Яков Смушкевич

Яков Владимирович (Вульфович) Смушке́вич (1902 оны 4-р сарын 14-нд Оросын Ковно буюу Каунас мужийн Ракискис хотод төрсөн —1941 оны 10-р сарын 28-нд ЗХУ-ын Куйбышев хотод нас барсан) — литвын еврей гаралтай зөвлөлтийн цэргийн жанжин, нисгэгч, агаарын цэргийн дэслэгч генерал (1940), ЗХУ-ын хошой баатар (1937, 1939). ЗХУ-ын Ажилчин, тариачны Улаан армийн Агаарын цэргийн комндлаагч (1939—1940), Улаан Армийн Жанжин штабын даргын агаарын цэргийн туслах (1940—1941).

Намтар

Тэрээр Оросын хаант улсын Ковно мужийн Новоалександровский дүүргийн Ракискис хотод (одоогийн зүүн Литвийн Паневежис дүүргийн Рокискис хот) төрсөн. Үндэстний хувьд - литвын еврей. Хэсэг хугацаанд бага сургуульд сурч байгаад 1915 онд дайны үеэр тэдний гэр бүлийг Вологда муж руу нүүлгэн шилжүүлжээ.

1918-1920 оны Оросын Иргэний дайны зөвлөлтийн оролцож Баруун фронтод тулалдсан байна.

1918 оны сүүлээр тэрээр Оросын Коммунист (большевик) намд гишүүнээр элсэж, Баруун фронтын нэг хэсэг болсон Минскийн 1-р коммунист батальоны комиссарын албан тушаалд томилогдсон. Баруун фронт дахь тулалдаанд тэрээр гартаа шархадсан байна.

1919 оны эхээр Барановичийн ойролцоох тулалдаанд тэрээр хөлөндөө шарх авч, Польшийн цэргүүдэд олзлогдож Вильно хотын "Лукишки" шоронд арван гурван сар суугаад 1920 оны хавар тэрээр шоронгоос зугтаж чадсан байна.

Улаан армийн ангиудын байрлал руу буцаж ирээд 144-р явган цэргийн ангид байлдагч болсон. 1920 оны 7-р сард тэрээр ангийн улс төрийн дарга болж Сморгоны бэхэлсэн газрыг эзлэхэд оролцсон байна.

1922 оны 10-р сард түүнийг цэргийн нисэхэд шилжүүлж Смоленск дахь 9-р агаарын эскадрилийн намын улс төрийн зохион байгуулагчийн албан тушаалд шилжүүлжээ. Тэрээр агаарын нэгжид нисэхийг эзэмшиж, хамт олондоо хувийн үлгэр дуурайл үзүүлж, өөрөө нисч эхэлсэн байна. 1923 оноос хойш Минск хотын агаарын эскадрильд улс төрийн ажил хийжээ.

1928 оны 2-р сараас хойш Витебск хотод байрладаг 2-р агаарын бригадын 43-р агаарын эскадрилийн комиссар. 1930 оны хавраас хойш 2-р нисэхийн бригадын улс төрийн хэлтсийн орлогч дарга. 1931 оны 11-р сард тэрээр 2-р агаарын бригадын командлагч, комиссар болж, удалгүй үүнийг Улаан армийн Агаарын цэргийн хүчний үлгэр жишээ бүрэлдэхүүнүүдийн нэг болгожээ.

1932 он гэхэд Качины цэргийн нисэгчийн сургуулийг төгссөн.

1935 оны 11-р сарын 28-нд бригадын захирагч цэргийн цол хүртжээ.

Испанид

Смушкевич 1936 оны 11-р сараас 1937 оны 6-р сарын 17-ны хооронд ("Испани" нууц нэр - Генерал Дуглас) Зөвлөлтийн сайн дурынхны эгнээнд Испанийн иргэний дайнд Бүгд найрамдах засгийн газрын талд оролцож- нисэхийн цэргийн ахлах зөвлөх, агаарын цэргийн дарга байсан. Мадрид хотын хамгаалалт. Заримдаа тэрээр даргын байр сууриа үл харгалзан биечлэн нисдэг байжээ. Тэрээр Мадридын агаарын довтолгооноос хамгаалах системийг чадварлаг зохион байгуулж, хотын бөмбөгдөлтийн үр нөлөөг эрс бууруулж чаджээ.

1937 оны 6-р сарын 20-нд тэрээр "дивиз командлагч" цолыг алгасч "корпус командлагч" цэргийн цол хүртсэн байна.

Олон улсын үүргээ биелүүлэхдээ эр зориг, баатарлаг байдлынхаа төлөө Корпус командлагч Яков Владимирович Смушкевичийг 1937 оны 6-р сарын 21-нд ЗХУ-ын баатар цолоор шагнасан байна.

Халх голд

1939 оны 5-8 сард Монголын Халхын голд Зөвлөлт-Японы мөргөлдөөний үеэр армийн 1-р бүлгийн нисэхийг командлаж байв. 5-6 дугаар сарын тулалдаанд Японы нисэх хүчний давуу талыг, тэр дундаа Смушкевичийн мэргэжлийн удирдлага дор устгаж чадсан.

