Jump to content

Хазара

Википедиа — Чөлөөт нэвтэрхий толь
Хазара
هزاره
Азра
آزره
Бамиан дахь Хазара сургуулийн охид
Нийт хүн ам
7 сая орчим[1]
Томоохон хүн амтай бүс нутаг
 Афганистанойр. 5–6 сая[2][a]
 Пакистанойр. 1 сая[14]
 Иран500,000[15]
 Европ130,000[16]
 Австрали41,766[17]
 Турк26,000[18]
 Индонез3,800[19]
 Канад3,580[20]
Хэлнүүд
Шашин
[21][22]
Холбоотой угсаатны бүлэг
[23][24][25][26][27][28][29][30][31][32][33]

Хазаарчууд, Хэзаарчууд [34] (Перс: هزاره, «мянга», орос. Хазары, англ. Hazaras) гэх ястан өнөөгийн Афганистаны төв хэсэг (Хазараджат) оршин суудаг нүүдэлчин ард. Перс хэлний " هَزَارْ‎, hâzâr" гэдэг үг нь "Мянга" гэсэн утгатай үг.

Нийт дэлхий дээр 5 -10 сая орчим хүн өөрсдийгөө хазаарчууд гэх бөгөөд үүнээс Афганистанд 4 600 000 орчим, Пакистанд 3,956,000, Австралид 90,000, Их Британид 54,230, Канадад 36,376, Туркэд 33,320 хүн тус тус амьдарж байна.

Хазаруудын олонхи нь исламын шийт зарим нь суннит урсгалын шашинтай, цөөн тооны христийн шашинтай.[35][36][37]

Орчин үеийн хазаарчууд дари (перс гарлын хэл) хэлээр ярих бөгөөд мөн түүний нэг хэлбэр болох хазараги аялгуугаар ярьдаг. Тэдний үндсэн шашин шүтлэг нь лалын шашний шийт урсгал юм.

10,11,12 зуунд Хазарчуудын тухай дурдсан нь:

[засварлах | кодоор засварлах]

1016 оны 1-р сар - Крымд хазар гаралтай Херсоны стратегич Георгий Цулогийн бослогыг Византи, Орос хоёр хамтран дарсан.

1024 онд Лиственийн тулалдаанд хазарчууд оролцсон.

1037 онд Аль-Бируни Итил балгас, Огузуудын нүүдэлчдийн хуарангууд Хазарийн суурин дээр байрладаг гэж дурджээ.

1064 он - Хазарын 3 мянган гэр бүл Дербентээс цааш Кахтан хот руу нүүжээ.

1071 - Византийн армийн бүрэлдэхүүнд хазарууд Манзикертийн тулалдаанд оролцов.

1079 он - Тмутараканы хотын хазарчууд оросын Ван Олег Святославичийг барьж, Византид шилжүүлэн өгсөн.

1083 - Оросын ван Олег Святославич Крымд буцаж ирээд хазарчуудыг хөнөөсөн.

XI зуун - Константинополь дахь Перагийн хороолол дахь Хазар-еврейчүүдийн тухай дурссан нь (Зотик Константин Акрополитын амьдрал).

1117 он - Беловеж дахь хазарчуудыг Орос руу нүүлгэн шилжүүлэв.

1160-аад он - Абрахам ибн Дауд Толедод хазар еврейчүүдийн үр удамтай уулзав.

13-р зууны 1/3 — Ургенч (Хорезм) хотын христийн шашинтнуудын дунд хазарууд дурдагддаг.

1247 он - Плано Карпини Монголчуудын байлдан дагуулсан ард түмнүүдийн дунд Хазаруудыг дурджээ.

Цахим холбоос

[засварлах | кодоор засварлах]
 Commons: Хазара – Викимедиа зураг, бичлэг, дууны сан

