Хазара
      |
||||||||||||||||||||||||
| Сарвар Даниш ·Карим Халили Сима Самар ·Хабиба Сараби Саед Анвар Рахмати ·Абдул Хак Шафак |
||||||||||||||||||||||||
| Бүгд тоо | ||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ойролцоогоор 5.4-8.1 сая | ||||||||||||||||||||||||
| Төвлөрсөн газар орон | ||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||
| Хэл аялгуу | ||||||||||||||||||||||||
|
Перс хэлний Дари, Хазара зэрэг аялгуутан мөн |
||||||||||||||||||||||||
| Шашин шүтлэг | ||||||||||||||||||||||||
|
Олонх нь Исламын шашны Шиа урсгалыг дагана |
||||||||||||||||||||||||
| Төрөл ард түмэн | ||||||||||||||||||||||||
|
Бусад Иран хэлтэн, Монголчууд |
Хазара, Хазаар[5] (перс. هزاره, «мянган») гэх ард түмэн голдуу Афганистаны төв хэсгээр оршин суудаг. Тэдний хэл яриа нь Иран бүлгийн Перс хэлний Дари, Хазара зэрэг аялгуу мөн юм гэнэ. Мэдээж Исламын шашны ёсыг баримтладаг. Афганистанд Пашто, Тажикийн дараах 3-р олон тоотой яс угсаа нь Хазара (9% орчим, зарим эх үүсвэрийн дурдсанаар 18%-с дээш) болдог.[6][7][8][1][9][10] Түүнээс гадна Пакистан, Иранд тус бүр хагас саяаас илүү Хазара хүн байна.
Лев Николаевич Гумилев "Этногенез и биосфера Земли" номондоо Энэтхэгийг эзэлсэн түрэгүүдийг "могол" , харин Афган дахь жинхэнэ монголчуудыг "хазара" гэх болсон гэж бичжээ. Тэр хазарачуудын талаар тусгайлсан ном бичээгүй ч өөрийнхөө номнуудад товчхон дурьдсан байдаг:
"Древняя Русь и Великая степь" номны "А МОГЛО ЛИ БЫТЬ ИНАЧЕ?" бүлэг: -Монголы в этих странах, завоеванных их предками, сохранились лишь как реликт - хазарейцы в Западном Афганистане (Олон орныг эзэлсэн монгол цэргийн удам жишээ нь хазарачууд тэдгээр орнууддаа Монголын эзэнт гүрний байлдан дагууллын ул мөр болон хоцорчээ).[11]
"Ритмы Евразии: Эпохи и цивилизации" ном: Иранские монголы приняли ислам в 1295 г., так как из-за бушевавшей войны не могли вернуться домой. Их потомки – хазарейцы – ныне живут в степной части Афганистана (Иран дахь монголчууд 1295 онд исламын шашинд орсон бөгөөд тасралтгүй үргэлжлэх дайн дажнаас шалтгаалан буцаж чадаагүй.Тэдний хойч үе болох хазарачууд Афганд амьдарч байна).[12]
Гадаад, дотоод олон нөхцлөөс шалтгаалан тэдэнд нэгдсэн тогтвортой үзэл бүрэлдээгүйгээс болж тэдний зарим хэсэг нь хазарачуудыг уулаасаа иранчууд гэдэг бол зарим нь хазарачуудын дийлэнх нь түрэг гэж үздэг.Харин илүү монголоид төрхтэй хэсэг нь хазарачуудын дийлэнх нь монгол гаралтай, монголчууд гэдэг байна.
Хазарачуудын хувьд монгол, түрэгүүдээс голчлон бүрдсэн бололтой бөгөөд иранчууд ч мөн нилээдгүй хэмжээгээр тэдний бүрэлдэхүүд оржээ.13-14-р зууны үед Арулад аймгийн зарим хэсэг Хойд Афганд нүүн очсон байдаг бөгөөд[13] Монголын Аргуны улс XVI зууны сүүл хүртэл Афган, Пакистаны хил хавиар оршин тогтнож байжээ. Афганистаны эртний хүмүүсийн археологийн соёл нь монголоид төрхтөнд хамаарагдах археологийн соёлуудтай ижил гэх баталгаа байхгүй учир хазарачууд тэнд дундад зууны үед нүүж очсон бололтой. Эртний Иран, Афганд элам, дравид хүмүүс амьдарч байсан нь европоос нүүн ирсэн Иран угсааны перс, пуштун, белужуудтай холилдон ууссанаас иранчууд завсрын шинжтэй холимог төрхтэй болсон байдаг. Харин Тажикстаны тажикууд түрэгүүдтэй холилдсоноос бага зэрэг монголжуу харагддаг боловч Афганистаны тажикууд европжуу төрхтэй байдаг.
