Дуншян хэл
| Дуншян хэл | |
|---|---|
| Сант хэл | |
| Dunxian kielen[баримт хэрэгтэй] | |
| Тархалт | Хятад |
| Бүс нутаг | Ганьсү (голдуу Линьшя тойрог) болон Шинжаан (Или Казахын өөртөө засах тойрог)[1] |
Төрөлх хэлтэн | 200,000 (2007)[2] |
Монгол хэлний язгуур
| |
| Араб, Латин | |
| Томьёолбор | |
| ISO 639-3 | sce |
| Глоттолог | dong1285 |
| ХХТ | Dongxiang |
 Дуншян хэлийг ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн мөхөх аюулд орсон хэлнүүдийн атласд эмзэг гэж ангилсан | |
Дуншян ястны хэл яриаг Дуншян хэл (хятад. 东乡语, англи. Santa language, Dongxiang language, орос. Дунсянский язык) гэнэ. Англи Santa гэдэг нь Дуншянгууд өөрсдийгөө Санта гэж хэлж бичдэгээс үүссэн байхыг үгүйсгэхгүй. Монгол улсад энэ талаар судалж утгыг нь тайлж зөвтгөвөл Сант хэл гэж нэрийдэх боломжтой. Хэл шинжээчид төрөл гарлаар нь энэ Дуншян хэлийг Алтай язгуурын Монгол бүлэгт хамааруулдаг. Бусад Монгол төрлийн хэлний адилаар өгүүлэгдэхүүн-тусагдахуун-өгүүлэхүүн гэх өгүүлбэрийн бүтэцтэй байдаг ч Хятад хэлний үйлчлэлд ороод өгүүлэхүүн, тусагдахуун хоёрын байр солигдож байгааг Бао (эсвэл БooCаран) гэх эрдэмтэн ажигласан байна.[3] Дуншян хүмүүс Араб үсэг мэддэг бөгөөд түүгээрээ хэлээ тэмдэглэдэг байж болох юм. Гэвч энэ талаар судалсан баримт бараг олддоггүй. 2003 онд бас нэгэн төрөл хэлтний буюу Монгор латин үсгийг Дуншян хэлийг тэмдэглэхэд ашиглахыг заасан ч гэсэн хэрэгжихгүй л байсаар гэж Америкийн эрдэмтэн Стифен Ким бичсэн байна.[4]
Уг үгийн бүтцэд уугуул монгол үгсээс гадна дуншянчууд олон зууны турш хөрш зэргэлдээ байгаа хятад хэлний холбоогүй үгс багтсан байна. Үгсийн сангийн багахан хэсэг, тухайлбал зохих нэр нь түрэг гаралтай.
2000 оны хүн амын тооллогоор Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсад 513,805 Дуншян оршин суудаг бөгөөд тэдний тал орчим нь л Дуншян хэлээр ярьдаг гэжээ.
Бичиг үсэг
[засварлах | кодоор засварлах]Саяхныг болтол Дуншян хэл нь бичгийн хэлгүй байсан бөгөөд Дуншяньчууд өөрсдөө ч Хятадын хамгийн бичиг үсэггүй ард түмний нэг байв. Дунджаар нэг Дуншян ердөө 1.1 жилийн сургууль төгссөн байдаг.
2004 онд "Форд сан" 30,000 ам.долларын буцалтгүй тусламжаар Дунсяны боловсролыг дээшлүүлэх зорилгоор Дуншян болон Хятад хэлээр хоёр хэлний боловсрол олгохоор болжээ. Төслийн хүрээнд "Дуншян- хятад" хэлний толь бичиг хэвлэгджээ. 2007 онд латин хэл дээр суурилсан туршилтын цагаан толгойг ашигласан анхны Дуншян туршилтын цагаан толгой хэвлэгдсэн. Үүнд: A a, B b, C c, Ch ch, D d, E e, F f, G g, Gh gh, Gv gv, H h, Hh hh, I i, Ii ii, J j, K k, Kh kh, L l, M m, N n, O o, P p, Q q, R r, S s, Sh sh, T t, U u, W w, X x, Y y, Z z, Zh zh.
Унших бичиг
[засварлах | кодоор засварлах]- Üjiyediin Chuluu. Introduction, Grammar, and Sample Sentences for Dongxiang
Эх сурвалж
[засварлах | кодоор засварлах]- ↑ Bao (2006).
- ↑ Дуншян хэл at Ethnologue (18th ed., 2015) (захиалга шаардлагатай)
- ↑ 包萨仁/Bao Saren (2006), "从语言接触看东乡语和临夏话的语序变化 /
Sequential Changes in Dongxiang Language and Linxia Dialects from the View of Linguistic Contact" - ↑ Kim, Stephen S. (2003), "Santa", in Janhunen, Juha, The Mongolic Languages, pp. 346–363