description|Түрэг язгуурын хэл}}
{{About|Турк хэлний|хэлний язгуурыг|Түрэг хэлний язгуур}}
{{Инфобокс хэл
| name             = Турк хэл
| nativename       = {{lang|tr|Türkçe}} <br/> {{lang|tr|Türk dili}}
| pronunciation    = {{lang|tr|Türkçe}} {{IPA|tr|ˈtyɾctʃe||Turkce.ogg}} <br/> {{lang|tr|Türk dili}} {{IPA|tr|ˈtyɾc ˈdili|}}
| states           = {{Plainlist|
* [[Турк]] (албан ёсны) 
* [[Умард Кипр]] (албан ёсны)
* [[Кипр]] (албан ёсны)
* [[Азербайжан]] 
* [[Ирак]] 
* [[Сири]] 
* [[Ливан]] 
* [[Иран]]
* [[Грек]] 
* [[Болгар]] 
* [[Румын]]
* [[Косово]] 
* [[Умард Македон]] 
* [[Босни ба Херцеговин]]
}}
| region           = {{Plainlist|
* [[Анатоли]] 
* [[Балканы хойг]]
* [[Кипр#Газарзүй|Кипр]]
* [[Левант]]
* [[Месопотами]] 
* [[Өмнөд Кавказ]]
}}
| ethnicity        = [[Туркууд]]
| speakers         = [[төрөлх хэл|Төрөлх]]: {{sigfig|84.077680|2}} сая
| date             = 2006
| ref              = e27
| speakers2        = [[Хоёрдогч хэл|Хоёрдогч]]: {{sigfig|6.017500|2}} сая(2019)<ref name=e27/>
<br>Нийт: {{sigfig|90.095180|2}} сая<ref name=e27/>
| speakers_label   = Ярилцагчид
| familycolor      = Алтай
| fam1             = [[Түрэг хэлний язгуур|Түрэг]]
| fam2             = [[Нийтлэг Түрэг хэлнүүд|Нийтлэг Түрэг]]
| fam3             = [[Огуз хэлнүүд|Огуз]]
| fam4             = [[Огуз хэлнүүд|Баруун Огуз]]
| ancestor         = [[Хуучин Анатолийн Турк хэл]]
| ancestor2        = [[Османы Турк хэл|Османы Турк]]
| stand1           = Стамбулын Турк хэл
| dia1             = [[Турк хэлний Кипр аялга|Киприйн Турк]]
| dia2             = [[Иракийн туркменчүүд#Хэл|Иракийн Туркмен]]
| dia3             = [[Караманли аялга]]
| dia4             = [[Месхетийн Туркууд#Хэл|Месхетийн Туркууд]]<ref>{{citation|last=Каржы|first=Дурмуш|year=2018|title=Казахстан дахь Месхет турк хэлний хэлний шинж чанар, өвөрмөц байдлын нөлөө|journal=Kesit Akademi Dergisi|volume=4|issue=13}}</ref>
| dia5             = [[Румелийн Турк хэл]]
| dia6             = [[Турк хэлний аялгууд#Сирийн Туркмен аялга|Сирийн Туркмен]]<ref>{{cite book |last=Бенштедт |first=Петер |year=2008 |chapter=Сири |title=Араб хэл, хэл шинжлэлийн нэвтэрхий толь |editor1-last=Верстиг |editor1-first=Кис |editor2-last=Эйд |editor2-first=Мушира |editor3-last=Элгибали |editor3-first=Алаа |editor4-last=Войдич |editor4-first=Манфред |editor5-last=Заборски |editor5-first=Андже |volume=4|page=402|publisher=[[Brill Publishers]] |isbn=978-90-04-14476-7}}</ref>
| script           = [[Латин бичиг|Латин]] ([[Турк цагаан толгой]])<br />[[Турк брайл үсэг]]
| nation           = {{flag|Турк}}<br />{{flag|Кипр}}<br />{{flag|Умард Кипр}}
| minority         = [[Босни ба Херцеговин]]<ref>{{citation|year=2010|chapter=Босни ба Херцеговин|title=Бүс нутгийн буюу цөөнхийн хэлний тухай Европын дүрэм: Цуглуулсан бичвэрүүд|pages=107–108|publisher=[[Европын Зөвлөл]]|isbn=9789287166715}}</ref> <br/>[[Хорват]]<ref>{{citation|year=2012|chapter=Европын мэдээллийн нийгэмлэг дэх Хорват хэл|title=Дижитал эрин үеийн Хорват хэл|editor1-last=Рем|editor1-first=Георг|editor2-last=Узкорейт|editor2-first=Ханс|page=51|publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer]]|isbn=9783642308826}}</ref><ref name="Franceschini546">{{cite book|last=Франчески|first=Рита|chapter=Итали ба итали хэлээр ярьдаг бүс нутаг|editor-last=Факе|editor-first=Кристиан|title=Хэл эзэмших гарын авлага|year=2014|quote=Хорватад Албани, Босни, Болгар, Чех, Герман, Еврей, Унгар, Итали, Македон, Польш, Румын, Цыган, Орос, Русин, Монтенегро, Словак, Словен, Серби, Турк, Украин хэлийг хүлээн зөвшөөрдөг. (EACEA 2012, 18, 50s)|publisher=Walter de Gruyter GmbH|isbn=9783110394146|url=https://books.google.com/books?id=zM_mBQAAQBAJ&q=Croatia+Albanian&pg=PA1|pages=546|access-date=2021-08-25|archive-date=2023-01-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20230115123306/https://books.google.com/books?id=zM_mBQAAQBAJ&q=Croatia+Albanian&pg=PA1|url-status=live}}</ref><br/>[[Грек]]<ref>{{citation |last1=Трудгилл|first1=Петер|last2=Шрайер|first2=Даниел|year=2006|chapter=Грек, Кипр / Griechenland und Zypern|title=Нийгэм хэл шинжлэл / Soziolinguistik|editor-last=Ulrich|editor-first=Ammon|publisher=Walter de Gruyter|isbn=3110199874|page=1886}}</ref><br/>[[Ирак]]<ref name=Johanson2021/><ref>{{Cite web | url=http://www.milliyet.com.tr/amp/dunya/turkmenler-turkce-tabelalardan-memnun-1032324 | title=Türkmenler, Türkçe tabelalardan memnun – Son Dakika | date=2008-12-24 | access-date=2019-11-30 | archive-date=2020-07-09 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200709191206/https://www.milliyet.com.tr/amp/dunya/turkmenler-turkce-tabelalardan-memnun-1032324 | url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Иракийн үндсэн хууль |url=https://www.constituteproject.org/constitution/Iraq_2005date=2024-05-15 }}{{Dead link|date=Арван нэгдүгээр сар 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><br/>[[Косово]]{{efn|Гилан, Мамуша, Митровице, Призрен, 	Вучитрн зэрэг хотын захиргаанд турк хэл одоогоор албан ёсны.<ref>{{cite web|title=Косово дахь хотын хэлийг дагаж мөрдөх|url=https://www.osce.org/kosovo/120010?download=true|publisher=ЕАБХАБ-ын Минскийн бүлэг|quote=Турк хэл одоогоор Призрен болон Мамуша/Мамуше/Мамуша хотын захиргаанд албан ёсны байна. 2007, 2008 онд Гилан/Гнжилане, өмнөд хэсгийн Митровице/Митровица, Приштина, Вуштрри/Вучитрн зэрэг хотууд турк хэлийг албан ёсны хэл гэж хүлээн зөвшөөрсөн.|access-date=2019-11-30|archive-date=2021-03-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20210305035807/http://www.osce.org/kosovo/120010?download=true|url-status=live}}</ref>}}<ref name=Johanson2021>{{citation|author=[[Ларс Жохансон|Жохансон, Ларс]]|year=2021|title=Turkic|url=https://books.google.com/books?id=huk9EAAAQBAJ&q=Turkish+is+the+largest+and+most+vigorous+Turkic+language%2C+spoken+by+over+80+million+people&pg=PT134|quote=Турк хэл бол 80 сая гаруй хүн, түрэг хэлээр ярьдаг хүмүүсийн гуравны нэг нь ярьдаг хамгийн том, хамгийн эрч хүчтэй түрэг хэл юм... Турк хэл нь Умард Македон, Косово, Румын, Иракт хүлээн зөвшөөрөгдсөн бүс нутгийн цөөнхийн хэл юм.|publisher=[[Кембрижийн их сургуулийн хэвлэл]]|isbn=9781009038218|access-date=2021-09-07|archive-date=2023-01-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20230115123307/https://books.google.com/books?id=huk9EAAAQBAJ&q=Turkish+is+the+largest+and+most+vigorous+Turkic+language%2C+spoken+by+over+80+million+people&pg=PT134|url-status=live}}</ref><br/>[[Умард Македон]]{{efn|Турк хэл нь одоогоор [[Төв Жупа хотын захиргаа|Төв Жупа]] болон [[Пласница хотын захиргаа]]ны албан ёсны хэл юм<ref>{{cite web|url=http://beinmacedonia.com/languages-spoken-in-macedonia-2/|title=Македонид ярьдаг хэлүүд - Умард Македон|url-status=live| archive-url=https://web.archive.org/web/20220127001049/http://beinmacedonia.com/languages-spoken-in-macedonia-2/ |archive-date=2022-01-27|quote=Турк нь Төв Жупа болон Пласницад хамтарсан албан ёсны}}</ref>}}<ref name=Johanson2021/><br/>[[Romania]]<ref name=Johanson2021/><ref>{{citation|year=2010|chapter=Румын|title=Бүс нутгийн буюу цөөнхийн хэлний тухай Европын дүрэм: Цуглуулсан бичвэрүүд|pages=135–136|publisher=[[Европын Зөвлөл]]|isbn=9789287166715}}</ref>
| agency           = [[Турк хэлний нийгэмлэг]]
| iso1             = tr
| iso2             = tur
| iso3             = tur
| lingua           = [[Огуз хэлүүд|44-AAB-a]] нэг хэсэг
| map              = Map of Turkish Language.svg
| mapcaption       = {{legend|#004DFF|Турк хэл албан ёсны хэл болсон улс орнууд}}
{{legend|#88C4FF|Турк хэлийг цөөнхийн хэл гэж хүлээн зөвшөөрдөг улс орнууд}}
{{legend|#AFEEEE|Турк хэлийг цөөнхийн хэл гэж хүлээн зөвшөөрсөн дор хаяж нэг хотын захиргаанд улсууд}}
| notice           = IPA
| glotto           = nucl1301
| glottorefname    = Turkish
}}

