Ян III Собиески

Ян III Собиески (польш. Jan III Sobieski; 1629 оны 8-р сарын 17-нд Олесский шилтгээнд төрсөн — 1696 оны 6-р сарын 17-нд Варшав хотын Вилянувын ордонд нас барсан)- 1674 оноос Польшийн хаан, цэргийн жанжин, Литвын Ван. Түүний хаанчлалын үед Османы эзэнт улстай удаан хугацааны дайн яюуулсан байдаг.

Түүний хорин хоёр жилийн хаанчлал нь Запарожийн казак Богдан Хмельникийн бослого, Польш-Оросын болон Польш-Шведийн дайны дараа Бүгд Найрамдах Польш Улс тогтворжсон үе байсан. Тэрээр цэргийн гарамгай командлагч гэж тооцогддог байсан бөгөөд албатуудынхаа дунд нэр алдартай байжээ. Османы эзэнт гүрэнтэй хийсэн дайнд ялалт байгуулсан нь түүний улс төрийн байр суурийг улам бүр бэхжүүлсэн юм. Хамгийн чухал ялалт нь 1683 онд Венийн тулалдаанд байсан бөгөөд үүний дараа туркууд түүнийг "Лехистаны арслан" гэж нэрлэж, 1684 онд Пап лам XI Иннокент түүнд Фидей дифенсор (итгэл үнэмшлийг хамгаалагч) цолоор өргөмжилжээ. Түүнийг Польшийн хамгийн шилдэг хаан, удирдагчдын нэг гэж польшууд үздэг.

Намтар[засварлах | кодоор засварлах]

Ян Собиески нь өвөө Собиешинаас гаралтай Собиески гэр бүлээс гаралтай. Нагац ах Марек Собиески-гаар дамжин магнат гэр бүлийн бүлэгт нэгдсэн. Түүний эцэг Якуб Собиески амьдралынхаа төгсгөлд Краковын кастеллан /хотын дарга/ байв. Түүний эх охины Данилович- Собиеска. Рутенийн мужид байсан Ян нь хүчирхэг Золькевскийн гэр бүлтэй холбоотой байв. Тэрээр титмийн агуу Гетман Станислав Жолкевскийн ач хүү байв. Марек, Якуб Собиески хоёр төрийн өндөр албан тушаал хашихаас гадна тулалдааны талбарт ч ялгарч байв. Ирээдүйн хааны хамаатан садан Собиески, Данилович, Жолькевскийн гэр бүлүүд ялангуяа Исламын шашинтнууд - Түрэг, Татаруудтай тулалдаанд оролцож, харгис хэрцгий нөхцөлд нас бардаг байсан нь түүнд нөлөөлсөн.

Тэрээр эцгийнхээ шийдвэрийн дагуу нэг насаар ах Маркын нэгэн адил бүрэн боловсрол эзэмшсэн байна. Эцэг Якуб Собиески хөвгүүддээ олон хэлний мэдлэгтэй байхыг зөвөлдөг байжээ. Эцэг нь үгийн сан, хэлний дүрэм сурахаас гадна гадаад хэлээр ярьдаг болохыг захиж, "Хэн ч дуу чимээгүй хэл сураагүй" гэж тайлбарладаг байжээ. Энэхүү заавар нь хөвгүүдэд суралцах бусад чиглэлээр суралцах, сүсэг бишрэлийн дасгал хийхээс гадна чөлөөт цагаараа заавал амрах, хувийн ариун цэврийг сахих зэргийг багтаасан байдаг байжээ. Мөн 1640 онд Краков хотод ирсний дараа Ян болон түүний дүү сургуульд шууд элсээгүй боловч хэдэн сарын турш тэд латин хэлний мэдлэгээ хувийн байдлаар гүнзгийрүүлсэн гэдэг.

1643-1646 онд Краковын Академийн философийн ангид суралцсан байна.

Сургуулиа төгсөөд ах Маркын хамт хоёр жил хагасыг гадаадад өнгөрөөж, Баруун Европын орнуудаар аялжээ. Тэрээр Герман (Берлин, Лайпциг), Нидерланд (Антверпен, Брюссель, Лейден, Гаага), Франц (Парис, Шартр, Орлеан, Блуа, Анжер, Ла Рошель, Пуатье, Лион, Марсель) болон Англид (Антверпен, Брюссель, Лондон, Гааг) зэрэгт айлчилсан. Аяллын үеэр тэрээр сонгодог зохиолууд (Тацит, Саллюст, Ливиус, Суетониус), Францын түүхийг (Жан де Серес) судалжээ. Тэрээр энэ үеэрээ олон нэр хүндтэй командлагч, улс төрийн удирдагчидтай уулзаж байжээ.

Ах дүү хоёр 1648 онд Богдан Хмельницкийн бослогын үеэр нутагтаа буцаж ирэв. Хоёулаа цэрэгт явж жилийн дараа Марк Татаруудад олзлогдож алга болжээ. Ян Туркт явсан Элчин сайдын яаманд оролцов. Османы эзэнт гүрний бүтцийг судалж, татар хэлийг эзэмшсэн. Нутагтаа буцаж ирээд Оросын эсрэг дайнд оролцсон. 1655 оны Шведийн довтолгооны үеэр тэрээр эхлээд Литвийн агуу гетман Януш Радзивиллийн Шведийг дэмжигч талд элсэж, Карл Густавын талд тулалдаж, дараа нь түрэмгийлэлийн эсрэг польшийн хууль ёсны хаан Ян II Казимирын талд тулалдаж байжээ.