Брокхаус нэвтэрхий толь
Брокхаус нэвтэрхий толь (герман. Brockhaus Enzyklopädie) — XIX зууны эхэн үеэс хэвлэгдэн гарсан герман хэлээрх олон боть нэвтэрхий толь. Энэ нь олон жилийн турш өөр өөр нэрээр хэвлэгдсэн боловч ерөнхий албан бус нэр нь "Брокхаус" хэвээр байна. Фридрих Брокхаусын үүсгэн байгуулсан «F. A. Brockhaus» компаниас хэвлэн гаргаж байсан юм.
Уг нэвтэрхий толь бичгийн нэг гол онцлог нь тойм өгүүллээр бус лавлах нийтлэлээр тодорхойлогддог тул нэвтэрхий толь бичгийн стандарт форматыг хэвлэн нийтлэхдээ 200-300 мянга хүртэлх өгүүллийг оруулах боломжтой байсан байна.
1984 онд "Майерын нэвтэрхий толь" (герман. Meyers Konversations-Lexikon), XIX зууны сүүлд "Universal-Lexikon der Gegenwart und Vergangenheit", 1960-аад онд "Herders Conversations-Lexikon" зэрэг герман хэлээрх дэлхийн хэмжээний дөрвөн бүх нийтийн нэвтэрхий толь бичгийг зогсоосны дараа "Брокхаус нэвтэрхий толь" сүүлчийнх нь болж үлджээ.
Түүх[засварлах | кодоор засварлах]
Энэхүү нэвтэрхий толь бичгийн түүх 1796 онд Лайпциг хотод доктор Ренатус Готтхельф Лёбелийн (1767—1799) редакторласан "Conversations-Lexikon mit vorzüglicher Rücksicht auf die gegenwärtigen Zeiten" хэвлэгдсэнээр эхэлдэг. 1—4 боть нь 1796—1800 онд, 5 дахь боть 1806 онд хэвлэгдэн гарчээ.
1808 онд Фридрих Арнольд Брокхаус Лайпцигийн номын үзэсгэлэн дээр дампуурсан хэвлэгчээс 1800 талераар толь бичгийг хэвлэх эрхийг худалдаж аваад 1811 он гэхэд хэвлүүлж дуусгаж, анх төлөвлөж байсан зургаан боть дээр дахин хоёр боть нэмж оруулжээ. Эхнийх нь "Амстердам: Ф.А. Брокхаус" хэвлэл, хоёр дахь нь "Лейпциг: Ф.А. Брокхаус". Энэхүү ажлын ач холбогдлыг ухаарч ойлгосон Брокхаус 1812 онд нэвтэрхий толь бичгийн хоёр дахь хэвлэлийг (10 боть) зохих өөрчлөлт, нэмэлтүүдээр эхлүүлж, нэвтэрхий толь бичгийн редакторын үүргийг давхар гүйцэтгэжээ. Энэ хоёр дахь хэвлэл нь бүх нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн байна.
1814 онд хоёр дахь хэвлэлтэй зэрэгцэн гурав дахь хэвлэлийг хэвлүүлж эхэлсэн бөгөөд өмнөх хэвлэлтэй адил Брокхаус өөрөө засварлаж байжээ. Хоёр хэвлэлийг 1819 он гэхэд дуусгасан. Брокхаусын дөрөв, тав дахь хэвлэлийг бүтээхэд доктор Людвиг Хайн, дараа нь профессор Ф.К.Хассе тусалсан. 1823 онд Брокхаусыг нас барсны дараа хэвлэлийг түүний хөвгүүд Фридрих, Генрих Брокхаус нар үргэлжлүүлж, Гассетэй хамт нэвтэрхий толь бичгийн зургаа, долоо дахь хэвлэл дээр ажиллаж байжээ. Найм, ес дэх хэвлэлийн редактор нь доктор Карл Август Эспе байв.
2002 оны 11-р сард Брокхаус анх удаа цахим хэлбэрээр, хоёр CD, нэг DVD дээр гарсан. Нэвтэрхий толь бичгийн хорь дахь хэвлэлд үндэслэсэн энэхүү хувилбар нь 260 мянган нийтлэл, 14.5 мянган чимэглэлтэй бөгөөд 1000 гаруй еврогийн үнэтэй байв. 2005 оны 11-р сард хоёр DVD болон USB диск (1500 еврогийн үнэтэй) дээр гарсан цахим хувилбар нь нэвтэрхий толь бичгийн хорин нэгдүгээр хэвлэлд үндэслэсэн бөгөөд 260 мянган нийтлэл, 25 мянган зураг, 280 видео файл, 3000 аудио файлыг багтаасан болно. Нэмж дурдахад түүний багцад гурван хэмжээст анатомийн атлас, оюутнуудад зориулсан нэвтэрхий толь бичиг, англи-герман толь бичиг, компьютерын планетариум багтсан болно.
2008 онд гарсан нэвтэрхий толь бичгийн цахим хувилбар нь ерөнхийдөө 2005 оны хувилбарын найруулга, агуулгыг давтсан байна.
Энэхүү нэвтэрхий толь нь нээлт, судалгааны үр дүнг шаардлагагүй дэлгэрэнгүй мэдээлэлгүйгээр энгийн бөгөөд хүртээмжтэй хэлбэрээр бичсэн тул маш их алдартай болсон. Дараа нь дэлхийн олон хэвлэн нийтлэгчид нэвтэрхий толь бүтээхдээ ийм аргыг ашигласан байна.