[[Турк үндэстэн|Турк үндэстний]] эх хэлийг '''Турк хэл''' (Туркээр Türk dili, ихэвчлэн товчлоод {{Audio|Tr-Türkçe.oga|Türkçe}}, [[англиар]] Turkish language, бусад  «Турк» хувилбар ([[Түрэг|1]],[[Турк|2]],[[Турк|3]]) нэрсээс ялгагдсан тохиолдолд зүгээр л Турк, Турк, Түрэг, [[Монгол бичиг|монгол бичгээр]] Турк буюу түрүг хэлэ) гэнэ. Хэл шинжлэлийн үүднээс Турк хэл бол [[Алтай хэлний язгуур|Алтай язгуур]]ын [[Түрэг хэлний бүлэг|Түрэг салбар]]ын нэгэн гишүүн болно. Бүх [[Түрэг угсаатан|Түрэг хэлтний]] 43% [[Турк үндэстэн|Турк хэлтэн]] байгаас Турк хэл нь Түрэг салбарыг төлөөлөх, бусаддаа нөлөөлөх чанартай болчихоод байгаа. Йохансон мэтийн дийлэнх хэл шинжээчид Түрэг дотор нь [[Азербайжан хэл|Азербайжан]], [[Гагауз хэл|Гагауз]] зэрэг хэлний хамтаар Огуз буюу баруун өмнөд бүлэгт ангилжээ.