ЗХУ-ын Дээд Зөвлөлийн Тэргүүлэгчдийн 1939 оны 11-р сарын 17-ны өдрийн зарлигаар Халхын голын эрэгт Японы түрэмгийлэгчидтэй хийсэн тулалдаанд эр зориг, эрэлхэг зориг гаргасны төлөө ефрейтор Яков Владимирович Смушкевичийг хоёр дахь Алтан одон медалиар шагнасан. Монгол Улсын Засгийн газраас түүнийг БНМАУ-ын Улаан тугийн одонгоор шагнасан.

Киевт

1939 оны 9-р сард Смушкевич Киевийн цэргийн тусгай тойргийн Агаарын цэргийн хүчний даргаар томилогдсон. Тэрээр Украины фронтын Агаарын цэргийн хүчний командлагчийн хувиар Баруун Украин дахь Улаан армийн 9-р сарын кампанит ажилд оролцсон.

1939 оны 11-р сарын 19-нөөс хойш Смушкевич Улаан армийн Агаарын цэргийн хүчний даргаар ажиллаж байв.

Агаарын цэргийн хүчний даргаар тэрээр 1939-1940 оны Зөвлөлт-Финландын дайнд оролцсон. Смушкевич дайны өвлийн хамгийн хүнд нөхцөлд нисэхийн байлдааны ажиллагааг хангахын тулд маш их зүйлийг хийсэн.

1939 оноос хойш Бүх Холбооны Коммунист Намын (Большевикууд) Төв Хорооны гишүүнд нэр дэвшигч. 1935-1936 онд ЗХУ-ын Беларусын Гүйцэтгэх Төв хорооны гишүүн. ЗХУ-ын Дээд Зөвлөлийн 1-р хурлын депутат.

1940 оны 4-р сарын 4-нд тэрээр 2-р зэргийн командлагчийн цэргийн цолыг хүртэв.

Литва ЗСБНХУ-ын нутаг дэвсгэр болох үед Смушкевич эцэг эх, хоёр ах, эгчтэйгээ уулзахаар Литвийн төрсөн Рокискис хот руугаа нисч очсон байна.

Хэлмэгдүүлэлт

1941 оны 5-р сард Москвагийн цэргийн тойргийн Агаарын цэргийн хүчний командлагч, ЗХУ-ын баатар, нисэхийн дэслэгч генерал Петр Пумпур, Улаан армийн Агаарын довтолгооноос хамгаалах ерөнхий газрын дарга, ЗХУ-ын баатар, хурандаа генерал Испанид Смушкевичтэй тулалдаж байсан Григорий Штерн нарыг баривчилжээ. Тэднийг “цэргийн хуйвалдааны байгууллагын гишүүн” хэмээн буруутгасан юм.

1941 оны 6-р сарын 8-нд эмнэлэгт байхдаа Смушкевичийг ЗХУ-ын Дотоод хэргийн Ардын Комиссарын газраас цэргийн хуйвалдааны байгууллагад оролцож, "Улаан армийн Агаарын цэргийн хүчний байлдааны бэлтгэлийг бууруулах зорилготой дайсагнасан ажил" хийсэн хэргээр баривчилжээ. Түүнийг шоронд эрүүдэн шүүж байсан бөгөөд Москва дахь байранд бүх зүйлийг онгичиж, нотлох баримт хайж байв.

Я.Смушкевичийг төрийн ноцтой гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайг нотлох бодит нотолгоо байхгүй байсан ч түүнийг 1941 оны 10-р сарын 28-нд баривчлагдсан бусад 25 хүний хамт Л.П.Бериягийн тушаалын дагуу шүүхгүйгээр Куйбышев хотод буудан хороожээ.

Хожим нь түүний гэр бүл (эхнэр, охин) баривчлагдаж, 1943 онд Караганда муж руу, эхлээд хуаранд, дараа нь Казахстанд байнга суурьших газар цөлөгджээ. Тэд 1954 оны 4-р сард Москвад буцаж ирсэн бөгөөд маршал Георгий Жуковын тусламж дэмжлэгээр тэд байр авчээ.

ЗХУ-ын Дээд Зөвлөлийн Тэргүүлэгчдийн 1947 оны 3-р сарын 21-ний өдрийн зарлигаар Яков Смушкевичийг ЗХУ-ын хоёр удаагийн баатар цол, төрийн бүх шагналыг хураан авчээ.

1954 онд (Сталин, Берия нарыг нас барсны дараа) түүнийг нас барсны дараа нөхөн цагаатгасан байна. ЗХУ-ын Дээд Зөвлөлийн Тэргүүлэгчдийн 1957 оны 3-р сарын 15-ны өдрийн зарлигаар ЗХУ-ын хоёр удаагийн баатар цол, шагналыг буцаан олгосон байна.