Эх сурвалж

[засварлах | кодоор засварлах]
  1. ↑ "ENDURING AND OVERCOMING: THE STRUGGLE OF THE HAZARAS IN AFGHANISTAN" [Report of the Standing Committee on Foreign Affairs and International Development] (PDF). 2024.
  2. ↑ "ENDURING AND OVERCOMING: THE STRUGGLE OF THE HAZARAS IN AFGHANISTAN" [Report of the Standing Committee on Foreign Affairs and International Development] (PDF). 2024.
  3. ↑ "ENDURING AND OVERCOMING: THE STRUGGLE OF THE HAZARAS IN AFGHANISTAN" [Report of the Standing Committee on Foreign Affairs and International Development] (PDF). 2024.
  4. ↑ "Afghanistan: The Hazara dread | Lowy Institute". www.lowyinstitute.org (англи хэлээр). Татаж авсан: 2025-05-07.
  5. ↑ "Urgent Action Needed: Hazaras in Afghanistan Under Attack - United States Holocaust Memorial Museum". www.ushmm.org (америк-англи хэлээр). 2022-08-10. Татаж авсан: 2025-05-07.
  6. ↑ Ларсон, Мариса (2008-06-17). "Хазаарчууд". National Geographic. Эх хувилбараас архивласан: 2008-03-02. Татаж авсан: 2025-05-07.
  7. ↑ "AFGHANISTAN iv. Ethnography". L. Dupree (Online ed.). Америкийн Нэгдсэн Улс: Encyclopædia Iranica. 1983-12-15.
  8. ↑ "The Plight Of The Hazara: Afghanistan's Persecuted Minority | ShunCulture". shunculture.com. Татаж авсан: 2025-05-07.
  9. ↑ Khazeni, Arash; Alessandro Monsutti & Charles M. Kieffer (2003-12-15), "HAZĀRA", Encyclopædia Iranica, <http://iranicaonline.org/articles/hazara-1> (retrieved on 2025-05-07)
  10. ↑ Larson, Marisa (2008-06-17). "Hazara People". National Geographic. Эх хувилбараас архивласан: 2008-03-02. Татаж авсан: 2025-05-07.
  11. ↑ "AFGHANISTAN iv. Ethnography". L. Dupree (Online ed.). Америкийн Нэгдсэн Улс: Encyclopædia Iranica. 1983-12-15. The Hazāra number about 1,000,000 [which makes up 9% of the total Afghan population of approximetaly 11 million in 1983], primarily highland agriculturalists; many work seasonally in Kabul and other urban centers.
  12. ↑ دلجو, عباس (2013). تاریخ باستانی هزاره‌ها. کابل: انتشارات امیری. ISBN 978-9936-8015-0-9.
  13. ↑ "Afghanistan: The Hazara dread | Lowy Institute". www.lowyinstitute.org (англи хэлээр). Татаж авсан: 2025-05-07.
  14. ↑ Жафри, Сара Ризви; Надир, Сайд Мужтаба Хаснайн; Махмуд, Кайсар Халид; Бурхан, Сайда Хадижа (2023-03-26). "The migrant Hazara Shias of Pakistan and their social determinants for PTSD, mental disorders and life satisfaction". Journal of Migration and Health. 7: 100166. doi:10.1016/j.jmh.2023.100166. PMC 9922968. PMID 36794096.
  15. ↑ Smyth, Phillip (2014-06-03). "Iran's Afghan Shiite Fighters in Syria". The Washington Institute for Near East Policy. Татаж авсан: 2025-05-07.
  16. ↑ "Austria holds refugee talks as young Hazaras flee persecution to make 'dangerous' journey to Europe – ABC News (Australian Broadcasting Corporation)". mobile.abc.net.au. 2016-02-29. Татаж авсан: 2025-05-07.
  17. ↑ "Cultural Diversity". Австралийн статистикийн товчоо. 2021-08-10. Татаж авсан: 2025-05-07.
  18. ↑ "Afghan Hazara Refugees Seek Justice in Turkey". 2014-06-03.
  19. ↑ Afghan Hazaras' new life in Indonesia: Asylum-seeker community in West Java is large enough to easily man an eight-team Afghan football league, Al Jazeera, 2014-03-21, Татаж авсан: 2025-05-07
  20. ↑ "Тооллогын танилцуулга, 2021 оны хүн амын тооллого – Үндэс угсаа, соёлын үндэс – Канад – муж, нутаг дэвсгэр". 2024-07-14.
  21. ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named culturalorientation
  22. ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named شناسنامه الکترونیکی
  23. ↑ Спулер, Б. (2012-04-24), "Аймак", Encyclopaedia of Islam, Second Edition (англи хэлээр), Brill