Турк хэл Турк үндэстний үндсэн нутаг болсон [[Турк]]ийн бүх хүн ардын 80%-ийн (60 гаруй сая) төрөлх хэл юм. Тиймдээ ч [[Турк улс]]ын ганц албан ёсны хэл болсон. Тэндээс холгүй [[Кипр]], тэр дотроо [[Грекчүүд]]ээс салан тусгаарлаж өөртөө эзэн мэдэж байгаа [[Умард Кипр]] оронд мөн дангаар (2 бум орчим) хэрэглэгдэж байна. Хууль ёсоор Умар Киприйг дотроо багтаасаар буй [[Кипр]] улс Турк хэлийг [[Грек хэл]]ний адилаар албан ёсны гэж зөвшөөрсөн байдаг. Эдгээрээс гадна [[Герман]] (2.8 сая), [[Грек]] (128 мянга), [[Болгар]] (740 мянга), [[Австри]] (170 мянга) гэх мэт дэлхийн олон оронд [[Турк үндэстэн|Турк хүмүүс]] тархан суусан дотор Туркээр хөөрөлдөгсөд бий.

[[1926]] оны 11-р сарны 3-нд [[Баку]]д болсон [[Түрэг зүй]]чдийн хуралдааны үеэр түрк хэлний шинэчлэл хийж Туркийн ерөнхийлөгч [[Мустафа Кемал Ататүрк]] Турк хэлээ [[араб үсэг]]-ээс [[латин үсэг]] буюу цагаан толгой руу шилжих болсноо зарлажээ. Ингээд 1928 оноос 8 (a, ı, u, o, e, i, ü, ö) эгшиг, 21 (p, b, f, v, t, d, s, ş, z, j, ç, c, m, n, l, r, y, k, g, h, ğ) гийгүүлэгч, бүгд 29 үсэгтэй латин цагаан толгой хэрэглэдэг болжээ.  

==Тэмдэглэл==
{{notelist}}

==Эх сурвалж==
{{reflist}}

==Гадаад холбоос==
*[https://web.archive.org/web/20130620170212/http://toli.call.mn/ Турк Монгол хэлний толь нэмлээ]

[[Ангилал:Дан ганц хэл]]
[[Ангилал:Турк хэл| ]]