Хазарачуудын гаралын талаархи өөр нэг хувилбар бол Каспийн Хазараас гаралтай гэх таамаг юм.Гэвч Каспийн Хазар улс бутран унасны дараа нилээд хазарууд европт нүүн очсон гэж үздэг ба зарим нь нутагтаа үлдсэн нь түрэг угсааны Кумыкууд болох бөгөөд Афган руу нүүсэн гэх баримт алга.
Сүүлийн жилүүдэд Монголчууд Хазара нарын төлөө бодитоор туслах болсон. Тухайлбал Цахим өртөө сүлжээний гишүүдийн хандивын тэтгэлэгт нэр бүхий Хазара угсааны 3 оюутан шалгарч Монгол улсад, МУИС-д суралцаж байна.[14]
Эх сурвалж, тайлбар[засварлах]
- ↑ 1.0 1.1 Afghanistan. The World Factbook. Central Intelligence Agency (December 13, 2007). December 26, 2007-д хандсан.
- ↑ 2.0 2.1 Gordon, Raymond G., Jr. (ed.), 2005. Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International. Online version: http://www.ethnologue.com/.
- ↑ Census of Afghans in Pakistan, UNHCR Statistical Summary Report (retrieved December 27, 2007)
- ↑ The population of people with descent from Afghanistan in Canada is 48,090. Hazaras make up an estimated 15-20% of the population of Afghanistan depending to the source. The Hazara population in Canada is estimated from these two figures. Ethnic origins, 2006 counts, for Canada
- ↑ Монгол хэлнээ урьд нь "Хазаар" гэж нэвтэрхий толины хуудасны бичигдэж байсан түүх байна. Хүүхэд-залуучуудын нэвтэрхий толь III ботийн 56-р талын Афганистан улсын тухай өгүүлэлд Афганистанд 20 гаруй үндэстэн ястан суудгаас хүн амын 55 хувь нь афган буюу пүштүн, бусад нь тажик, узбек, хазаар, могол зэрэг үндэстэн болно гэж бичжээ.
- ↑ L. Dupree, "Afghānistān: (iv.) ethnocgraphy", in Encyclopædia Iranica, Online Edition 2006, (LINK).
- ↑ CIA World Factbook.
- ↑ "A survey of the Afghan people - Afghanistan in 2006", The Asia Foundation, technical assistance by the Centre for the Study of Developing Societies (CSDS; India) and Afghan Center for Socio-economic and Opinion Research (ACSOR), Kabul, 2006, PDF.
- ↑ Kamal Hyder reports (12 Nov 2011). Hazara community finds safe haven in Peshawar. Aljazeer English. November 13, 2011-д хандсан.
- ↑ Ethnic Groups of Afghanistan. Library of Congress Country Studies on Afghanistan (1997). 2010-09-18-д хандсан. “In 1996, approximately 40 percent of Afghans were Pashtun, 11.4 of whom are of the Durrani tribal group and 13.8 percent of the Ghilzai group. Tajiks make up the second largest ethnic group with 25.3 percent of the population, followed by Hazaras, 9-18 percent; Uzbeks, 6.3 percent; Turkmen, 2.5 percent; Qizilbash, 1.0; 6.9 percent other.”
- ↑ [1]
- ↑ http://thelib.ru/books/gumilev_lev_nikolaevich/ritmy_evrazii_epohi_i_civilizacii-read-10.html
- ↑ Д.Майдар, Чингис хаан ба Монголын их гүрэн, УБ, 1969
- ↑ GoGo Мэдээ: 3 хазара оюутан батламжаа авах гэж байна
Гадаад холбоос[засварлах]
- A BRIEF INTRODUCTION OF HAZARA MONGOL
- Who are the Hazara?
- What about the Hazara of Central Afghanistan?
