Панамын суваг

Гатуны усан боолт

Сувгийн бүдүүвч зураг

Панамын суваг(исп. Canal de Panamá, англи. Panama Canal) — Панам улсын нутаг Панамын хүзүүвчийг сэтлэн Атлантын далайг (Карибын тэнгисээр дамжин) Номхон далайтай (Панамын булангаар дамжин) холбодог, эдийн засгийн маш өндөр ач холбогдолтой усан суваг. Сувгийн урт 81,6 километр, нийт өргөн нь 150 метр, гүн нь— 12 метр. Бүтэн тивийг тойрох шаардлагагүй болгож усан замыг товчлодгоороо дэлхийн усан тээвэрт болон улс төр, эдийн засгийн маш өндөр ач холбогдолтой юм.

Түүх

Олон улсын худалдаа өсөж барааны эргэлт нэмэгдсэнээр 19-р зууны эхэн үед сувгийн барих асуудал улам нэмэгдсэээр байв. 1814 онд Испани Атлантын болон Номхон далайг холбох суваг барьж байгуулах тухай хуулийг баталсан. 1825 онд Төв Америкийн орнуудын Конгресс ийм шийдвэр гаргажээ. Калифорнид алтны ордуудыг илрүүлсэн нь АНУ-д сувгийн асуудлыг сонирхож, 1848 онд Хейсийн гэрээний дагуу АНУ Никарагуа дахь бүх төрлийн далай хоорондын харилцааны замыг барих монополь эрхийг авсан юм. Никарагуатай зэргэлдээ байсан Их Британи 1850 оны 4-р сарын 18-нд тэдэнтэй Клэйтон-Булверын гэрээг байгуулж, ирээдүйн далай хоорондын сувгийн төвийг сахисан байдал, аюулгүй байдлын хамтарсан баталгааны талаар АНУ-ын тэлэлтийг зогсоохоор яаравчлав. 19-р зууны туршид сувгийг Никарагуа буюу Панамаар чиглүүлэх хоёр үндсэн хувилбарыг авч үзсэн.

Панамын сувгийг байгуулах төслийг 1880 онд Францууд эхлүүлсэн боловч амжилтгүй болсон. Богота дахь Засгийн газар Египетэд Суэцийн сувгийг барьсан Францын инженер Фердинан де Лессепст суваг барих концесс олгосон байна.

1898 оны Испани-Америкийн дайн нь бөмбөрцгийн баруун хэсэгт нөлөөгөө нэмэгдүүлэхийн тулд Панамын Истмус дээр суваг барих АНУ-ын санаа бэхэжсэн юм. 1899 онд Америкийн Нэгдсэн Улсыг дамнасан суваг барих комисс байгуулж, Сенат Никарагуа хувилбарыг хэрэгжүүлэхэд зориулж 115 сая доллар хуваарилжээ. Үүний зэрэгцээ АНУ Их Британитай сувгийг хамтран удирдахгүй байх санаатай байсан тул Англи-Буурын дайны үед (1899-1902) Их Британид хүндрэлтэй байсан үеийг далимдуулан Клэйтон-Булверын гэрээг шинэчлэхээр хэлэлцээ хийж эхэлжээ. 1901 онд АНУ Их Британитай Хэй-Пунсфутын гэрээ байгуулсан бөгөөд үүний дагуу АНУ нь Их Британий оролцоогүйгээр суваг барих онцгой эрхийг авсан.

1913 онд үндсэн ажил дуусч, 1914 оны 8-р сарын 15-нданх "Анкон" худалдааны усан онгоц энэ сувгаар дамжин өнгөрч, дэлхийн усан тээвэрт шинэ үүд хаалга нээгдэв.

Уг барилгын төсөл хэрэгжих хугацаанд нийт 27,500 ажилчин тахал, холер зэрэг халдварт өвчин, мөн хөрсний гулсалтаас болж нас барсан байдаг.

Сувгийн бүс нь 1999 оны 12-р сарын 31-нд Панам руу шилжүүлэхийг тодорхойлсон гэрээнд АНУ-ын Ерөнхийлөгч Жимми Картер, Панамын үндэсний гвардийн командлагч Омар Торрихос нар 1977 оны 9-р сарын 7-нд албан ёсоор гарын үсэг зурсан байна. Улмаар Панамын суваг 1999 оны 12-р сарын 31 хүртэл АНУ-ын мэдэлд байсан бөгөөд түүнээс хойш уг эрх мэдлийг Панамын засгийн газарт шилжүүлсэн юм.

Хүчин чадал

2002 оны байдлаар нийтдээ 800,000 усан онгоц уг сувгаар дамжин өнгөрчээ. Усан онгоц сувгаар дамжин өнгөрөх дундаж хугацаа 9 цаг, хамгийн бага нь 4 цаг 10 минут байна. Хамгийн их дамжуулах чадвар нь өдөрт 48 хөлөг онгоц юм. Жил бүр 14 мянга орчим хөлөг онгоц сувгийн байгууламжаар дамжин өнгөрч, 280 сая тонн ачаа тээвэрлэдэг (дэлхийн далайн ачааны 5%). Суваг ачаалал ихтэй тул түүгээр дамжин өнгөрөх дарааллыг дуудлага худалдаагаар зардаг байна.

Цахим холбоос

 Commons: Панамын суваг – Викимедиа дуу дүрсний сан

Wiktionary

Wiktionary: Панамын суваг – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу

• Making the Dirt Fly, Building the Panama Canal Smithsonian Institution Libraries
• Panama Canal Sailing Guide by CaptainWiki.Com
• Official website of the Panama Canal Authority — Has a simulation that shows how the canal works
• Canalmuseum — Panama Canal History, Documents, Photographs and Stories
• Canal Zone Brats — Comprehensive information on the canal and the zone
• History of the Canal Zone — including much canal information, from CZ Brats
• Satellite view in Google Maps
• General information regarding Panama Canal
• Structurae: Panama Canal
• A timelapse video of a transit of the entire Canal from Atlantic to Pacific.
• Live webcams Panama Canal