  24. ↑ Хабер, М; Платт, DE; Ашрафиан Бонаб, М; et al. (2012). "Afghanistan's Ethnic Groups Share a Y-Chromosomal Heritage Structured by Historical Events". PLOS ONE. 7 (3): e34288. Bibcode:2012PLoSO...734288H. doi:10.1371/journal.pone.0034288. PMC 3314501. PMID 22470552.
  25. ↑ Брашер, Райан (2011). "Ethnic Brother or Artificial Namesake? The Construction of Tajik Identity in Afghanistan and Tajikistan". Беркли социологийн сэтгүүл. 55: 97–120. JSTOR 23345249.
  26. ↑ "Sunni Hazaras of Afghanistan". 2020-09-17.
  27. ↑ دلجو, عباس (2018). تاریخ باستانی هزاره‌ها. کابل، افغانستان: موسسه انتشارات مقصوی، کابل. pp. 37, 167, 257. ISBN 978-9936-624-00-9.
  28. ↑ Babur, (Emperor of Hindustan) (1826). Memoirs of Zehir-Ed-Din Muhammed Baber: Emperor of Hindustan (англи хэлээр). Лонгман, Рис, Орме, Браун, Грин.
  29. ↑ Мартинес-Круз, Бегонья; Виталис, Рено; Сэгурэл, Лауре; Аустерлиц, Фредерик; Жорж, Мириам; Тери, Сильвэйн; Кинтана-Мурчи, Люис; Хэгай, Татьяна; Алдашев, Алмаз; Насырова, Фируза; Хейер, Эвелин (2011). "In the heartland of Eurasia: the multilocus genetic landscape of Central Asian populations". Хүний генетикийн Европын сэтгүүл (англи хэлээр). 19 (2): 216–223. doi:10.1038/ejhg.2010.153. ISSN 1476-5438. PMC 3025785. PMID 20823912. Our study confirms the results of Li et al's study that cluster the Hazara population with Central Asian populations, rather than Mongolian populations, which is consistent with ethnological studies. Our results further extend these findings, as we show that the Hazaras are closer to Turkic-speaking populations from Central Asia than to East-Asian or Indo-Iranian populations.
  30. ↑ Чэнь, Пөнью; Аднан, Атиф; Раха, Аллах; Ван, Мөнгэ; Зоу, Шин; Мо, Шяодань; Хө, Гуанлинь (2019-08-18). "Population background exploration and genetic distribution analysis of Pakistan Hazara via 23 autosomal STRs". Annals of Human Biology (англи хэлээр). 46 (6): 514–518. doi:10.1080/03014460.2019.1673483. ISSN 0301-4460. PMID 31559868. S2CID 203569169. Overall, we genotyped 25 forensic-related markers in 261 Quetta Hazara individuals and provided the first batch of 23-autosomal STRs for forensic genetics and population genetics research. 23-autosomal STRs included in Huaxia Platinum were polymorphic in the Hazara population and could be used as powerful tool for forensic investigations. Population genetic comparisons based on two datasets via PCA, MDS and phylogenetic relationship reconstruction consistently indicated that the Quetta Hazara in Pakistan shared significant genetic components with Central Asians, especially for Turkic-speaking populations.
  31. ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Temirkhanov
  32. ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Bacon
  33. ↑ "Хазарейцы • Большая российская энциклопедия - электронная версия". bigenc.ru. Оросоор: "Упоминаются с 16 в. До 19 в. говорили на монг. языке."
  34. ↑ Монгол хэлнээ урьд нь "Хазаар" гэж нэвтэрхий толины хуудасны бичигдэж байсан түүх байна. Хүүхэд-залуучуудын нэвтэрхий толь III ботийн 56-р талын Афганистан улсын тухай өгүүлэлд Афганистанд 20 гаруй үндэстэн ястан суудгаас хүн амын 55 хувь нь афган буюу пүштүн, бусад нь тажик, узбек, хазаар, могол зэрэг үндэстэн болно гэж бичжээ.
  35. ↑ Casper, Jayson. "Dari TV Host: Afghanistan Will Now See 'Pure Christianity'". News & Reporting.
  36. ↑ "Afghan Christians among those at risk as Taliban advance » SAT-7 UK". August 2, 2021.
  37. ↑ Garrison, V. David. "Global Peoples Profiles:: Hazara of Afghanistan and Deccanis of India". www.missionfrontiers.org.


Иш татахад гарсан алдаа: <ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found

"https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Хазара&oldid=820342"-с авсан