Аругтай тайш
Аругтай тайш (1408-1434) нь Асуд аймгийн Аругтай тайшийг бага ахуй цагт нь Ойрадын Батула чинсан олзлож аваад зарцалж, араг үүрүүлж явуулдаг байсан тул Арагтай буюу Аругтай тайш болжээ. Аругтай тайш нь сүүлд Батула чинсаны хүүг олзлон авч тогоонд хийж, тогоо нөмөргөж зарцлаж байсан нь Тогоон тайш юм.
Монгол, Хятадын түүх сударт баруун, зүүн монголчуудын дунд ижил төстэй нэртэй хүмүүс байдаг. Тэдний нэг нь Асуд Аругтай гэгч нь Боржигин гүнж Самурт суллагдсан Ойрадын олзлогдогч байсан бол Алутай хэмээх өөр хүн Мин мужийг довтолж байжээ. Түүний гарал үүсэл ямар ч байсан Ойрадын удирдагчид болох Өрөгтөмөр хаан, Махамуд нар 1399 онд Элбэг хааныг түлхэн унагасан; мөн өмнөх нь өөрөө хаан ширээнд суусан бөгөөд тэрээр Аругтай буюу Алутай нарыг тайш (зөвлөх) болгожээ. Гэвч Махамуд, Аругтай нар Өрөгтөмөр хааныг ялсан.
1409 онд Алутай (Аругтай) Умард Юань гүрний өв залгамжлагч Өлзийтөмөр хаан Буняширийг Бешбалык хотод хаан сэнтийд залж, өмнөх жил элч алагдсаны улмаас Мин улсын шаардлагыг үл тоомсорлов. Мин гүрний тэнэглэлээс болж Аругтай анхлан амжилтанд хүрсэн дайн гарч; харин дараа жил нь ялагдаж зугтсан. 1413 онд Ойрадуудын эсрэг тусламж амласны төлөө тэрээр "Хархорумын ван" (和寧王, Hening wang) цол хүртэж, Мин улс руу элч явуулжээ. Ойрадуудад цохигдон Мин улсын хилээр орогнож; гэвч хүч нэмэгдэнгүүт тэрээр Мин улсын эсрэг дайралтаа үргэлжлүүлэв. Юнлө хаан түүнийг 1422, 1423, 1424 онд эсэргүүцсэн боловч Аругтай хэзээ ч шийдвэрлэх тулалдаанд ороогүй юм.
1416 онд Хами хотын зүүнтээх Зэлэм хан уулын Бор нохойн зоод[1] болсон тулалдаанд Ойрадын цэргийг Батула чиннсан, Монголын цэргийг Аругтай тайш удирдан байлдахад Монголын тал ялалт байгуулж, Ойрадын толгойлогч Батула (Махамуд)-г алж, Самур хатан, хөвүүн Бахаму буюу хожмын Тогоон тайшийг олзлон Ойрадын төрийг Монголд нэгтгэсэн. 1417 онд Самур гүнжийн ятгалгаар Тогооныг Ойрад руу нь илгээхэд эцгийнхээ цолыг залгамжилсан. Түүнээс хойш хэд хэдэн удаа Тогоон тайшийн удирдсан ойрадтай байлдан ялагдаж, шахагдсаар Мин улсын хараат байсан Урианхайн харуулын нутагт орж, дагаар орох хүсэлт тавьж, Муна уулын Цагаан нуур[2] гэдэг газарт нутаглан байхад нь 1434 онд ойрадын Тогоон тайшийн довтолгоонд өртөж, амь үрэгдсэн. Түүний дараа Адай хаан говийн өмнө зугтан одож 1439 он хүртэл Тогооны эсрэг тэмцсэн. Харин хатан Сумдаши, хүү Абужянь нар нь тулж түших хүнгүй болоод Мин улсад дагаар оржээ.[2]
Гэр бүл
[засварлах | кодоор засварлах]Хатад
[засварлах | кодоор засварлах]Хөвүүд
[засварлах | кодоор засварлах]Эшлэл
[засварлах | кодоор засварлах]- ↑ Монгол Улсын Түүх. Vol. 3. Улаанбаатар: Адмон ХХК. 2003. p. 36.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 Н, Ариунгуа (2015). Мин Улсын Түүх: Татарын шастир, Ойрадын шастир, Урианхайн гурван харуул. Улаанбаатар: Бит Пресс ХХК. p. 24.
- ↑ Лувсанданзан, гүүш (2006). Алтан товч. Улаанбаатар. p. 241.
- ↑ Саган, сэцэн (2006). Эрдэнийн товч. Улаанбаатар. p. 109.